[hadith]فَارْعَوْا عِبَادَ اللَّهِ مَا برِعَایَتِهِ یَفُوزُ فَائِزُکُمْ وَ بإِضَاعَتِهِ یَخْسَرُ مُبْطِلُکُمْ، وَ بَادرُوا آجَالَکُمْ بأَعْمَالِکُمْ فَإِنَّکُمْ مُرْتَهَنُونَ بمَا أَسْلَفْتُمْ وَ مَدینُونَ بمَا قَدَّمْتُمْ، وَ کَأَنْ قَدْ نَزَلَ بکُمُ الْمَخُوفُ، فَلَا رَجْعَةً تَنَالُونَ [تُنَالُونَ] وَ لَا عَثْرَةً تُقَالُونَ. اسْتَعْمَلَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ بطَاعَتِهِ وَ طَاعَةِ رَسُولِهِ، وَ عَفَا عَنَّا وَ عَنْکُمْ بفَضْلِ رَحْمَتِهِ.[/hadith]
پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام، ج7، ص: 313-311
آماده سفر آخرت باشید:
امام(علیه السلام) در این بخش از خطبه به دنبال بیان سرنوشت بدکاران و نیکوکاران به هنگام مرگ و در قیامت مطلبی را بیان می دارد که سبب نجات و پیروزی به هنگام مرگ و قیامت است، می فرماید: «ای بندگان خدا مراقب چیزی باشید که پیروزمندان با رعایتش به پیروزی می رسند، و بدکاران با ضایع ساختنش به زیان و خسران گرفتار می شوند»; (فَارْعَوْا عِبَادَ اللّهِ مَا برِعَایَتِهِ یَفُوزُ فَائِزُکُمْ، وَ بإِضَاعَتِهِ یَخْسَرُ مُبْطِلُکُمْ(1)).
روشن است که این تعبیر گویای امام، اشاره به تقوا و عمل صالح است که رعایت آن سبب رستگاری و پشت کردن به آن سبب زیان و خسران است. همان گونه که در قرآن مجید می فرماید: «(وَمَنْ یُطِعِ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَخْشَ اللهَ وَ یَتَّقِیهِ فَأُوْلئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ) ; هر کس خدا و پیامبرش را اطاعت کند و از خدا بترسد و از مخالفت فرمانش بپرهیزد آنها رستگاران واقعی هستند».(2)
در ادامه این سخن، از کوتاهی عمر انسان و عدم اعتماد به بقای عمر و ابهام حاکم بر لحظه تحقق موت سخن می گوید و همه را به شتاب برای اندوختن اعمال صالح دعوت می کند و می فرماید: «با اعمال صالح بر مرگ خود پیشی بگیرید، زیرا شما در گرو کارهایی هستید که از پیش فرستاده اید و به سبب اعمالی که در گذشته انجام داده اید جزا داده می شوید»; (وَ بَادرُوا آجَالَکُمْ بأَعْمَالِکُمْ; فَإِنَّکُمْ مُرْتَهَنُونَ بمَا أَسْلَفْتُمْ، وَ مَدینُونَ(3) بمَا قَدَّمْتُمْ).
چه تعبیر زیبایی است (تعبیر به رهن و دین) نسبت به گناهان پیشین; گویی گناهان به صورت وامی به گردن انسان می افتد و همه وجود، به منزله رهن در برابر این وام گروگان است که تا توبه نکند و با اعمال صالح جبران ننماید همچنان گرفتار آن است. قرآن مجید می فرماید: «(کُلُّ نَفْس بمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ) ; هر کس گرو اعمال خویش است».(4)
در حدیث معروف نبوی (خطبه شعبانیه درباره اهمیّت ماه مبارک رمضان) می خوانیم: «أَیُّهَا النّاسُ إنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةُ بأَعْمالِکُمْ فَفُکُّوها باسْتِغْفارِکُمْ; ای مردم جان شما در گرو اعمال شماست آن را به وسیله استغفار آزاد سازید».(5)
در ادامه به همگان هشدار می دهد و می فرماید: «گویی مرگ وحشتناک به سراغ شما آمده، نه دسترسی به بازگشت دارید و نه از هیچ لغزشی توان پوزش خواستن»; (وَ کَأَنْ قَدْ نَزَلَ بکُمُ الْمَخُوفُ، فَلاَ رَجْعَةً تَنَالُونَ، وَ لاَ عَثْرَةً تُقَالُونَ(6)).
در حقیقت امام(علیه السلام) به این واقعیت اشاره می کند که ممکن است هر لحظه مرگ دامان انسان را در حادثه ای بگیرد، به خصوص این که ما مرگ های ناگهانی را که بر اثر ایست قلبی یا حوادث دیگر اتفاق می افتد با چشم خود می بینیم، مرگی که بازگشت ناپذیر است و اسباب ظاهری در برابر آن عاجز وناتوان است.
سپس امام(علیه السلام) این فراز را با دعای کوتاه و جامعی پایان می بخشد و می گوید: «خداوند ما و شما را در راه اطاعت خود و پیامبرش موفق دارد و از ما و شما به فضل و رحمتش در گذرد»; (اسْتَعْمَلَنَا اللّهُ وَ إِیَّاکُمْ بطَاعَتِهِ وَ طَاعَةِ رَسُولِهِ، وَ عَفَا عَنَّا وَ عَنْکُمْ بفَضْلِ رَحْمَتِهِ).
پی نوشت:
-
«مبطل» از ریشه «بطلان» به معنای بیهوده گرا و کسی است که درصدد ابطال حق است .
-
نور، آیه 52.
-
«مدینون» از ریشه «دین» به معنای جزا گرفتن است و «مدینون» به کسانی گفته می شود که به سبب کاری که انجام داده به آنها جزا داده می شود.
-
مدثر، آیه 38.
-
وسائل الشیعة، جلد 7، صفحه 227، حدیث 20، باب 18 از ابواب احکام شهر رمضان.
-
«تقالون» از ریشه «اقاله» به معنای بازگرداندن و در اینجا کنایه از قبول عذر است.
