[hadith]و من خطبة له (علیه السلام) یذکر فیها عجیب خلقة الطاوس:

خلقة الطُیور:

ابْتَدَعَهُمْ خَلْقاً عَجِیباً مِنْ حَیَوَانٍ وَ مَوَاتٍ وَ سَاکِنٍ وَ ذی حَرَکَاتٍ، وَ أَقَامَ مِنْ شَوَاهِد الْبَیِّنَاتِ عَلَی لَطِیفِ صَنْعَتِهِ وَ عَظِیمِ قُدْرَتِهِ، مَا انْقَادَتْ لَهُ الْعُقُولُ مُعْتَرِفَةً بهِ وَ مَسَلِّمَةً لَهُ، وَ نَعَقَتْ فِی أَسْمَاعِنَا دَلَائِلُهُ عَلَی وَحْدَانِیَّتِهِ، وَ مَا ذَرَأَ مِنْ مُخْتَلِفِ صُوَرِ الْأَطْیَارِ الَّتِی أَسْکَنَهَا أَخَادیدَ الْأَرْضِ وَ خُرُوقَ فِجَاجِهَا وَ رَوَاسیَ أَعْلَامِهَا مِنْ ذَاتِ أَجْنِحَةٍ مُخْتَلِفَةٍ وَ هَیْئَاتٍ مُتَبَایِنَةٍ مُصَرَّفَةٍ فِی زمَامِ التَّسْخِیرِ وَ مُرَفْرِفَةٍ بأَجْنِحَتِهَا فِی مَخَارِقِ الْجَوِّ الْمُنْفَسحِ وَ الْفَضَاءِ الْمُنْفَرِجِ، کَوَّنَهَا بَعْدَ إِذْ لَمْ تَکُنْ فِی عَجَائِب صُوَرٍ ظَاهِرَةٍ وَ رَکَّبَهَا فِی حِقَاقِ مَفَاصِلَ مُحْتَجِبَةٍ وَ مَنَعَ بَعْضَهَا بعَبَالَةِ خَلْقِهِ أَنْ یَسْمُوَ فِی الْهَوَاءِ خُفُوفاً وَ جَعَلَهُ یَدفُّ دَفِیفاً، وَ نَسَقَهَا عَلَی اخْتِلَافِهَا فِی الْأَصَابیغِ بلَطِیفِ قُدْرَتِهِ وَ دَقِیقِ صَنْعَتِهِ، فَمِنْهَا مَغْمُوسٌ فِی قَالَب لَوْنٍ لَا یَشُوبُهُ غَیْرُ لَوْنِ مَا غُمِسَ فِیهِ، وَ مِنْهَا مَغْمُوسٌ فِی لَوْنِ صِبْغٍ قَدْ طُوِّقَ بخِلَافِ مَا صُبغَ بهِ.

الطاوس:

وَ مِنْ أَعْجَبهَا خَلْقاً الطَّاوُسُ الَّذی أَقَامَهُ فِی [أَحْسَنِ] أَحْکَمِ تَعْدیلٍ وَ نَضَّدَ أَلْوَانَهُ فِی أَحْسَنِ تَنْضِیدٍ بجَنَاحٍ أَشْرَجَ قَصَبَهُ وَ ذَنَبٍ أَطَالَ مَسْحَبَهُ، إِذَا دَرَجَ إِلَی الْأُنْثَی نَشَرَهُ مِنْ طَیِّهِ وَ سَمَا بهِ مُطِلًّا عَلَی رَأْسهِ، کَأَنَّهُ قِلْعُ دَارِیٍّ عَنَجَهُ نُوتِیُّهُ، یَخْتَالُ بأَلْوَانِهِ وَ یَمِیسُ بزَیَفَانِهِ، یُفْضِی کَإِفْضَاءِ الدِّیَکَةِ وَ یَؤُرُّ بمَلَاقِحِهِ أَرَّ الْفُحُولِ الْمُغْتَلِمَةِ لِلضِّرَاب؛ أُحِیلُکَ مِنْ ذَلِکَ عَلَی مُعَایَنَةٍ لَا کَمَنْ یُحِیلُ عَلَی ضَعِیفٍ إِسْنَادُهُ؛ وَ لَوْ کَانَ کَزَعْمِ مَنْ یَزْعُمُ أَنَّهُ یُلْقِحُ بدَمْعَةٍ تَسْفَحُهَا مَدَامِعُهُ فَتَقِفُ فِی ضَفَّتَیْ جُفُونِهِ وَ أَنَّ أُنْثَاهُ تَطْعَمُ ذَلِکَ ثُمَّ تَبیضُ لَا مِنْ لِقَاحِ فَحْلٍ سوَی الدَّمْعِ الْمُنْبَجِس، لَمَا کَانَ ذَلِکَ بأَعْجَبَ مِنْ مُطَاعَمَةِ الْغُرَاب.

تَخَالُ قَصَبَهُ مَدَارِیَ مِنْ فِضَّةٍ وَ مَا أُنْبتَ عَلَیْهَا مِنْ عَجِیب دَارَاتِهِ وَ شُمُوسهِ خَالِصَ الْعِقْیَانِ وَ فِلَذَ الزَّبَرْجَد، فَإِنْ شَبَّهْتَهُ بمَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ قُلْتَ [جَنِیٌ] جَنًی جُنِیَ مِنْ زَهْرَةِ کُلِّ رَبیعٍ، وَ إِنْ ضَاهَیْتَهُ بالْمَلَابس فَهُوَ کَمَوْشیِّ الْحُلَلِ أَوْ کَمُونِقِ عَصْب الْیَمَنِ، وَ إِنْ شَاکَلْتَهُ بالْحُلِیِّ فَهُوَ کَفُصُوصٍ ذَاتِ أَلْوَانٍ قَدْ نُطِّقَتْ باللُّجَیْنِ الْمُکَلَّلِ، یَمْشی مَشْیَ الْمَرِحِ الْمُخْتَالِ وَ یَتَصَفَّحُ ذَنَبَهُ وَ [جَنَاحَهُ] جَنَاحَیْهِ فَیُقَهْقِهُ ضَاحِکاً لِجَمَالِ سرْبَالِهِ وَ أَصَابیغِ وِشَاحِهِ، فَإِذَا رَمَی ببَصَرِهِ إِلَی قَوَائِمِهِ زَقَا مُعْوِلًا بصَوْتٍ یَکَادُ یُبینُ عَنِ اسْتِغَاثَتِهِ وَ یَشْهَدُ بصَادقِ تَوَجُّعِهِ لِأَنَّ قَوَائِمَهُ حُمْشٌ کَقَوَائِمِ الدِّیَکَةِ الْخِلَاسیَّةِ وَ قَدْ نَجَمَتْ مِنْ ظُنْبُوب سَاقِهِ صِیصِیَةٌ خَفِیَّةٌ، وَ لَهُ فِی مَوْضِعِ الْعُرْفِ قُنْزُعَةٌ خَضْرَاءُ مُوَشَّاةٌ وَ مَخْرَجُ عَنُقِهِ کَالْإِبْرِیقِ وَ مَغْرِزُهَا إِلَی حَیْثُ بَطْنُهُ کَصِبْغِ الْوَسمَةِ الْیَمَانِیَّةِ أَوْ کَحَرِیرَةٍ مُلْبَسَةٍ مِرْآةً ذَاتَ صِقَالٍ وَ کَأَنَّهُ مُتَلَفِّعٌ بمِعْجَرٍ أَسْحَمَ، إِلَّا أَنَّهُ یُخَیَّلُ لِکَثْرَةِ مَائِهِ وَ شدَّةِ بَرِیقِهِ أَنَّ الْخُضْرَةَ النَّاضِرَةَ مُمْتَزجَةٌ بهِ وَ مَعَ فَتْقِ سَمْعِهِ خَطٌّ کَمُسْتَدَقِّ الْقَلَمِ فِی لَوْنِ الْأُقْحُوَانِ أَبْیَضُ یَقَقٌ فَهُوَ ببَیَاضِهِ فِی سَوَاد مَا هُنَالِکَ یَأْتَلِقُ وَ قَلَّ صِبْغٌ إِلَّا وَ قَدْ أَخَذَ مِنْهُ بقِسْطٍ وَ عَلَاهُ بکَثْرَةِ صِقَالِهِ وَ بَرِیقِهِ وَ بَصِیصِ دیبَاجِهِ وَ رَوْنَقِهِ، فَهُوَ کَالْأَزَاهِیرِ الْمَبْثُوثَةِ لَمْ تُرَبِّهَا أَمْطَارُ رَبیعٍ وَ لَا شُمُوسُ قَیْظٍ وَ قَدْ یَنْحَسرُ مِنْ رِیشهِ وَ یَعْرَی مِنْ لِبَاسهِ فَیَسْقُطُ تَتْرَی وَ یَنْبُتُ تِبَاعاً فَیَنْحَتُّ مِنْ قَصَبهِ انْحِتَاتَ أَوْرَاقِ الْأَغْصَانِ ثُمَّ یَتَلَاحَقُ نَامِیاً حَتَّی یَعُودَ کَهَیْئَتِهِ قَبْلَ سُقُوطِهِ لَا یُخَالِفُ سَالِفَ أَلْوَانِهِ وَ لَا یَقَعُ لَوْنٌ فِی غَیْرِ مَکَانِهِ، وَ إِذَا تَصَفَّحْتَ شَعْرَةً مِنْ شَعَرَاتِ قَصَبهِ أَرَتْکَ حُمْرَةً وَرْدیَّةً وَ تَارَةً خُضْرَةً زَبَرْجَدیَّةً وَ أَحْیَاناً صُفْرَةً عَسْجَدیَّةً.

فَکَیْفَ تَصِلُ إِلَی صِفَةِ هَذَا عَمَائِقُ الْفِطَنِ أَوْ تَبْلُغُهُ قَرَائِحُ الْعُقُولِ أَوْ تَسْتَنْظِمُ وَصْفَهُ أَقْوَالُ الْوَاصِفِینَ وَ أَقَلُّ أَجْزَائِهِ، قَدْ أَعْجَزَ الْأَوْهَامَ أَنْ تُدْرِکَهُ وَ الْأَلْسنَةَ أَنْ تَصِفَهُ. فَسُبْحَانَ الَّذی بَهَرَ الْعُقُولَ عَنْ وَصْفِ خَلْقٍ جَلَّاهُ لِلْعُیُونِ، فَأَدْرَکَتْهُ مَحْدُوداً مُکَوَّناً وَ مُؤَلَّفاً مُلَوَّناً، وَ أَعْجَزَ الْأَلْسُنَ عَنْ تَلْخِیصِ صِفَتِهِ وَ قَعَدَ بهَا عَنْ تَأْدیَةِ نَعْتِهِ.

صِغارُ المخلوقات:

وَ سُبْحَانَ مَنْ أَدْمَجَ قَوَائِمَ الذَّرَّةِ وَ الْهَمَجَةِ، إِلَی مَا فَوْقَهُمَا مِنْ خَلْقِ الْحِیتَانِ وَ الْفِیَلَةِ؛ وَ وَأَی عَلَی نَفْسهِ أَلَّا یَضْطَرِبَ شَبَحٌ مِمَّا أَوْلَجَ فِیهِ الرُّوحَ، إِلَّا وَ جَعَلَ الْحِمَامَ مَوْعِدَهُ وَ الْفَنَاءَ غَایَتَهُ.

مِنها فی صفة الجنّة:

فَلَوْ رَمَیْتَ ببَصَرِ قَلْبکَ نَحْوَ مَا یُوصَفُ لَکَ مِنْهَا لَعَزَفَتْ نَفْسُکَ عَنْ بَدَائِعِ مَا أُخْرِجَ إِلَی الدُّنْیَا مِنْ شَهَوَاتِهَا وَ لَذَّاتِهَا وَ زَخَارِفِ مَنَاظِرِهَا، وَ لَذَهِلَتْ بالْفِکْرِ فِی [اصْطِفَافِ] اصْطِفَاقِ أَشْجَارٍ غُیِّبَتْ عُرُوقُهَا فِی کُثْبَانِ الْمِسْکِ عَلَی سَوَاحِلِ أَنْهَارِهَا وَ فِی تَعْلِیقِ کَبَائِس اللُّؤْلُؤِ الرَّطْب فِی عَسَالِیجِهَا وَ أَفْنَانِهَا وَ طُلُوعِ تِلْکَ الثِّمَارِ مُخْتَلِفَةً فِی غُلُفِ أَکْمَامِهَا تُجْنَی مِنْ غَیْرِ تَکَلُّفٍ، فَتَأْتِی عَلَی مُنْیَةِ مُجْتَنِیهَا وَ یُطَافُ عَلَی نُزَّالِهَا فِی أَفْنِیَةِ قُصُورِهَا بالْأَعْسَالِ الْمُصَفَّقَةِ وَ الْخُمُورِ الْمُرَوَّقَةِ، قَوْمٌ لَمْ تَزَلِ الْکَرَامَةُ تَتَمَادَی بهِمْ حَتَّی حَلُّوا دَارَ الْقَرَارِ وَ أَمِنُوا نُقْلَةَ الْأَسْفَارِ. فَلَوْ شَغَلْتَ قَلْبَکَ أَیُّهَا الْمُسْتَمِعُ بالْوُصُولِ إِلَی مَا یَهْجُمُ عَلَیْکَ مِنْ تِلْکَ الْمَنَاظِرِ الْمُونِقَةِ، لَزَهِقَتْ نَفْسُکَ شَوْقاً إِلَیْهَا وَ لَتَحَمَّلْتَ مِنْ مَجْلِسی هَذَا إِلَی مُجَاوَرَةِ أَهْلِ الْقُبُورِ اسْتِعْجَالًا بهَا. جَعَلَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ مِمَّنْ یَسْعَی بقَلْبهِ إِلَی مَنَازلِ الْأَبْرَارِ برَحْمَتِهِ.

تفسیر بعض ما فی هذه الخطبة من الغریب:

[قال السید الشریف رضی الله عنه: قوله (علیه السلام) «یؤر بملاقحه الأر» کنایة عن النکاح یقال: أر الرجل المرأة یؤرها إذا نکحها.

و قوله (علیه السلام) «کأنه قلع داری عنجه نوتیه» «القلع» شراع السفینة و «داری» منسوب إلی دارین و هی بلدة علی البحر یجلب منها الطیب و «عنجه» أی عطفه یقال: عنجت الناقة کنصرت أعنجها عنجا إذا عطفتها و «النوتی» الملاح.

و قوله (علیه السلام) «ضفتی جفونه» أراد جانبی جفونه و الضفتان الجانبان.

و قوله (علیه السلام) «و فلذ الزبرجد» الفلذ جمع فلذة و هی القطعة.

و قوله (علیه السلام) «کبائس اللؤلؤ الرطب» الکباسة العذق و «العسالیج» الغصون واحدها عسلوج].[/hadith]

ترجمه (محمد دشتی):

(برخی از شارحان نوشتند که این خطبه در شهر کوفه ایراد شد).

شگفتی آفرینش انواع پرندگان:

خداوند پدیده های شگفتی از جانداران حرکت کننده، و بی جان، برخی ساکن و آرام، بعضی حرکت کننده و بی قرار، آفریده است، و شواهد و نمونه هایی از لطافت صنعت گری و قدرت عظیم خویش بپاداشته، چندان که تمام اندیشه ها را به اعتراف واداشته، و سر به فرمان او نهاده اند، و در گوش های ما بانگ براهین یکتایی او پیچیده است. آنگونه که پرندگان گوناگون را بیافرید، و آنان را در شکاف های زمین، و رخنه درّه ها و فراز کوه ها مسکن داد،با بال های متفاوت و شکل و هیأتهای گوناگون، که زمام آنها به دست اوست، پرندگانی که با بالهای خود در لابلای جوّ گسترده و فضای پهناور پرواز می کنند. آنها را از دیار نیستی در شکل و ظاهری شگفت آور بیافرید، و استخوان هاشان را از درون در مفصل های پوشیده از گوشت به هم پیوند داد.

برخی از پرندگان را که جثّه سنگین داشتند از بالا رفتن و پروازهای بلند و دور بازداشت، آنگونه که آرام و سنگین در نزدیکی زمین بال می زنند. پرندگان را با لطافت قدرتش و دقّت صنعتش، در رنگ های گوناگون با زیبایی خاصّی رنگ آمیزی کرد، گروهی از آنها را تنها با یک رنگ بیاراست که رنگ دیگری در آن راه ندارد، دسته ای دیگر را در رنگ مخالف آن فرو برد، جز اطراف گردنشان که چونان طوقی آویخته، مخالف رنگ اندامشان است.

شگفتی های آفرینش طاووس:

و از شگفت انگیزترین پرندگان در آفرینش، طاووس است، که آن را در استوارترین شکل موزون بیافرید، و رنگ های پر و بالش را به نیکوترین رنگ ها بیاراست، با بال های زیبا که پرهای آن به روی یکدیگر انباشته و دم کشیده اش که چون به سوی مادّه پیش می رود آن را چونان چتری گشوده و بر سر خود سایبان می سازد، گویا بادبان کشتی است که نا خدا آن را بر افراشته است.

طاووس به رنگهای زیبای خود می نازد، و خوشحال و خرامان دم زیبایش را به این سو و آن سو می چرخاند، و سوی مادّه می تازد، چون خروس می پرد، و چون حیوان نر مست شهوت با جفت خویش می آمیزد، این حقیقت را از روی مشاهده می گویم، نه چون کسی که بر اساس نقل ضعیفی سخن بگوید: اگر کسی خیال کند: «بار دار شدن طاووس به وسیله قطرات اشکی است که در اطراف چشم نر حلقه زده و طاووس مادّه آن را می نوشد آنگاه بدون آمیزش با همین اشک ها تخمگذاری می کند» افسانه بی اساس است. ولی شگفت تر از آن نیست که می گویند: «زاغ نر طعمه به منقار ماده می گذارد که همین عامل بار دار شدن زاغ است».

گویا نی های پر طاووس چونان شانه هایی است که از نقره ساخته، و گردی های شگفت انگیز آفتاب گونه که به پرهای اوست از زر ناب و پاره های زبرجد بافته شده است.

اگر رنگ های پرهای طاووس را به روییدنی های زمین تشبیه کنی، خواهی گفت: دسته گلی است که از شکوفه های رنگارنگ گلهای بهاری فراهم آمده است، و اگر آن را با پارچه های پوشیدنی همانند سازی، پس چون پارچه های زیبای پر نقش و نگار یا پرده های رنگارنگ یمن است، و اگر آن را با زیور آلات مقایسه کنی چون نگین های رنگارنگی است که در نواری از نقره با جواهرات زینت شده است.

روانشناسی حیوانی طاووس:

طاووس، چون به خود بالنده مغرور راه می رود، دم و بال های زیبایش را بر انداز می کند، پس با توجه به زیبایی جامه و رنگ های گوناگون پرو بالش قهقهه سر می دهد، امّا چون نگاهش به پاهای او می افتد، بانگی برآورد که گویا گریان است، فریاد می زند گویا که دادخواه است، و گواه صادق دردی است که در درون دارد، زیرا پاهای طاووس چونان ساق خروس دو رگه (هندی و پارسی) باریک و زشت و در یک سو ساق پایش ناخنکی مخفی روییده است.

  1. شگفتی رنگ آمیزی پرهای طاووس:

بر فراز گردن طاووس به جای یال، کاکلی سبز رنگ و پر نقش و نگار روییده، و بر آمدگی گردنش چونان آفتابه ای نفیس و نگارین است، و از گلوگاه تا روی شکمش به زیبایی وسمه یمانی رنگ آمیزی شده، یا چون پارچه حریر برّاق یا آیینه ای شفّاف که پرده بر روی آن افکندند. در اطراف گردنش گویا چادری سیاه افکنده که چون رنگ آن شاداب و بسیار می باشد، پنداری با رنگ سبز تندی در هم آمیخته است که در کنار شکاف گوش جلوه خاصّی دارد.

کمتر رنگی می توان یافت که طاووس از آن در اندامش نداشته باشد، یا با شفّافیّت و صیقل فراوان و زرق و برق جامه اش آن را جلای برتری نداده باشد. طاووس چونان شکوفه های پراکنده ای است که باران بهار و گرمای آفتاب را در پرورش آن نقش چندانی نیست، و شگفت آور آن که هر چند گاهی از پوشش پرهای زیبا بیرون می آید، و تن عریان می کند، پرهای او پیاپی فرو می ریزد و از نو می رویند، پرهای طاووس چونان برگ خزان رسیده می ریزند و دوباره رشد می کنند و به هم می پیوندند، تا دیگر بار شکل و رنگ زیبای گذشته خود را باز می یابد، بی آن که میان پرهای نو و ریخته شده تفاوتی وجود داشته باشد یا رنگی جابجا بروید، اگر در تماشای یکی از پرهای طاووس دقت کنی، لحظه ای به سرخی گل، و لحظه ای دیگر به سبزی زبرجد، و گاه به زردی زرناب جلوه می کند.

  1. عجز انسان از درک حقائق موجود در پدیده ها:

راستی، هوشهای ژرف اندیش و عقل های پر تلاش چگونه این همه از حقائق موجود در پدیده ها را می توانند درک کنند و چگونه گفتار توصیف گران، به نظم کشیدن این همه زیبایی را بیان توانند کرد و در درک کمترین اندام طاووس، گمانها از شناخت درمانده و زبان ها از ستودن آن در کام مانده اند. پس ستایش خداوندی را سزاست که عقل ها را از توصیف پدیده ای که برابر دیدگان جلوه گرند ناتوان ساخت، پدیده محدودی که او را با ترکیب پیکری پر نقش و نگار، با رنگ ها و مرزهای مشخص می شناسد، باز هم از تعریف فشرده اش زبان ها عاجز و از وصف واقعی آن در مانده اند (حال چگونه خدا را می توانند درک کنند).

شگفتی آفرینش جانداران کوچک:

پاک و برتر است خدایی که در اندام مورچه، و مگس ریز، پاها پدید آورد، و جانداران، بزرگتر از آنها، از ماهیان دریا، و پیلان عظیم الجثّه را نیز آفرید، و بر خود لازم شمرد، که هیچ کالبد جانداری را وانگذارد و به درستی اداره اش نماید، جز آن که میعادگاهش را مرگ و پایان راهش را نیستی قرار داد.

وصف ویژگی های بهشت:

اگر با چشم دل به آنچه که از بهشت برای تو وصف کرده اند بنگری، از آنچه در دنیاست دل می کنی، هر چند شگفتی آور و زیبا باشد، و از خواهش های نفسانی و خوشی های زندگانی و منظره های آراسته و زیبای آن کناره می گیری، و اگر فکرت را به درختان بهشتی مشغول داری که شاخه هایشان همواره به هم می خورند، و ریشه های آن در توده های مشک پنهان، و در ساحل جویباران بهشت قرار گرفته آبیاری می گردند، و خوشه هایی از لؤلؤ آب دار به شاخه های کوچک و بزرگ درختان آویخته، و میوه های گوناگونی که از درون غلاف ها و پوشش ها سر بیرون کرده اند، سرگردان و حیرت زده می گردی: شاخه های پر میوه بهشت که بدون زحمتی خم شده در دسترس قرار گیرند، تا چیننده آن هر گاه که خواهد بر چیند، مهمانداران بهشت گرد ساکنان آن و پیرامون کاخ هایشان در گردشند و آنان را با عسلهای پاکیزه و شراب های گوارا پذیرایی کنند.

آنها کسانی هستند که همواره از کرامت الهی بهره مند تا آنگاه که در سرای ثابت خویش فرود آیند و از نقل و انتقال سفرها آسوده گردند. ای شنونده اگر دل خود را به منظره های زیبایی که در بهشت به آن می رسی مشغول داری، روح تو با اشتیاق فراوان به آن سامان پرواز خواهد کرد، و از این مجلس من با شتاب به همسایگی اهل قبور خواهی شتافت. خداوند با لطف خود من و شما را از کسانی قرار دهد که با دل و جان برای رسیدن به جایگاه نیکان تلاش می کنند.

می گویم: (کلام امام که فرمود «یؤرّ بملاقحه، الار» کنایه از نکاح و آمیزش است. هنگامی گفته می شود «ار الرجل المرأة یؤرها» که با همسرش همبستر شود.

و این فرمایش امام «کانه قلع داریّ عنجه نؤتیه» باید توجّه داشت «قلع» بادبان کشتی است و «داری» منسوب به «دارین» شهری است که در کنار دریا که از آنجا عطریات می آورند (و بادبان هایش معروف است).

و «عنجه» به معنی کشیدن به سوی خویش است هنگامی که گفته می شود «عنجت الناقه اعنجها عنجا» یعنی آن را به سوی خود کشیدم. و «النؤتی» به معنی «کشتیبان» است.

و اما تعبیر «صفتی جفونه» منظور دو طرف پلک های چشم است. زیرا «ضفتان» به معنی دو طرف می باشد.

و اینکه فرمود: «و فلذا الزبرجد» باید دانست که «فلذا» جمع «فلذه» به معنی قطعه است که معنی آن قطعه هایی از زبرجد است.

امّا تعبیر به «کبائس اللؤلؤ الرطب» به معنی خوشه های لؤلؤ تر همچون خوشه های خرما است زیرا «الکباسه» به معنی خوشه و «العسالیج» جمع «عسلوج» به معنای شاخه است).

واژگان (عمران علی‌زاده):

  • نعقت: صدا کرد

    • ذَرَأ: خلق کرد، آفرید

    • أخادید: جمع اخدود: شکافها و دره ها

    • خُروق: شکافها

    • فِجاج: جمع فج: راه وسیع

    • رَواسی أعلام: کوههای محکم

    • مُرَفرَفَة: بالهایش را گشوده است

    • مَخارق: شکافها

    • مُنفَسح: وسیع و گشاد

    • حِقاق: جمع حق: محل اجتماع دو مفصل، سر استخوان

    • عَبالَة: ضخیم، سترگ

    • یَسمُو: بلند شود، سمی: بلند شد

    • خُفوق: سرعت و سبکی

    • دَفیف: حرکت دادن مرغ بالهای خود را در هوا

    • نَسَق: مرتب نمود

    • أصابیغ: رنگها: جمع اصباغ: جمع صبغ: رنگ

    • مَغموس: غوطه ور، احاطه شده

    • لا یَشوب: مخلوط و قاطی نمی شود

    • طُوِّقَ: گردن بند آویخته شده است

    • نَضَّدَ: مرتب و منظم کرده

    • أشرَجَ قَصَبَه: پهلوی هم چیده است نی های آنرا (پرهای کلفت آنرا)

    • مَسحَب: آنچه از زمین کشیده می شود

    • طَیّ: پیچیدن لباس و دم مرغ

    • سَمَا به: آنرا بلند میکند

    • مُطِلّا عَلی رأسه: سایبان میکند بسرش

    • قِلع: بادبان کشتی

    • دارِیّ: آنچه منسوبست به شهر دارین، چیزی که در دارین ساخته شده باشد

    • عَنَج: کشیده و برگردانده است

    • نُوتِیّ: ملاح، مأمور کشتی

    • کأنّها قِلعُ دَارِیّ عَنَجَه نُوتیُّهُ: گویا آن پرها بادبان داری است که ملاح آنرا کشیده و جمع نموده است

    • یَختال: تکبر میکند

    • یَمِیسُ: ناز و تکبر میکند

    • زَیفان: حرکت دادن دم منظور است

    • یُفضِی: عمل جنسی انجام می دهد

    • دیکَة: خروسها، جمع دیک

    • یَؤُرّ: جماع و انجام عمل جنسی میکند

    • مَلاقِحة: بارور کردن، آلات لقاح

    • فُحول: جمع فحل: شتر نر

    • مُغتَلِمَة: نری که شهوتش بهیجان آمده باشد

    • ضِراب: عمل جنسی انجام دادن حیوان

    • اُحیلُک: ترا محول میکنم

    • یُلقِحُ: بارور میکند، لقاح: بارور کردن نر ماده را

    • دَمعَة: اشک چشم

    • تَسفَحُ: می ریزد

    • مَدامِع: کیسه ها و محل تولید اشکها

    • ضَفَّة: کنار نهر و چشم

    • مُنبَجِس: خارج و جاری شونده

    • تَخَال: خیال میکنی

    • قَصَبَه: پرهای او را

    • مَدارِیّ مِن فِضَّة: شانه های نقره ای

    • دَارَات: هاله ها و دورهای گرد ماه

    • فِلَذ: جمع فلذة: قطعه و تکه فلز

    • جُنِی: چیز چیده و جمع شده

    • مِن زَهرة کلّ رَبیع: از گل هر بهار

    • ضَاهَیتَ: تشبیه نمودی

    • مَوشیّ: نقش شده، گلدوزی شده

    • حُلَل: لباسهای ابریشمی، جمع حلة

    • مُونِق: چیز عجیب و خیره کننده

    • عَصب الیَمَن: نوعی پارچه منقش یمنی است

    • شَاکَلتَ: هم شکل و شبیه کردی

    • فُصوص: جمع فص: عرقچین، کلاه مخصوص

    • نُطِّقَت: کمربند درست شده، نطاق: کمربند

    • لُجَین مُکَلّل: نقره مزین شده با جواهرات

    • مَرِح: شخص خودپسند

    • یَتَصَفَّح: بدقت بررسی میکند

    • ذَنَب: دم حیوان

    • جَمال سربال: زیبائی لباس

    • وِشاح: گردن بند، حمایل

    • زَقَا: صیحه زد

    • مُعوِل: ناله کنان، نالان

    • قَوائِم: پاها

    • حُمش: نازک و باریک، جمع احمش

    • خَلاسی: خروسی که از پدر و مادر هندی و فارسی بدنیا آمده باشد

    • نَجَمَت: روئیده است

    • ظُنبوب: سر استخوان ساق پا

    • صِیصِیة: ناخنک اضافی که در پشت پای خروس و بعضی مرغ ها میباشد

    • عُرف: موی گردن، یال

    • قُنزُعَة: کاکل سر

    • مُوَشّاة: منقش شده

    • مَغرِز: محل ثبوت، روئیدنگاه

    • صِبغ الوَسمة: رنگ وسمه که ابروها را با آن رنگ میکنند

    • مُتَلَفِّع بمِعجَر: خود را بمعجر پوشانده و پیچیده است

    • أسحَم: سیاه رنگ

    • أقحُوان: علف بابونه

    • یَقَقُّ: بسیار سفید

    • یَأتلق: برق می زند

    • قِسط: سهم و بهره

    • صِقال: صیقلی بودن

    • بَصیص: برق و درخشش

    • دیباج: ابریشم

    • رُونَق: حسن و زیبائی

    • أزاهیر: جمع ازهار: گلها

    • مَبثوثَة: پخش و پراکنده شده

    • یَنحَسَر: کشف و جدا می شود

    • یَعرَی: عریان می شود

    • تَترَی: پی در پی می آید

    • تِباع: پشت سر هم

    • یَنحَتُّ: می افتد، می ریزد

    • نامِی: نمو کننده، روینده

    • أرَتکَ: بتو نشان می دهد

    • حُمرة وَردیة: سرخی گل سرخ، وَرد: گل سرخ

    • صُفرَة عَسجَدیَة: زردی طلائی، عسجد: طلا

    • عَمائِق: جمع عمیقة: ژرفاها

    • قَرائِح: جمع قریحه: یاد و خاطر و ذهن

    • بَهَرَ: غلبه نمود

    • أدمَجَ: جمع نموده، بهم داخل کرده

    • ذَرَّة: مورچه ریز

    • هَمَجَة: مگس کوچک

    • وَأیَ: وعده داده است

    • غرفت: ناپسند می شمارد، ناراحت می شود

    • عَزَفَت: منصرف و بی میل می شود

    • ذَهِلَت: غافل می شود، بوحشت می افتد

    • اصطِفاق: بهم زده شدن برگ درختان در اثر وزش باد

    • کُثبان: تل ها و تپه ها

    • کَبائِس: خوشه های درخت خرما که از شاخه های بسیار تشکیل یافته

    • رَطب: تر و نمدار

    • عَسالیج: شاخه های سبز و نرم

    • أفنان: شاخه ها، جمع فنن

    • أکمام: جمع کُم: پوشش بیرونی غنچه

    • تُحنی: خمیده می شود

    • تُجنی: چیده می شود

    • تَکَلُّف: زحمت و مشقت

    • مُنیَة: آرزو، دل بخواه

    • مُجتَنِی: جمع کننده و چیننده میوه

    • نُزّال: آنهائی که نشسته اند و نازل شده اند

    • أفنِیَة: آستانه ها جمع فناء

    • أعسال: جمع عسل

    • مُصَفَّقَة: تصفیه شده

    • مُرَوَّقَة: صاف و خیره کننده

    • نُقلَة: از جائی بجائی منتقل شدن

    • زَهِقَت: از بین می رود

    • عَذق: خوشه های درخت خرما