خطبه 190 نهج البلاغه

[hadith]و من خطبة له (علیه السلام) یحمد الله و یَثنی علی نبیّه و یَعِظ بالتقوی:

حمدُ الله:

أَحْمَدُهُ شُکْراً لِإِنْعَامِهِ، وَ أَسْتَعِینُهُ عَلَی وَظَائِفِ حُقُوقِهِ؛ عَزیزَ الْجُنْد، عَظِیمَ الْمَجْد.

الثناءُ علی النبیّ:

وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، دَعَا إِلَی طَاعَتِهِ وَ قَاهَرَ أَعْدَاءَهُ جِهَاداً عَنْ دینِهِ، لَا یَثْنِیهِ عَنْ ذَلِکَ اجْتِمَاعٌ عَلَی تَکْذیبهِ وَ الْتِمَاسٌ لِإِطْفَاءِ نُورِهِ.

العِظَةُ بالتقوی:

فَاعْتَصِمُوا بتَقْوَی اللَّهِ، فَإِنَّ لَهَا حَبْلًا وَثِیقاً عُرْوَتُهُ وَ مَعْقِلًا مَنِیعاً ذرْوَتُهُ؛ وَ بَادرُوا الْمَوْتَ وَ غَمَرَاتِهِ وَ امْهَدُوا لَهُ قَبْلَ حُلُولِهِ وَ أَعِدُّوا لَهُ قَبْلَ نُزُولِهِ، فَإِنَّ الْغَایَةَ الْقِیَامَةُ وَ کَفَی بذَلِکَ وَاعِظاً لِمَنْ عَقَلَ وَ مُعْتَبَراً لِمَنْ جَهِلَ، وَ قَبْلَ بُلُوغِ الْغَایَةِ مَا تَعْلَمُونَ مِنْ ضِیقِ الْأَرْمَاس وَ شدَّةِ الْإِبْلَاس وَ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ وَ رَوْعَاتِ الْفَزَعِ وَ اخْتِلَافِ الْأَضْلَاعِ وَ اسْتِکَاکِ الْأَسْمَاعِ وَ ظُلْمَةِ اللَّحْد وَ خِیفَةِ الْوَعْد وَ غَمِّ الضَّرِیحِ وَ رَدْمِ الصَّفِیحِ.

فَاللَّهَ اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ، فَإِنَّ الدُّنْیَا مَاضِیَةٌ بکُمْ عَلَی سَنَنٍ وَ أَنْتُمْ وَ السَّاعَةُ [السَّاعَةَ] فِی قَرَنٍ، وَ کَأَنَّهَا قَدْ جَاءَتْ بأَشْرَاطِهَا وَ أَزفَتْ بأَفْرَاطِهَا وَ وَقَفَتْ بکُمْ عَلَی صِرَاطِهَا، وَ کَأَنَّهَا قَدْ أَشْرَفَتْ بزَلَازلِهَا وَ أَنَاخَتْ بکَلَاکِلِهَا، وَ انْصَرَمَتِ [انْصَرَفَتِ] الدُّنْیَا بأَهْلِهَا وَ أَخْرَجَتْهُمْ مِنْ حِضْنِهَا، فَکَانَتْ کَیَوْمٍ مَضَی أَوْ شَهْرٍ انْقَضَی، وَ صَارَ جَدیدُهَا رَثّاً وَ سَمِینُهَا غَثّاً؛ فِی مَوْقِفٍ ضَنْکِ الْمَقَامِ وَ أُمُورٍ مُشْتَبهَةٍ عِظَامٍ، وَ نَارٍ شَدیدٍ کَلَبُهَا، عَالٍ لَجَبُهَا، سَاطِعٍ لَهَبُهَا، مُتَغَیِّظٍ زَفِیرُهَا، مُتَأَجِّجٍ سَعِیرُهَا، بَعِیدٍ خُمُودُهَا، ذَاکٍ وُقُودُهَا، مَخُوفٍ وَعِیدُهَا، عَمٍ قَرَارُهَا، مُظْلِمَةٍ أَقْطَارُهَا، حَامِیَةٍ قُدُورُهَا، فَظِیعَةٍ أُمُورُهَا.

وَ سیقَ الَّذینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَی الْجَنَّةِ زُمَراً، قَدْ أُمِنَ الْعَذَابُ وَ انْقَطَعَ الْعِتَابُ وَ زُحْزحُوا عَنِ النَّارِ وَ اطْمَأَنَّتْ بهِمُ الدَّارُ وَ رَضُوا الْمَثْوَی وَ الْقَرَارَ، الَّذینَ کَانَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا زَاکِیَةً وَ أَعْیُنُهُمْ بَاکِیَةً، وَ کَانَ لَیْلُهُمْ فِی دُنْیَاهُمْ نَهَاراً تَخَشُّعاً وَ اسْتِغْفَارًا، وَ کَانَ نَهَارُهُمْ لَیْلًا تَوَحُّشاً وَ انْقِطَاعاً؛ فَجَعَلَ اللَّهُ لَهُمُ الْجَنَّةَ مَآباً وَ الْجَزَاءَ ثَوَاباً وَ کانُوا أَحَقَّ بها وَ أَهْلَها فِی مُلْکٍ دَائِمٍ وَ نَعِیمٍ قَائِمٍ.

فَارْعَوْا عِبَادَ اللَّهِ مَا برِعَایَتِهِ یَفُوزُ فَائِزُکُمْ وَ بإِضَاعَتِهِ یَخْسَرُ مُبْطِلُکُمْ، وَ بَادرُوا آجَالَکُمْ بأَعْمَالِکُمْ فَإِنَّکُمْ مُرْتَهَنُونَ بمَا أَسْلَفْتُمْ وَ مَدینُونَ بمَا قَدَّمْتُمْ، وَ کَأَنْ قَدْ نَزَلَ بکُمُ الْمَخُوفُ، فَلَا رَجْعَةً تَنَالُونَ [تُنَالُونَ] وَ لَا عَثْرَةً تُقَالُونَ. اسْتَعْمَلَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ بطَاعَتِهِ وَ طَاعَةِ رَسُولِهِ، وَ عَفَا عَنَّا وَ عَنْکُمْ بفَضْلِ رَحْمَتِهِ.

الْزَمُوا الْأَرْضَ وَ اصْبرُوا عَلَی الْبَلَاءِ، وَ لَا تُحَرِّکُوا بأَیْدیکُمْ وَ سُیُوفِکُمْ فِی هَوَی أَلْسنَتِکُمْ وَ لَا تَسْتَعْجِلُوا بمَا لَمْ یُعَجِّلْهُ اللَّهُ لَکُمْ، فَإِنَّهُ مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ عَلَی فِرَاشهِ وَ هُوَ عَلَی مَعْرِفَةِ حَقِّ رَبِّهِ وَ حَقِّ رَسُولِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ مَاتَ شَهِیداً، وَ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ وَ اسْتَوْجَبَ ثَوَابَ مَا نَوَی مِنْ صَالِحِ عَمَلِهِ وَ قَامَتِ النِّیَّةُ مَقَامَ إِصْلَاتِهِ لِسَیْفِهِ، فَإِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ مُدَّةً وَ أَجَلًا.[/hadith]

ترجمه (محمد دشتی):

(این سخنرانی در شهر کوفه پیرامون خوارج ایراد شد).

1: ضرورت شکرگزاری:

خدا را برابر نعمت هایش شکرگزارم، و بر انجام حقوق الهی از او یاری می طلبم، پروردگاری که سپاهش نیرومند، و مقام او بزرگ است.

و گواهی می دهم که محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بنده و پیامبر اوست، انسان ها را به اطاعت خدا دعوت فرمود، و با دشمنان خدا در راه دین او پیکار و مغلوبشان کرد. هرگز همداستانی دشمنان که او را دروغگو خواندند، او را از دعوت حق باز نداشت، و تلاش آنان برای خاموش کردن نور رسالت به نتیجه ای نرسید.

سفارش به پرهیزکاری و یاد مرگ:

پس به تقوا و ترس از خدا، روی آورید، که رشته آن استوار، و دستگیره آن محکم، و قلّه بلند آن پناهگاهی مطمئن می باشد.

قبل از فرارسیدن مرگ، خود را برای پیش آمدهای آن آماده سازید، پیش از آن که مرگ شما را دریابد آنچه لازمه ملاقات است فراهم آورید، زیرا مرگ پایان زندگی است و هدف نهایی، قیامت است. مرگ برای خردمندان پند و اندرز، و برای جاهلان وسیله عبرت آموزی است.

پیش از فرارسیدن مرگ، از تنگی قبرها، و شدّت غم و اندوه، و ترس از قیامت، و در هم ریختن استخوان ها، و کر شدن گوش ها، و تاریکی لحد، و وحشت از آینده، و غم و اندوه فراوان در تنگنای گور، و پوشانده شدن آن با سنگ و خاک، چه می دانید.

پس ای بندگان خدا را خدا را پروا کنید، که دنیا با قانونمندی خاصّی می گذرد، شما با قیامت به رشته ای اتّصال دارید، گویا نشانه های قیامت، آشکار می شود، و شما را در راه خود متوقف کرده، با زلزله هایش سر رسیده است، سنگینی بار آن را بر دوش شما نهاده، و رشته پیوند مردم با دنیا را قطع کرده، همه را از آغوش گرم دنیا خارج ساخته است.

گویی دنیا یک روز بود و گذشت، یا ماهی بود و سپری شد. تازه های دنیا کهنه شده، و فربه هایش لاغر گردیدند، سپس به سوی جایگاهی تنگ، در میان مشکلاتی بزرگ، و آتشی پر شراره می روند که صدای زبانه هایش وحشت زا، شعله هایش بلند، غرّشش پر هیجان، پر نور و گدازنده، خاموشی شعله هایش غیر ممکن، شعله هایش در فوران، تهدیدهایش هراس انگیز، ژرفایش ناپیدا، پیرامونش تاریک و سیاه، دیگهایش در جوشش، و اوضاعش سخت وحشتناک است.

آینده پرهیزکاران:

و در آن میان (پرهیزکاران را گروه، گروه، به سوی بهشت رهنمون می شوند) آنان از کیفر و عذاب در امانند، و از سرزنش ها آسوده، و از آتش دورند، در خانه های امن الهی، از جایگاه خود خشنودند، آنان در دنیا رفتارشان پاک، دیدگانشان گریان، شب هایشان با خشوع و استغفار چونان روز، و روزشان از ترس گناه چونان شب می ماند. پس خداوند بهشت را منزلگه نهایی آنان قرار داد، و پاداش ایشان را نیکو پرداخت، که سزاوار آن نعمت ها بودند، و لایق ملکی جاودانه و نعمت هایی پایدار شدند.

ای بندگان خدا، مراقب چیزی باشید که رستگاران با پاس داشتن آن سعادتمند شدند، و تبهکاران با ضایع کردن آن به خسران و زیان رسیدند. پیش از آن که مرگ شما فرا رسد با اعمال نیکو آماده باشید، زیرا در گرو کارهایی هستید که انجام داده اید، و پاداش داده می شوید به کارهایی که از پیش مرتکب شده اید. ناگهان مرگ وحشتناک سر می رسد، که دیگر بازگشتی در آن نیست، و از لغزش ها نمی توان پوزش خواست. خداوند ما و شما را در راه خود و پیامبرش استوار سازد، و از گناهان ما و شما به فضل و رحمتش در گذرد.

آموزش نظامی:

سربازان بر جای خود محکم بایستید، در برابر بلاها و مشکلات استقامت کنید، شمشیرها و دست ها را در هوای زبان های خویش به کار مگیرید، و آنچه که خداوند شتاب در آن را لازم ندانسته شتاب نکنید، زیرا هر کس از شما که در بستر خویش با شناخت خدا و پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و اهل بیت پیامبر علیه السّلام بمیرد، شهید از دنیا رفته و پاداش او بر خداست، و ثواب اعمال نیکویی که قصد انجام آن را داشته خواهد برد، و نیّت او ثواب شمشیر کشیدن را دارد. همانا هر چیزی را وقت مشخّص و سرآمدی معیّن است.

واژگان (عمران علی‌زاده):

• لا یَثنِیهِ: او را منصرف نکرد

  • مَعقِل: پناهگاه، قلعه

  • أرماس: قبرها، جمع رمس: قبر

  • إبلاس: مأیوسی و غصه

  • مُطَّلَع: محل اطلاع، جائی که اوضاع عالم آخرت از آنجا دیده می شود (عالم برزخ)

  • رَوعات: جمع روعة: نگرانی همراه با ترس

  • استِکاک: بهم خوردن دو چیز، کر شدن در اثر صداها

  • رَدم: سد و مانع شدن

  • صَفیح: سنگ عریض، روی زمین

  • أفراط: جمع فرط: نشانه و علامت، آنکه جلوتر رفته است

  • أناخَت: شتر را خواباند

  • انصَرَمَت: تمام شده و بریده شده است

  • رَثّ: کهنه و فرسوده

  • غَثّ: لاغر

  • لَجَب: سر و صدا، غیظ و اضطراب

  • لَهَب: شراره آتش

  • مُتَأجِّج: شعله ور است

  • خَمود: خاموشی آتش

  • ذاکٍ وُقودُها: با شدت است شعله و اشتعال آن

  • عَمٍ قَرارُها: تاریک است ته آن

  • حامِیَة قُدورُها: بسیار گرم و داغ است دیکهای آن

  • فَظیعَة: دردناک

  • زُحزحُوا: دور و کنار شده اند

  • مَثوَی: مکان و جایگاه

  • إرعَوا: مراعات کنید

  • یَفوز: کامیاب می شود

  • عَثرَة: لغزش و گناه