خطبه 23 نهج البلاغه

[hadith]تهذیب الفقراء:

أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ الْأَمْرَ یَنْزلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ [کَقَطْرِ] کَقَطَرَاتِ الْمَطَرِ إِلَی کُلِّ نَفْسٍ بمَا قُسمَ لَهَا مِنْ زیَادَةٍ أَوْ نُقْصَانٍ، فَإِنْ رَأَی أَحَدُکُمْ لِأَخِیهِ غَفِیرَةً فِی أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ نَفْسٍ فَلَا تَکُونَنَّ لَهُ فِتْنَةً، فَإِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ مَا لَمْ یَغْشَ دَنَاءَةً تَظْهَرُ، فَیَخْشَعُ لَهَا إِذَا ذُکِرَتْ وَ یُغْرَی بهَا لِئَامُ النَّاس کَانَ کَالْفَالِجِ الْیَاسرِ الَّذی یَنْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزَةٍ مِنْ قِدَاحِهِ تُوجِبُ لَهُ الْمَغْنَمَ وَ یُرْفَعُ بهَا عَنْهُ [بهَا] الْمَغْرَمُ، وَ کَذَلِکَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ الْبَرِیءُ مِنَ الْخِیَانَةِ یَنْتَظِرُ مِنَ اللَّهِ إِحْدَی الْحُسْنَیَیْنِ، إِمَّا دَاعِیَ اللَّهِ فَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لَهُ وَ إِمَّا رِزْقَ اللَّهِ، فَإِذَا هُوَ ذُو أَهْلٍ وَ مَالٍ وَ مَعَهُ دینُهُ وَ حَسَبُهُ، وَ إِنَّ الْمَالَ وَ الْبَنِینَ حَرْثُ الدُّنْیَا وَ الْعَمَلَ الصَّالِحَ حَرْثُ الْآخِرَةِ وَ قَدْ یَجْمَعُهُمَا اللَّهُ تَعَالَی لِأَقْوَامٍ.

فَاحْذَرُوا مِنَ اللَّهِ مَا حَذَّرَکُمْ مِنْ نَفْسهِ وَ اخْشَوْهُ خَشْیَةً لَیْسَتْ بتَعْذیرٍ؛ وَ اعْمَلُوا فِی غَیْرِ رِیَاءٍ وَ لَا سُمْعَةٍ، فَإِنَّهُ مَنْ یَعْمَلْ لِغَیْرِ اللَّهِ یَکِلْهُ اللَّهُ [إِلَی مَنْ] لِمَنْ عَمِلَ لَهُ. نَسْأَلُ اللَّهَ مَنَازلَ الشُّهَدَاءِ وَ مُعَایَشَةَ السُّعَدَاءِ وَ مُرَافَقَةَ الْأَنْبیَاءِ.

تأدیب الأغنیاء:

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا یَسْتَغْنِی الرَّجُلُ وَ إِنْ کَانَ ذَا مَالٍ عَنْ [عَشیرَتِهِ] عِتْرَتِهِ وَ دفَاعِهِمْ عَنْهُ بأَیْدیهِمْ وَ أَلْسنَتِهِمْ، وَ هُمْ أَعْظَمُ النَّاس حَیْطَةً مِنْ وَرَائِهِ وَ أَلَمُّهُمْ لِشَعَثِهِ وَ أَعْطَفُهُمْ عَلَیْهِ عِنْدَ نَازلَةٍ إِذَا [إِنْ] نَزَلَتْ بهِ، وَ لِسَانُ الصِّدْقِ یَجْعَلُهُ اللَّهُ لِلْمَرْءِ فِی النَّاس خَیْرٌ لَهُ مِنَ الْمَالِ [یُوَرِّثُهُ غَیْرَهُ] یَرِثُهُ غَیْرُهُ. أَلَا لَا یَعْدلَنَّ أَحَدُکُمْ عَنِ الْقَرَابَةِ یَرَی بهَا الْخَصَاصَةَ أَنْ یَسُدَّهَا بالَّذی لَا یَزیدُهُ إِنْ أَمْسَکَهُ وَ لَا یَنْقُصُهُ إِنْ أَهْلَکَهُ، وَ مَنْ یَقْبضْ یَدَهُ عَنْ عَشیرَتِهِ فَإِنَّمَا تُقْبَضُ مِنْهُ عَنْهُمْ یَدٌ وَاحِدَةٌ وَ تُقْبَضُ مِنْهُمْ عَنْهُ أَیْدٍ کَثِیرَةٌ، وَ مَنْ تَلِنْ حَاشیَتُهُ یَسْتَدمْ مِنْ قَوْمِهِ الْمَوَدَّةَ.

[قال السید الشریف أقول ... و ما أحسن المعنی الذی أراده (علیه السلام) بقوله و من یقبض یده عن عشیرته ... إلی تمام الکلام فإن الممسک خیره عن عشیرته إنما یمسک نفع ید واحدة فإذا احتاج إلی نصرتهم و اضطر إلی مرافدتهم قعدوا عن نصره و تثاقلوا عن صوته فمنع ترافد الأیدی الکثیرة و تناهض الأقدام الجمة].[/hadith]

ترجمه (محمد دشتی):

تناسب نعمت ها با استعدادهای گوناگون:

پس از ستایش پروردگار، بدانید که تقدیرهای الهی چون قطرات باران از آسمان به سوی انسانها فرود می آید، و بهره هر کسی، کم یا زیاد به او می رسد پس اگر یکی از شما برای برادر خود، برتری در مال و همسر و نیروی بدنی مشاهده کند، مبادا فریب خورد و حسادت کند، زیرا مسلمان (تا زمانی که دست به عمل پستی نزده که از آشکار شدنش شرمنده باشد و مورد سرزنش مردم پست قرار گیرد) به مسابقه دهنده ای می ماند که دوست دارد در همان آغاز مسابقه پیروز گردد تا سودی به دست آورد و ضرری متوجّه او نگردد.

هم چنین مسلمانی که از خیانت پاک است انتظار دارد یکی از دو خوبی نصیب او گردد: یا دعوت حق را لبیک گفته عمر او پایان پذیرد «که آنچه در نزد خداست برای او بهتر است»، و یا خداوند روزی فراوان به او دهد و صاحب همسر و فرزند و ثروت گردد، و هم چنان دین و شخصیّت خود را نگاه دارد. همانا ثروت و فرزندان، محصول دنیا و فانی شدنی، و عمل صالح زراعت آخرت است، گر چه گاهی خداوند، هر دوی آن را به ملّت هایی خواهد بخشید.

از خدا در آن چه اعلام خطر کرده است بر حذر باشید از خدا آنگونه بترسید که نیازی به عذر خواهی نداشته باشید. عمل نیک انجام دهید بدون آن که به ریا و خود نمایی مبتلا شوید، زیرا هر کس، کاری برای غیر خدا انجام دهد، خدا او را به همان غیر واگذارد. از خدا، درجات شهیدان، و زندگی سعادتمندان، و هم نشینی با پیامبران را درخواست می کنیم.

ضرورت تعاون با خویشاوندان:

ای مردم، انسان هر مقدار که ثروتمند باشد، باز از خویشاوندان خود بی نیاز نیست که از او با زبان و دست دفاع کنند. خویشاوندان انسان، بزرگ ترین گروهی هستند که از او حمایت می کنند و اضطراب و ناراحتی او را می زدایند، و در هنگام مصیبت ها نسبت به او، پر عاطفه ترین مردم می باشند. نام نیکی که خدا از شخصی در میان مردم رواج دهد بهتر از میراثی است که دیگری بردارد.

آگاه باشید، مبادا از بستگان تهیدست خود رو برگردانید، و از آنان چیزی را دریغ دارید، که نگاه داشتن مال دنیا، زیادی نیاورد و از بین رفتنش کمبودی ایجاد نکند. آن کس که دست دهنده خود را از بستگانش باز دارد، تنها یک دست را از آنها گرفته امّا دست های فراوانی را از خویش دور کرده است، و کسی که پر و بال محبّت را بگستراند، دوستی خویشاوندانش تداوم خواهد داشت.

می گویم: و چه زیباست معنایی که امام علیه السّلام از جمله «و من یقبض یده عن عشیرته» تا آخر کلام اراده فرمود، زیرا کسی که خیر و نیکی های خود را از خویشاوندان خود قطع کند، تنها سود یک تن را از آنها باز داشته، امّا به هنگام احتیاج شدید، یاری تمام آنها را از خود دور کرده که آنها به ندای او پاسخ نمی گویند در این صورت خود را از سود فراوان خویشاوندان محروم ساخته و گروهی را از یاری خود باز داشته است).

واژگان (عمران علی‌زاده):

• غَفیرة: زیادتی و فراوانی 

  • فِتنة: گرفتاری و ناراحتی 

  • لَم یَغشَ: آلوده نشده است 

  • دَنائة: پستی و رذالت 

  • یُغری: تحریک می شود، جری می گردد 

  • لِئام: اشخاص پست 

  • فالِج: غالب و برنده 

  • یاسر: شخص قمار کننده 

  • فَوزَة: کامیابی، برنده بودن 

  • قِداح: جمع قدح: تیری که با آن قمار می کردند 

  • مَغنَم: سود و غنیمت و منفعت 

  • مَغرَم: جریمه و ضرر 

  • حُسنَیَین: دو خوبی و نیکی 

  • حَرث: کشت و زراعت

  • تَعذیر: اظهار عذر و بهانه نمودن 

  • سُمعَة: شنواندن عمل بدیگران 

  • یَکِلُهُ: او را محول میکند

  • حَیطَة: حفظ و مواظبت نمودن 

  • ألَمّ: جمع کننده تر، از ماده لم یلم 

  • شَعث: پراکندگی و پریشانی 

  • أعطَف: از ماده عطوفت: مهربانتر 

  • لسان الصِّدق: زبان راستین، یعنی نام نیک 

  • خَصاصَة: فقر و احتیاج شدید 

  • یَسُدُّ: جلوگیری میکند 

  • تَلِن: نرم شود 

  • حاشیة: اطراف، منظور اخلاق و رفتار 

  • یَستَدم: همیشه می شود، ادامه می دهد