[hadith]تَخَالُ قَصَبَهُ مَدَارِیَ مِنْ فِضَّةٍ وَ مَا أُنْبتَ عَلَیْهَا مِنْ عَجِیب دَارَاتِهِ وَ شُمُوسهِ خَالِصَ الْعِقْیَانِ وَ فِلَذَ الزَّبَرْجَد، فَإِنْ شَبَّهْتَهُ بمَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ قُلْتَ [جَنِیٌ] جَنًی جُنِیَ مِنْ زَهْرَةِ کُلِّ رَبیعٍ، وَ إِنْ ضَاهَیْتَهُ بالْمَلَابس فَهُوَ کَمَوْشیِّ الْحُلَلِ أَوْ کَمُونِقِ عَصْب الْیَمَنِ، وَ إِنْ شَاکَلْتَهُ بالْحُلِیِّ فَهُوَ کَفُصُوصٍ ذَاتِ أَلْوَانٍ قَدْ نُطِّقَتْ باللُّجَیْنِ الْمُکَلَّلِ، یَمْشی مَشْیَ الْمَرِحِ الْمُخْتَالِ وَ یَتَصَفَّحُ ذَنَبَهُ وَ [جَنَاحَهُ] جَنَاحَیْهِ فَیُقَهْقِهُ ضَاحِکاً لِجَمَالِ سرْبَالِهِ وَ أَصَابیغِ وِشَاحِهِ، فَإِذَا رَمَی ببَصَرِهِ إِلَی قَوَائِمِهِ زَقَا مُعْوِلًا بصَوْتٍ یَکَادُ یُبینُ عَنِ اسْتِغَاثَتِهِ وَ یَشْهَدُ بصَادقِ تَوَجُّعِهِ لِأَنَّ قَوَائِمَهُ حُمْشٌ کَقَوَائِمِ الدِّیَکَةِ الْخِلَاسیَّةِ وَ قَدْ نَجَمَتْ مِنْ ظُنْبُوب سَاقِهِ صِیصِیَةٌ خَفِیَّةٌ، وَ لَهُ فِی مَوْضِعِ الْعُرْفِ قُنْزُعَةٌ خَضْرَاءُ مُوَشَّاةٌ وَ مَخْرَجُ عَنُقِهِ کَالْإِبْرِیقِ وَ مَغْرِزُهَا إِلَی حَیْثُ بَطْنُهُ کَصِبْغِ الْوَسمَةِ الْیَمَانِیَّةِ أَوْ کَحَرِیرَةٍ مُلْبَسَةٍ مِرْآةً ذَاتَ صِقَالٍ وَ کَأَنَّهُ مُتَلَفِّعٌ بمِعْجَرٍ أَسْحَمَ، إِلَّا أَنَّهُ یُخَیَّلُ لِکَثْرَةِ مَائِهِ وَ شدَّةِ بَرِیقِهِ أَنَّ الْخُضْرَةَ النَّاضِرَةَ مُمْتَزجَةٌ بهِ وَ مَعَ فَتْقِ سَمْعِهِ خَطٌّ کَمُسْتَدَقِّ الْقَلَمِ فِی لَوْنِ الْأُقْحُوَانِ أَبْیَضُ یَقَقٌ فَهُوَ ببَیَاضِهِ فِی سَوَاد مَا هُنَالِکَ یَأْتَلِقُ وَ قَلَّ صِبْغٌ إِلَّا وَ قَدْ أَخَذَ مِنْهُ بقِسْطٍ وَ عَلَاهُ بکَثْرَةِ صِقَالِهِ وَ بَرِیقِهِ وَ بَصِیصِ دیبَاجِهِ وَ رَوْنَقِهِ، فَهُوَ کَالْأَزَاهِیرِ الْمَبْثُوثَةِ لَمْ تُرَبِّهَا أَمْطَارُ رَبیعٍ وَ لَا شُمُوسُ قَیْظٍ وَ قَدْ یَنْحَسرُ مِنْ رِیشهِ وَ یَعْرَی مِنْ لِبَاسهِ فَیَسْقُطُ تَتْرَی وَ یَنْبُتُ تِبَاعاً فَیَنْحَتُّ مِنْ قَصَبهِ انْحِتَاتَ أَوْرَاقِ الْأَغْصَانِ ثُمَّ یَتَلَاحَقُ نَامِیاً حَتَّی یَعُودَ کَهَیْئَتِهِ قَبْلَ سُقُوطِهِ لَا یُخَالِفُ سَالِفَ أَلْوَانِهِ وَ لَا یَقَعُ لَوْنٌ فِی غَیْرِ مَکَانِهِ، وَ إِذَا تَصَفَّحْتَ شَعْرَةً مِنْ شَعَرَاتِ قَصَبهِ أَرَتْکَ حُمْرَةً وَرْدیَّةً وَ تَارَةً خُضْرَةً زَبَرْجَدیَّةً وَ أَحْیَاناً صُفْرَةً عَسْجَدیَّةً.
فَکَیْفَ تَصِلُ إِلَی صِفَةِ هَذَا عَمَائِقُ الْفِطَنِ أَوْ تَبْلُغُهُ قَرَائِحُ الْعُقُولِ أَوْ تَسْتَنْظِمُ وَصْفَهُ أَقْوَالُ الْوَاصِفِینَ وَ أَقَلُّ أَجْزَائِهِ، قَدْ أَعْجَزَ الْأَوْهَامَ أَنْ تُدْرِکَهُ وَ الْأَلْسنَةَ أَنْ تَصِفَهُ. فَسُبْحَانَ الَّذی بَهَرَ الْعُقُولَ عَنْ وَصْفِ خَلْقٍ جَلَّاهُ لِلْعُیُونِ، فَأَدْرَکَتْهُ مَحْدُوداً مُکَوَّناً وَ مُؤَلَّفاً مُلَوَّناً، وَ أَعْجَزَ الْأَلْسُنَ عَنْ تَلْخِیصِ صِفَتِهِ وَ قَعَدَ بهَا عَنْ تَأْدیَةِ نَعْتِهِ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 44
تخال قصبه مداری من فضّة، و ما أنبتت علیها من عجیب داراته و شموسه خالص العقیان و فلذ الزّبرجد. فإن شبّهته بما أنبتت الأرض قلت جنیّ جنی من زهرة کلّ ربیع، و إن ضاهیته بالملابس فهو کموشیّ الحلل أو مونق عصب الیمن، و إن شاکلته بالحلیّ فهو کفصوص ذات ألوان قد نطّقت باللّجین المکلّل، یمشی مشی المرح المختال، و یتصفّح ذنبه و جناحه فیقهقه ضاحکا لجمال سرباله، و أصابیغ وشاحه، فإذا رمی ببصره إلی قوائمه زقا معولا بصوت یکاد یبین عن استغاثته، و یشهد بصادق توجّعه، لأنّ قوائمه حمش کقوائم الدّیکة الخلاسیّة، و قد نجمت من ظنبوب ساقه صیصیة خفیّة. و له فی موضع العرف قنزعة خضراء موشاة (موشّاة)، و مخرج عنقه کالإبریق، و مغرزها إلی حیث بطنه کصبغ الوسمة الیمانیّة، أو کحریرة ملبّسة مراتا ذات صقال، و کأنّه متلفّع بمعجر أسحم إلّا أنّه یخیّل لکثرة ماءه و شدّة بریقه أنّ الخضرة النّاضرة ممتزجه به، و مع فتق سمعه خطّ کمستدقّ القلم فی لون الاقحوان أبیض یقق فهو ببیاضه فی سواد ما هنالک یأتلق. و قلّ صبغ إلّا و قد أخذ منه بقسط، و علاه بکثرة صقاله و بریقه، و بصیص دیباجه و رونقه، فهو کالأزاهیر المبثوثة لم تربّها أمطار ربیع و لا شموس قیظ، و قد یتحسّر من ریشه و یعری من لباسه فیسقط تتری و ینبت تباعا فینحتّ من قصبه انحتات أوراق الأغصان، ثمّ یتلاحق نامیا حتّی یعود کهیئته قبل سقوطه، لا یخالف سالف ألوانه، و لا یقع لون فی غیر مکانه، و إذا تصفّحت شعرة من شعرات قصبه أرتک حمرة وردّیة، و تارة خضرة زبرجدیّة، و أحیانا صفرة عسجدیّة. فکیف تصل إلی صفة هذا عمائق الفطن، أو تبلغه قرائح العقول، أو تستنظم وصفه أقوال الواصفین، و أقلّ أجزائه قد أعجز الأوهام أن تدرکه، و الألسنة أن تصفه. فسبحان الّذی بهر العقول عن وصف خلق جلاه للعیون فأدرکته محدودا مکوّنا، و مؤلّفا ملوّنا، و أعجز الألسن عن تلخیص صفته، و قعد بها عن تأدیة نعته.
اللغة:
و (المداری) بالدال المهملة جمع المدری قال ابن الأثیر: المدری و المدراة شیء من حدید أو خشب علی شکل سنّ من أسنان المشط و أطول منه یسرح به الشعر الملبّد و یستعمله من لا مشط له، و فی نسخ الشّارح البحرانی بالذّال المعجمة قال: و هی خشبة ذات أطراف کأصابع الکفّ ینقی بها الطّعام.
و (دارات) جمع الدّارة دارة القمر و غیره سمّیت بذلک لاستدارتها و (العقیان) بالکسر کما فی القاموس و قال العلّامة المجلسیّ بالضمّ: الذّهب الخالص أو الذّهب النّابت من الأرض و (جنیت) التّمرة و الزّهرة و اجتنیتها و الجنیّ فعیل منه، و فی بعض النّسخ جنی کحصی و هو ما یجنی من الشّجر ما دام غصنا بمعنی فعیل و لفظة الفعل المجهول لیست فی بعض النّسخ.
و (زهر) النّبات بالفتح نوره، و الواحدة زهرة کتمر و تمرة قالوا و لا یسمّی زهرا حتی تفتح و (وشیت) الثوب وشیا من باب رمی نقشته فهو موشیّ وزان مرمیّ أی منقّش، و الأصل علی مفعول و (الحلل) کصرد جمع حلة بالضمّ و هی إزار و رداء من برد أو غیره فلا تکون حلّة إلّا من ثوبین أو ثوب له بطانة.
و (العصب) وزان فلس قال الفیومی برد یصنع غزله ثمّ ینسج، و لا یثنی و لا یجمع و إنّما یثنی و یجمع ما یضاف إلیه فیقال: برد عصب و برود عصب، و الاضافة للتخصیص، و یجوز أن یجعل وصفا فیقال: شریت ثوبا عصبا، و قال السهلی: العصب صبغ لا ینبت إلّا بالیمن.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 47
و (الفصوص) جمع فصّ کفلس و فلوس قال ابن السکیت: کسر الفاء ردیّ، و کذا قال الفارابی، و فی القاموس الفص الخاتم مثلثة و الکسر غیر لحن و (کلل) فلانا أی ألبس الاکلیل و هو بالکسر التاج و شبه عصابة زین بالجوهر و (الوشاح) ککتاب شیء ینسج من أدیم و یرصّع شبه القلادة تلبسه النساء.
و رجل (أحمش) الساقین أی أدقّهما و (الخلاسی) بکسر الخاء المعجمة الدیک بین دجاجتین هندیة و فارسیة، و الولد بین أبوین أبیض و أسود و (الظنبوب) حرف العظم الیابس من قدم الساق و (الوسمة) بکسر السین کما فی بعض النسخ و هی لغة الحجاز و أفصح من السکون، و أنکر الأزهری السکون، و بالسکون کما فی بعضها و (اللفاع) ککتاب الملحفة أو الکساء أو کلما تتلفّع به المرأة، و تلفع الرّجل بالثوب إذا اشتمل به و تغطی، و فی بعض النسخ متقنّع من القناع و (أبیض یقق) بالتحریک و بالکسر أیضا وزان کتف شدید البیاض.
و (یتحسّر) فی بعض النسخ مضارع تفعل یقال: تحسّر البعیر أی سقط من الاعیاء، و فی بعض النّسخ تنحسر علی صیغة الانفعال تقول: حسره کضربه فانحسر أی کشفه فانکشف و (سالف ألوانه) فی بعض النسخ بدلها سایر ألوانه و الأوّل أظهر و (العسجد) کجعفر الذّهب و (العمق) بالضمّ و الفتح قعر البئر و نحوها و (الفطن) کعنب جمع فطنة بالکسر و هی الحذق و العلم بوجوه الامور و (جلّاه) بالتّشدید و التخفیف علی اختلاف النّسخ أی کشفه.
الاعراب:
و مغرزها، مبتدأ خبره کصبغ الوسمة، و بطنه بالرّفع مبتدأ محذوف الخبر أی مغرزها إلی حیث بطنه موجودا و ممتدّا و منتهی إلیه کصبغ.
و حیث تضاف إلی الجملة غالبا و إضافتها إلی المفرد تشذّ فی الشّعر، و هو فی المعنی مضافة إلی المصدر الّذی تضمّنته الجملة قالوا: حیث و إن کانت مضافة الی الجملة فی الظّاهر، لکن لمّا کانت فی المعنی مضافة إلی المصدر فاضافتها إلیها کلا إضافة، و لذا بنیت علی الضمّ کالغایات علی الأعرف قال نجم الأئمة: قد حذف خبر المبتدأ الّذی بعد حیث غیر قلیل، و التّنوین فی قوله: بقسط، للتّفخیم، و جملة: علاه عطف علی جملة أخذ.
المعنی
ثمّ أخذ علیه السّلام فی وصف اجنحة الطاوس فقال (تخال قصبه) أی عظام أجنحته (مداری من فضّة) فی الصّفاء و البیاض (و ما أنبتت علیها من عجیب داراته و شموسه) التی فی الرّیش (خالص العقیان) أی الذّهب فی الصّفرة الفاقعة و الرّونق و البریق
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 56
و الجلا (و فلذ الزبرجد) فی الخضرة و النّضارة.
(فان شبّهته بما أنبتت الأرض) من الأزهار و الأنوار (قلت جنیّ جنی من زهرة کلّ ربیع) و نوره فی اختلاف ألوانه و أضباعه (و إن ضاهیته) أی شاکلته و شبّهته بالملابس (فهو کموشیّ الحلل) المنقّشة بکلّ نقش فی البهجة و النضارة (أو) ک (مونق عصب الیمن) أی کبرد یمانیّ مصبوغ معجب (و ان شاکلته بالحلیّ فهو کفصوص ذات ألوان) مختلفة (قد نطّقت باللّجین المکلّل) أی جعلت الفضّة کالنّطاق لها.
تشبیه [و ان شاکلته بالحلیّ فهو کفصوص ذات ألوان ] قال الشارح البحرانی: شبّهه بالفصوص المختلفة الألوان المنطّقة فی الفضة أی المرصّعة فی صفایح الفضّة و المکلّل الذی جعل کالاکلیل بذلک الترصیع، فیکون حاصل کلامه علیه السّلام تشبیهه قصب ریشه بصفایح من فضّة رصّعت بالفصوص المختلفة الألوان، فهی کالاکلیل بذلک الترصیع، و لکنّ الأظهر أنّ المکلّل وصف للّجین فافهم.
ثمّ أخذ فی وصف مشیه و ضحکه فقال علیه السّلام (یمشی مشی المرح المختال) أی کمشی الفرحان المعجب بنفسه (و یتصفّح) أی یقلب جناحه و ذنبه (فیقهقه ضاحکا لجمال سرباله) أی حسن قمیصه (و أصابیغ وشاحه) أی ألوان لباسه (فاذا رمی ببصره نحو قوائمه) و رأی سماحتها (زقا) و صاح (معولا بصوت) أی رافعا صوته بالبکاء و النّیاح کنایه (یکاد یبین) أی یظعن و یرتحل و هو کنایة عن الموت (عن استغاثته و یشهد) عویله (بصادق توجّعه) و یفصح عن شدّة تفجّعه و ذلک (لأنّ قوائمه حمش) دقاق (کقوائم الدّیکة الخلاسیّة) التی عرفت معناها (و قد نجمت) أی طلعت استعاره (من ظنبوب ساقه صیصیة) و هی فی الأصل شوکة الحائک التی یسوّی بها السّداة و اللّحمة، فاستعیرت لصیصیة الطائر الّتی فی رجله (خفیّة) لیست بجلیّة کما للدّیک.
استعاره ثمّ أخذ فی وصف قنزعته بقوله: (و له فی موضع العرف) مستعار عن عرف الدّابة و هو شعر عنقه (قنزعة) و هی رویشات یسیرة طوال فی مؤخّر رأسه بارزة
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 57
عن ریش رأسه استعارة عن قنزعة الصّبی و هی الخصلة من الشّعر یترک علی رأسه (خضراء موشاة).
ثمّ أخذ فی وصف عنقه بقوله: (و مخرج عنقه کالابریق) أی محلّ خروج عنقه کمحلّ خروج عنق الابریق فیشعر بأنّ عنقه کالابریق أو أنّ خروجه کخروج عنق الابریق علی أنه مصدر فیکون الاشعار أقوی (و مغرزها) أی مثبت عنقه، و تأنیث الضمیر علی لغة أهل الحجاز (إلی حیث بطنه کصبغ الوسمة الیمانیّة) فی الخضرة الشدیدة الضاربة إلی السواد (أو کحریرة سوداء ملبسة مرآتا ذات صقال) فی لونها المخصوص و مخالفة بصیص المرآة لها (و کأنه متلفّع) أی مکتس (بمعجر أسحم) أی بثوب کالعصابة ذی سحم و سواد (إلّا أنّه یخیّل لکثرة مائه و شدّة بریقه أنّ الخضرة النّاضرة ممتزجة به).
ثمّ وصف الخطّ الأبیض عند محلّ سمعه فقال: (و مع فتق سمعه خطّ) دقیق (کمستدقّ القلم فی) لون مثل (لون الاقحوان) أی البابونج (أبیض یقق فهو) أی ذلک الخطّ (ببیاضه فی سواد ما هنالک یأتلق) و یلمع.
ثمّ أجمل فی تعدید ألوانه فقال: (و قلّ صبغ إلّا و قد أخذ منه بقسط) وافر (و علاه) أی زاد علی الصبغ و غلب علیه (بکثرة صقاله و بریقه) أی جلائه و لمعانه (و بصیص دیباجه و رونقه) أی حسنه و بهائه تشبیه (فهو کالأزاهیر المبثوثة) المتفرّقة (لم تربّها أمطار ربیع و لا شموس قیظ) لما کان من شأن الأزاهیر أنّ تربیتها و کمالها بالشّمس و المطر، و شبّه علیه السّلام ألوان هذا الطائر بالأزاهیر المبثوثة أتی بهذه الجملة تنبیها علی أن تربیتها لیست بالشّموس و الأمطار و إنّما هی بتدبیر الفاعل المختار ففیه من الدّلالة علی عظمة الصانع تعالی و قدرته ما لا یخفی.
و الظاهر أنّ الجمع فی الأمطار باعتبار الدّفعات، و فی الشّموس بتعدّد الاشراق فی الأیام، أو باعتبار أنّ الشّمس الطالع فی کلّ یوم فرد علی حدة لاختلاف التّأثیر فی تربیة الأزهار و النباتات باختلاف الحرّ و البرد و غیر ذلک.
ثمّ بیّن له حالة اخری هی محل الاعتبار فی حکمة الصّانع و قدرته فقال:
(و قد یتحسّر) و یتعرّی (من ریشه و یعری من لباسه) و ذلک فی الخریف عند
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 58
سقوط أوراق الأشجار (فیسقط تتری) أی شیئا بعد شیء (و ینبت تباعا) بدون فترة بینهما (فینحت) أی یسقط (من قصبه انحتات أوراق الأغصان ثمّ یتلاحق نامیا) و ذلک فی الرّبیع إذا بدء طلوع الأوراق (حتّی یعود کهیئته قبل سقوطه لا یخالف) لون ریشه الثّانی (سالف ألوانه و لا یقع لون فی غیر مکانه).
ثمّ أشار إلی ما هو ألطف و أدقّ مما مضی و أعظم فی الدّلالة علی قدرة الصّانع المتعال فقال: (و إذا تصفّحت شعرة واحدة من شعرات قصبه أرتک) تلک الشعرة من شدّة بصیصها ألوانا مختلفة فتارة (حمرة وردیّة و تارة) أخری (خضرة زبرجدیّة و احیانا صفرة عسجدیّة).
ثمّ عقّب ذلک باستبعاد وصول الأذهان الثاقبة إلی وصفه و قال: (فکیف تصل إلی صفة هذا عمائق الفطن) أی الفطن العمیقة التی من شأنها إدراک دقایق الأشیاء و العلم بوجوه الامور علی ما ینبغی (أو تبلغه قرائح العقول) أی تناله العقول بجودة الطّبیعة من قولهم لفلان قریحة جیّدة یراد استنباط العلم بجودة الطبع (أو تستنظم وصفه أقوال الواصفین و) الحال أنّ (أقلّ أجزائه قد أعجز الأوهام أن تدرکه و الألسنة أن تصفه) و لا ریب أنّ الشّعرة أقلّ الأجزاء الّتی بها قوام الحیوان.
و المراد بیان عجزها عن ادراک علل هذه الألوان علی اختلافها و اختصاص کلّ من مواضعها بلون غیر الاخر و علل هیئاتها و سایر ما أشار إلیه، أو إظهار عجزها عن إدراک جزئیّات الأوصاف المذکورة و تشریح الهیات الظاهرة و الخصوصیات الخفیّة فی خلق ذلک الحیوان، فانّ ما ذکره علیه السّلام فی هذه الخطبة تشریحه و إن کان علی غایة البلاغة و فوق کلّ بیان فی وصف حاله إلّا أنّ فیه وراء ذلک جزئیّات لم یستثبتها الوصف.
و هذا هو الأقرب و الأنسب بما عقّبه به من تنزیهه تعالی أعنی قوله: (فسبحان الّذی بهر العقول) و غلبها (عن وصف خلق جلاه للعیون فأدرکته محدودا مکوّنا) أی موصوفا بالحدود و التکوین و (مؤلّفا) من الأجزاء (ملوّنا) بالألوان المختلفة (و أعجز الألسن عن تلخیص صفته و قعد بها عن تأدیة نعته) و الغرض الدّلالة علی عجز العقول عن إدراک ذاته سبحانه، فانّها إذا عجزت عن إدراک مخلوق ظاهر للعیون علی الأوصاف المذکورة فهی بالعجز عن إدراکه سبحانه و وصفه أحری، و کذلک الألسن عن تلخیص صفته و تأدیة نعته أعجز.
الترجمة:
خیال می کنی أصل پرهای طاوس را شانه ها از نقره بیضا و آنچه رسته بر آن از دایره های عجیبه و شمسه های غریبه آن طلای خالص و پارهای زبرجد.
پس اگر تشبیه کنی طاوس را بچیزی که رویانیده است آنرا زمین گوئی که گلهائیست چیده شده از شکوفه هر بهاری، و اگر تشبیه کنی آن را بلباسها پس آن همچو حلّهای زینت داده شده است باطلا، یا همچو جامهای برد خوش آینده یمن است، و اگر تمثیل کنی آنرا بزیورها پس او مانند نگینهائیست صاحب رنگها که کشیده در أطراف آن، یعنی مدور شده مانند نطاق بنقره مزیّن بجواهر. راه می رود طاوس مثل راه رفتن شادی کننده متکبّر خرامان، و می نگرد بنظر دقّت بدم و بال خود پس قهقهه می زند در حالتی که خندانست از جهة حسن پیراهن رنگین خود و رنگهای لباس خود، پس چون اندازد نظر خود را بسوی پایهای سیاه باریک خود بانگ کند در حالتی که گریه کننده باشد باو از بلند که نزدیک باشد روح از بدنش مفارقت نماید از شدّت فریاد خود، زیرا که پاهای او زشت است و باریک همچو پاهای خروسان خلاسی که متولّد می شوند میان مرغ هندی و فارسی در حالتی که برآمده است از طرف ساق او خاری که پنهانست چنانچه در پای خروسان می روید.
و مر او راست در موضع پس گردن کاکلی سبز مزیّن با نقش و نگار و موضع بیرون آمدن گردن او مانند ابریق است و جای فرو رفتن گردن آن تا که منتهی شود بشکم او مثل رنگ وسمه یمانی است یا همچو حریر پوشیده شده بر آینه صاحب صیقل و جلا و گویا که طاوس پیچیده است بمقنعه سیاه لکن خیال کرده می شود از جهة کثرت تر و تازگی او و شدت برّاقی او این که سبزی با طراوت آمیخته است بان. و با شکاف گوش او است خطّی مثل باریکی سر قلم در رنگ گل بابونج که سفید است در غایت روشنی، پس آن خط بسفیدی خود در میان سیاهی آنچه که آن جاست می درخشد، و کم رنگی است از رنگها مگر این که اخذ نموده است از آن بنصیب کامل، و بلند برآمده و تفوّق پیدا کرده آن رنگ بر او به بسیاری روشنی و درخشیدن آن و برّاقی زیبای آن و خوبی آن.
پس طاوس مانند شکوفهائیست گسترانیده که تربیت نداده آنرا بارانهای بهاری و نه آفتابهای تابستانی، و گاهی هست که عاری می شود از پر خود و برهنه می شود از لباس خود پس می افتد آن پرها پیاپی، و می روید روئیدنی، پس می ریزد آن پرها از قلم پر او همچو ریختن برگهای شاخهای درخت، بعد از آن متلاحق می شود در عقب یکدیگر در حالتی که نمو کننده است تا آنکه بر می گردد بهیئت و صورتی که پیش از ریختن داشت، مخالف نمی باشد رنگهای لاحق برنگهای سابق، و واقع نمی شود هیچ رنگی در غیر جای خود و چون نظر کنی بتأمّل در هر موئی از موهای قلم أو می نمایاند آن موی تو را سرخی که بلون گل سرخست و بار دیگر سبزی که برنگ زبرجد است و گاهی زردی برنگ طلای خالص.
پس چگونه می رسد بصفت این مرغ خوش رنگ فکرهای عمیقه، یا چگونه می رسد بکنه معرفت او عقلهای با ذکاوت، یا چگونه بنظم می آورد وصف آن را أقوال وصف کنندگان و حال آنکه کمترین جزئهای او عجز آورده است و همها را از ادراک آن و زبانها را از وصف آن. پس پاکا پروردگاری که غالب شد بعقلها از وصف کردن مخلوقی که روشن و آشکار گردانید آن را به چشمها، پس ادراک کردند آن چشمها آن مخلوق را در حالتی که صاحب حدّ معینی بود آفریده شده و صاحب ترکیبی بود برنگهای گوناگون.
