[hadith]صفة الضالّ:

وَ هُوَ فِی مُهْلَةٍ مِنَ اللَّهِ یَهْوِی مَعَ الْغَافِلِینَ وَ یَغْدُو مَعَ الْمُذْنِبینَ، بلَا سَبیلٍ قَاصِدٍ وَ لَا إِمَامٍ قَائِدٍ.

صفات الغافلین:

حَتَّی إِذَا کَشَفَ لَهُمْ عَنْ جَزَاءِ مَعْصِیَتِهِمْ وَ اسْتَخْرَجَهُمْ مِنْ جَلَابیب غَفْلَتِهِمُ، اسْتَقْبَلُوا مُدْبراً وَ اسْتَدْبَرُوا مُقْبلًا، فَلَمْ یَنْتَفِعُوا بمَا أَدْرَکُوا مِنْ طَلِبَتِهِمْ وَ لَا بمَا قَضَوْا مِنْ وَطَرِهِمْ؛ إِنِّی أُحَذِّرُکُمْ وَ نَفْسی هَذهِ الْمَنْزلَةَ.

فَلْیَنْتَفِعِ امْرُؤٌ بنَفْسهِ، فَإِنَّمَا الْبَصِیرُ مَنْ سَمِعَ فَتَفَکَّرَ وَ نَظَرَ فَأَبْصَرَ وَ انْتَفَعَ بالْعِبَرِ، ثُمَّ سَلَکَ جَدَداً وَاضِحاً، یَتَجَنَّبُ فِیهِ الصَّرْعَةَ فِی الْمَهَاوِی وَ الضَّلَالَ فِی الْمَغَاوِی، وَ لَا یُعِینُ عَلَی نَفْسهِ الْغُوَاةَ بتَعَسُّفٍ فِی حَقٍّ، أَوْ تَحْرِیفٍ فِی نُطْقٍ، أَوْ تَخَوُّفٍ مِنْ صِدْقٍ.

عِظَةُ الناس:

فَأَفِقْ أَیُّهَا السَّامِعُ مِنْ سَکْرَتِکَ وَ اسْتَیْقِظْ مِنْ غَفْلَتِکَ وَ اخْتَصِرْ مِنْ عَجَلَتِکَ، وَ أَنْعِمِ الْفِکْرَ فِیمَا جَاءَکَ عَلَی لِسَانِ النَّبیِّ الْأُمِّیِّ (صلی الله علیه وآله) مِمَّا لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا مَحِیصَ عَنْهُ، وَ خَالِفْ مَنْ خَالَفَ ذَلِکَ إِلَی غَیْرِهِ وَ دَعْهُ وَ مَا رَضِیَ لِنَفْسهِ؛ وَ ضَعْ فَخْرَکَ، وَ احْطُطْ کِبْرَکَ، وَ اذْکُرْ قَبْرَکَ، فَإِنَّ عَلَیْهِ مَمَرَّکَ؛ وَ کَمَا تَدینُ تُدَانُ، وَ کَمَا تَزْرَعُ تَحْصُدُ، وَ مَا قَدَّمْتَ الْیَوْمَ تَقْدَمُ عَلَیْهِ غَداً، فَامْهَدْ لِقَدَمِکَ وَ قَدِّمْ لِیَوْمِکَ؛ فَالْحَذَرَ الْحَذَرَ أَیُّهَا الْمُسْتَمِعُ، وَ الْجِدَّ الْجِدَّ أَیُّهَا الْغَافِلُ، "وَ لا یُنَبِّئُکَ مِثْلُ خَبیرٍ".

إِنَّ مِنْ عَزَائِمِ اللَّهِ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ الَّتِی عَلَیْهَا یُثِیبُ وَ یُعَاقِبُ وَ لَهَا یَرْضَی وَ یَسْخَطُ، أَنَّهُ لَا یَنْفَعُ عَبْداً وَ إِنْ أَجْهَدَ نَفْسَهُ وَ أَخْلَصَ فِعْلَهُ أَنْ یَخْرُجَ مِنَ الدُّنْیَا لَاقِیاً رَبَّهُ بخَصْلَةٍ مِنْ هَذهِ الْخِصَالِ لَمْ یَتُبْ، مِنْهَا: أَنْ یُشْرِکَ باللَّهِ فِیمَا افْتَرَضَ عَلَیْهِ مِنْ عِبَادَتِهِ، أَوْ یَشْفِیَ غَیْظَهُ بهَلَاکِ نَفْسٍ، أَوْ یَعُرَّ بأَمْرٍ فَعَلَهُ غَیْرُهُ، أَوْ یَسْتَنْجِحَ حَاجَةً إِلَی النَّاس بإِظْهَارِ بدْعَةٍ فِی دینِهِ، أَوْ یَلْقَی النَّاسَ بوَجْهَیْنِ أَوْ یَمْشیَ فِیهِمْ بلِسَانَیْنِ؛ اعْقِلْ ذَلِکَ فَإِنَّ الْمِثْلَ دَلِیلٌ عَلَی شبْهِهِ، إِنَّ الْبَهَائِمَ هَمُّهَا بُطُونُهَا، وَ إِنَّ السِّبَاعَ هَمُّهَا الْعُدْوَانُ عَلَی غَیْرِهَا، وَ إِنَّ النِّسَاءَ هَمُّهُنَّ زینَةُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَ الْفَسَادُ فِیهَا؛ إِنَّ الْمُؤْمِنِینَ مُسْتَکِینُونَ، إِنَّ الْمُؤْمِنِینَ مُشْفِقُونَ، إِنَّ الْمُؤْمِنِینَ خَائِفُون.[/hadith]

ترجمه (محمد دشتی):

(در سال 36 هجری در مدینه وقتی مردم را برای جنگ با شورشیان بصره آماده می کرد ایراد فرمود).

وصف گمراهان و غفلت زدگان:

چند روز از طرف خدا به گمراه، مهلت داده شد، و او با غافلان و بی خبران در راه هلاکت قدم می نهد، و تمام روزها را با گناهکاران سپری می کند، بی آن که از راهی برود تا به حق رسد و یا پیشوایی برگزیند که راهنمای او باشد.

و تا آن زمان که خداوند کیفر گناهان را می نماید، و آنان را از پرده غفلت بیرون می آورد، به استقبال چیزی می روند که بدان پشت کرده بودند (یعنی آخرت)، و پشت می کنند بدانچه روی آورده بودند (یعنی دنیا)، پس نه از آنچه آرزو می کردند و بدان رسیدند سودی بردند، و نه از آنچه حاجت خویش بدان روا کردند بهره ای به دست آوردند، من، شما و خود را از این گونه غفلت زدگی می ترسانم.

درمان غفلت زدگی ها:

هر کس باید از کار خویش بهره گیرد، و انسان بینا کسی است که به درستی شنید و اندیشه کرد، پس به درستی نگریست و آگاه شد، و از عبرت ها پند گرفت، سپس راه روشنی را پیمود، و از افتادن در پرتگاه ها، و گم شدن در کوره راهها، دوری کرد، و کوشید تا عدالت را پاس دارد و برای گمراهان جای اعتراض باقی نگذارد، که در حق سختگیری کند، یا در سخن حق تحریف روا دارد، یا در گفتن سخن راست بترسد.

پس بهوش باش ای شنونده و از خواب غفلت بیدار شو، و از شتاب خود کم کن، و در آنچه از زبان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بر تو رسیده اندیشه کن، که ناچار به انجام آن می باشی و راه فراری وجود ندارد، و با کسی که رهنمودهای پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را به کار نمی بندد و به جانب دیگری تمایل دارد مخالفت کن و او را با آنچه برای خود پسندیده رها کن.

فخر فروشی را واگذار، و از مرکب تکبّر فرود آی. به یاد قبر باش که گذرگاه تو به سوی عالم آخرت است، که همانگونه به دیگران پاداش دادی به تو پاداش می دهند، و آن گونه که کاشتی، درو می کنی، آنچه امروز، پیش می فرستی، فردا بر آن وارد می شوی، پس برای خود در سرای آخرت جایی آماده کن، و چیزی پیش فرست. ای شنونده هشدار، هشدار، ای غفلت زده بکوش، بکوش «هیچ کس جز خدای آگاه تو را با خبر نمی سازد».

صفات ناپسند و نابود کننده:

از واجبات قطعی خدا در قرآن حکیم که بر آن پاداش و کیفر می دهد، و به خاطر آن خشنود شده یا خشم می گیرد، این است که اگر انسان یکی از صفات ناپسند را داشته و بدون توبه خدا را ملاقات کند، هر چند خود را به زحمت اندازد، یا عملش را خالص گرداند فایده ای نخواهد داشت. و آن صفات ناپسند اینکه: شریکی برای خداوند در عبادات واجب برگزیند، یا خشم خویش را با کشتن بی گناهی فرونشاند، یا بر بی گناهی به خاطر کاری که دیگری انجام داده عیب جویی کند، یا به خاطر حاجتی که به مردم دارد بدعتی در دین خدا بگذارد، یا با مردم به دو چهره ملاقات کند، و یا در میان آنان با دو زبان سخن بگوید. در آنچه گفتم نیک بیندیش که هر مثال را همانند فراوان است.

  1. روانشناسی:

همانا تمام حیوانات در تلاش پر کردن شکمند، و درندگان در پی تجاوز کردن به دیگران، و زنان بی ایمان تمام همّتشان آرایش زندگی و فساد انگیزی در آن است، امّا مؤمنان فروتنند، همانا مؤمنان مهربانند، همانا مؤمنان از آینده ترسانند.

واژگان (عمران علی‌زاده):

  • یَهوِی: پائین می رود (بشهوات و مادیات)

    • یَغدُو: صبح میکند

    • سَبیل قاصِد: راه عادلانه

    • جَلابیب: جمع جلباب: روپوش، لباس

    • وَطَر: احتیاج

    • جَدَد: زمین و راه هموار که حرکت در آن آسان باشد

    • یَتَجَنّب: دوری میکند

    • صَرعَة: افتادن و بزمین خوردن

    • مَهاوِی: جمع مهوی: سقوط گاه

    • مَغاوِی: جای گمراهی، از ماده غوی

    • تَعَسُّف: بیراهه رفتن

    • أفِق: بهوش بیا، فعل امر است از افاقة

    • استَیقِظ: بیدار شو، امر است از یقظة

    • أنعِم الفِکر: بهتر فکر کن

    • مَحیص: راه چاره و فرار

    • ضَع: فرو بگذار، امر است از وضع یضع

    • أحطُط: پائین بیار، از ماده حَط است

    • کَما تَدینُ تُدَانُ: همچنان که کیفر می دهی کیفر می بینی

    • إمهَد: جا مهیا کن، امر است از مهد

    • عَزائم: تصمیمات، چیزهای حتمی

    • یَثِیبُ: ثواب می دهد

    • یَسخَطُ: غضب میکند، خشمگین می شود

    • أجهَدَ: خود را بتلاش و زحمت افکند

    • یَعُرّ: معیوب و آلوده کند

    • یَستَنجِح: حاجتی را روا سازد و برطرف نماید

    • إعقِل: بفهم، عقل خود را بکار انداز

    • عُدوان: تجاوز نمودن

    • مُستَکِینون: متواضعند

    • مُشفِقون: از آینده نگران و در هراسند

    • خائِفون: اشخاصی که از آینده نگرانند