[hadith]ثُمَّ انْظُرْ فِی حَالِ کُتَّابکَ فَوَلِّ عَلَی أُمُورِکَ خَیْرَهُمْ، وَاخْصُصْ رَسَائِلَکَ الَّتِی تُدْخِلُ فِیهَا مَکَایِدَکَ وَأَسْرَارَکَ بأَجْمَعِهِمْ لِوُجُوهِ صَالِحِ الاَْخْلاَقِ، مِمَّنْ لاَ تُبْطِرُهُ الْکَرَامَةُ، فَیَجْتَرِئَ بهَا عَلَیْکَ فِی خِلاَف لَکَ بحَضْرَةِ مَلاَ، وَلاَ تَقْصُرُ بهِ الْغَفْلَةُ عَنْ إِیرَاد مُکَاتَبَاتِ عُمِّالِکَ عَلَیْکَ، وَإِصْدَارِ جَوَابَاتِهَا عَلَی الصَّوَاب عَنْکَ، فِیمَا یَأْخُذُ لَکَ وَیُعْطِی مِنْکَ، وَلاَ یُضْعِفُ عَقْداً اعْتَقَدَهُ لَکَ، وَلاَ یَعْجِزُ عَنْ إِطْلاَقِ مَا عُقِدَ عَلَیْکَ، وَلاَ یَجْهَلُ مَبْلَغَ قَدْرِ نَفْسهِ فِی الاُْمُورِ، فَإِنَّ الْجَاهِلَ بقَدْرِ نَفْسهِ یَکُونُ بقَدْرِ غَیْرِهِ أَجْهَلَ. ثُمَّ لاَ یَکُنِ اخْتِیَارُکَ إِیَّاهُمْ عَلَی فِرَاسَتِکَ وَاسْتِنَامَتِکَ وَحُسْنِ الظَّنِّ مِنْکَ، فَإِنَّ الرِّجَالَ یَتَعَرَّضُونَ لِفِرَاسَاتِ الْوُلاَةِ بتَصَنُّعِهِمْ وَحُسْنِ خِدْمَتِهِمْ، وَلَیْسَ وَرَاءَ ذَلِکَ مِنَ النَّصِیحَةِ وَالاَْمَانَةِ شَیْءٌ؛ وَلَکِنِ اخْتَبرْهُمْ بمَا وُلُّوا لِلصَّالِحِینَ قَبْلَکَ، فَاعْمِدْ لاَِحْسَنِهِمْ کَانَ فِی الْعَامَّةِ أَثَراً، وَأَعْرَفِهِمْ بالاَْمَانَةِ وَجْهاً، فَإِنَّ ذَلِکَ دَلِیلٌ عَلَی نَصِیحَتِکَ لِلَّهِ وَلِمَنْ وُلِّیتَ أَمْرَهُ. وَاجْعَلْ لِرَأْس کُلِّ أَمْر مِنْ أُمُورِکَ رَأْساً مِنْهُمْ، لاَ یَقْهَرُهُ کَبیرُهَا وَلاَ یَتَشَتَّتُ عَلَیْهِ کَثِیرُهَا، وَمَهْمَا کَانَ فِی کُتَّابکَ مِنْ عَیْب، فَتَغَابَیْتَ عَنْهُ، أُلْزمْتَه.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 255
الفصل الثامن من عهده علیه السلام:
ثمّ انظر فی حال کتّابک فولّ علی أمورک خیرهم، و اخصص رسائلک الّتی تدخل فیها مکائدک و أسرارک بأجمعهم لوجوه صالح الأخلاق ممّن لا تبطره الکرامة فیجترئ بها علیک فی خلاف لک بحضرة ملإ، و لا تقصر به الغفلة عن إیراد مکاتبات عمّالک علیک، و إصدار جواباتها علی الصّواب عنک فیما یأخذ لک و یعطی منک، و لا یضعف عقدا اعتقده لک، و لا یعجز عن إطلاق ما عقد علیک، و لا یجهل مبلغ قدر نفسه فی الامور، فإنّ الجاهل بقدر نفسه یکون بقدر غیره أجهل، ثمّ لا یکن اختیارک إیّاهم علی فراستک و استنامتک و حسن الظنّ منک، فإنّ الرّجال یتعرّفون لفراسات الولاة بتصنّعهم و حسن خدمتهم [حدیثهم] و لیس وراء ذلک من النّصیحة و الأمانة شیء، و لکن اختبرهم بما ولوا للصّالحین قبلک، فاعمد لأحسنهم کان فی العامّة أثرا، و أعرفهم بالأمانة وجها، فإنّ ذلک دلیل علی نصیحتک للّه و لمن ولّیت أمره، و اجعل لرأس کلّ أمر من أمورک رأسا منهم لا یقهره کبیرها، و لا یتشتّت علیه کثیرها، و مهما کان فی کتّابک من عیب فتغابیت عنه ألزمته. (68384- 68214)
اللغة:
(کتّاب) جمع کاتب: من یتولّی دیوان المکاتبات، (مکائد): جمع مکیدة: تدبیر سرّی تجاه العدوّ، (لا تبطره): و قد تکرّر فی الحدیث ذکر البطر و هو کما قیل: سوء احتمال الغنی و الطغیان عند النّعمة و یقال: هو التجبّر و شدّة النشاط، و قد بطر بالکسر یبطر بالفتح- مجمع البحرین-. (الملأ): قیل: الملأ جماعة من النّاس یملئون العین و القلب هیبة، و قیل: هم أشراف الناس و رؤساؤهم الّذین یرجع إلی قولهم، (العقد): المعاهدة فی أمر بین اثنین، (الفراسة) بالکسر الاسم من قولک تفرّست فیه خیرا، و هی نوعان أحدهما ما یوقعه اللّه فی قلوب أولیائه فیعلمون بعض أحوال النّاس بنوع من الکرامات و إصابة الحدس و الظن و هو ما دلّ علیه ظاهر الحدیث: اتّقوا فراسة المؤمن فانّه ینظر بنور اللّه، و ثانیهما نوع یعلم بالدّلائل و التجارب، (استنام) إلی کذا: سکن إلیه، (تغابیت) عنه: تغافلت عنه.
الاعراب:
ممّن لا تبطره: من للتبعیض، بحضرة ملأ: متعلّق بقوله فیجترئ، فیما یأخذ: لفظة ما موصولة و ما بعدها صلتها و العائد محذوف، وراء ذلک، ظرف
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 256
مستقرّ خبر لیس قدّم علی اسمها و هو شیء، بما ولّوا: یجوز أن تکون ما مصدریّة:
أی بالولایة الّتی ولّوها و العائد محذوف علی أیّ تقدیر، کان فی العامّة: اسم کان مقدر فیه و فی العامّة ظرف مستقرّ خبر له، و أثرا تمیز من قوله علیه السّلام لأحسنهم ألزمته: جزاء قوله علیه السّلام: مهما کان.
المعنی:
من أهمّ النظامات الرّئیسیة فی الدّول الرّاقیة و المتمدّنة نظام الدیوان و الکتّاب، فقد اهتمّ به الملوک و الرّؤساء من عهد قدیم و تمثّل فی النظام الاسلامی فی عهد النّبی صلّی اللّه علیه و آله فی کتابة آی القرآن، و قد دار حول النّبی فی هذا العصر مع ندرة الکاتب فی الامّة العربیّة الامّیین اثنی عشر کاتبا یوصفون بکتّاب الوحی یرأسهم مولانا أمیر المؤمنین صلوات اللّه علیه، و قد اهتمّ النّبی صلّی اللّه علیه و آله بتوفیر الکتّاب فی الجامعة الإسلامیّة حتّی جعل فداء أسری الحروب الکاتبین تعلیم الکتابة لعشر نفر من المسلمین، و کان علیّ علیه السّلام هو الکاتب المخصوص للنّبی صلّی اللّه علیه و آله یتولّی کتابة العهود و المواثیق بینه و بین النّاس فی مواقف کثیرة علی الأکثر:
منها کتابه عهد الصّلح بین المسلمین و قبائل الیهود الساکنین حول المدینة فی صدر الهجرة، کما فی سیرة ابن هشام «ص 301 ج 1 ط مصر».
قال ابن إسحاق: و کتب رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله کتابا بین المهاجرین و الأنصار و وادع فیه یهود و عاهدهم و أقرّهم علی دینهم و أموالهم و شرط علیهم و اشترط لهم.
بسم اللّه الرّحمن الرحیم، هذا کتاب من محمّد النبیّ صلّی اللّه علیه و آله بین المؤمنین و المسلمین من قریش و یثرب و من تبعهم «و» فلحق بهم و جاهد معهم إنّهم امّة واحدة من دون النّاس، المهاجرون من قریش علی ربعتهم یتعاقلون بینهم و هم یفدون عانیهم بالمعروف و القسط بین المؤمنین و بنو عوف علی ربعتهم یتعاقلون معاقلهم الاولی و کلّ طائفة تفدی عانیها بالمعروف و القسط بین المؤمنین و بنو ساعدة علی ربعتهم یتعاقلون معاقلهم الاولی و کلّ طائفة منهم تفدی عانیها بالمعروف و القسط بین
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 257
المؤمنین و بنو النجّار علی ربعتهم- إلی أن قال: و أنّه من تبعنا من یهود فإنّ له النّصر و الأسوة غیر مظلومین و لا متناصرین علیهم- إلخ.
و هو عهد تاریخیّ غزیر اللّفظ و المعنی، و لم یصرّح فی السیرة باسم الکاتب و لکنّ الظاهر أنه علیّ بن أبی طالب علیه السّلام- فتدبّر.
و منها العهد التاریخی المنعقد بینه صلّی اللّه علیه و آله مع قریش فی واقعة الحدیبیّة حیث منع قبائل قریش مکّة عن دخول المسلمین مکّة المکرّمة لأداء العمرة و صدّوهم فی وادی حدیبیّة و عرّضوهم للحرب، فامتنع النبیّ صلّی اللّه علیه و آله عن إثارة حرب فی هذه الواقعة و تردّد بینه و بین قریش عدّة من الرّجال حتّی تمکّن سهیل بن عمرو من عقد صلح بین النبیّ صلّی اللّه علیه و آله مع قریش فی ضمن شروط هامّة ثقیلة علی المسلمین و تولّی علیّ علیه السّلام کتابة هذا العهد، کما فی سیرة ابن هشام «ص 216 ج 2 ط مصر»:
قال: ثمّ دعا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله علیّ بن أبی طالب رضوان اللّه علیه فقال: اکتب:
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم، فقال سهیل: لا أعرف هذا و لکن اکتب باسمک اللّهمّ، فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: اکتب باسمک اللّهمّ، فکتبها، ثمّ قال: اکتب هذا ما صالح علیه محمّد رسول اللّه سهیل بن عمرو قال: فقال سهیل: لو شهدت أنّک رسول اللّه لم اقاتلک و لکن اکتب اسمک و اسم أبیک، قال: فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله اکتب هذا ما صالح علیه محمّد بن عبد اللّه سهیل بن عمرو و اصطلحا علی وضع الحرب عن النّاس عشر سنین یأمن فیهنّ النّاس و یکفّ بعضهم عن بعض علی أنّه من أتی محمّدا من قریش بغیر إذن ولیّه ردّه علیهم و من جاء قریشا ممّن مع محمّد لم یردّوه علیه و أنّ بیننا عیبة مکفوفة و أنّه لا إسلال و لا إغلال و أنّه من أحب أن یدخل فی عقد محمّد و عهده دخل فیه و من أحبّ أن یدخل فی عقد قریش و عهدهم دخل فیه فتواثبت خزاعة فقالوا نحن فی عقد محمّد و عهده و تواثبت بنو بکر فقالوا: نحن فی عقد قریش و عهدهم و أنّک ترجع عنّا عامک هذا فلا تدخل علینا مکّة و أنّه إذا کان عام قابل خرجنا عنک فدخلتها بأصحابک فأقمت بها ثلاثا معک سلاح الرّاکب السّیوف فی القرب لا تدخلها بغیرها- إلی أن قال: فی بیان شهود الکتاب:
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 258
و علیّ بن أبی طالب و کتب و کان هو کاتب الصّحیفة.
و قد بیّن علیه السّلام فی هذا الفصل نظام الدیوان و ألقاب الکتّاب اللائقین الأنجاب و نظّم أمر الدّیوان و الکتّاب فی مباحث قیّمة.
1- فی شخصیّة الکاتب من الوجهة الأخلاقیّة و رعایة الأمانة و الصداقة و لم یتعرض علیه السّلام لما یلزم فی الکاتب من الوجهة الفنیّة و ما یجب علیه من تعلم الخطّ و تحصیل درجات علمیّة لیتمکّن من الاشتغال بکتابة الدّیوان العالی لأنّه معلوم بالضّرورة لمن یعرّض نفسه لهذا المنصب العالی فشغل الکتابة فی دیوان رسمی یحتاج فی عصرنا هذا إلی شهادة إتمام تحصیلات الدورة المتوسّطة مضافا إلی ما یلزم له من التعلّم الخصوصی لفنّ الکتابة و الفوز بجودة الخطّ.
و قد لخّص الوصف العام للکاتب بقوله علیه السّلام (فولّ علی امورک خیرهم) قال ابن میثم: و تفسیر الخیر هنا هو من کان تقیّا قیّما بما یراد منه من مصالح العمل.
أقول: کأنه غفل عن معنی التّفضیل المصرّح به فی قوله علیه السّلام: خیرهم.
قال فی الشرح المعتزلی:
فصل فی الکتّاب و ما یلزمهم من الاداب:
و اعلم أنّ الکاتب الّذی یشیر أمیر المؤمنین علیه السّلام إلیه هو الّذی یسمّی الان فی الاصطلاح العرفی وزیرا، لأنّه صاحب تدبیر حضرة الأمیر، و النّائب عنه فی اموره و إلیه تصل مکتوبات العمّال و عنه تصدر الأجوبة، و إلیه العرض علی الأمیر، و هو المستدرک علی العمّال، و المهیمن علیهم، و هو علی الحقیقة کاتب الکتّاب، و لهذا یسمّونه الکاتب المطلق.
أقول: الوزارة منصب ممتاز عن الکتابة فی عصرنا هذا و أظنّ أنه کان ممتازا فی العصور السابقة، و إن کان الوزیر یشتغل بالکتابة و إنشاء ما یهمّ من الکتب فی بعض الأزمان، و فی بعض الأحیان إلّا أنّه لا یدلّ علی کون الکاتب هو الوزیر، فقد کان فی عهد هارون و مأمون یصدر التوقیعات الهامّة فی الامور
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 259
العامّة المرتبطة بدار الخلافة بقلم یحیی بن خالد البرمکی و ابنه جعفر و فضل و لهم مقام الوزارة فی دیوان الخلافة إلّا أنّه لم یعهد توصیفهم بالکاتب فی کتب السیّر و التواریخ.
قال: و کان یقال للکاتب علی الملک ثلث: رفع الحجاب عنه، و اتهام الوشاة علیه، و إفشاء السرّ لدیه.
2- فی تقسیم الکتّاب إلی درجات و طبقات:
فمنهم کاتب السرّ، فأوصی فیه بأن یکون أجمع الکتّاب للأخلاق الصّالحة و لا یکون خفیف المزاج فیسوء فیه أثر خلواته مع الوالی و تودیعه أسراره لدیه فیعتریه البطر و الطغیان علی الوالی فیجترئ علیه بإظهار الخلاف و الأنانیّة فی المحضر الحافل بالأشراف و الرّؤساء و الامراء فیهون الوالی بجرأته علیه و یضعف قدره عند الملأ.
و منهم کاتب الدّیوان العام الّذی یرد علیه مکاتبات العمّال و یتکلّف جوابها فیوصی علیه السّلام فیه أن یکون حافظا یقظا لا یسامح فی اصدار جواب هذه الکتب علی وجه الصواب سواء فیما یتعلّق بأخذ الخراج و العوائد أو ما یتعلّق باعطاء الرواتب و المصارف، فیضبط ذلک کلّه لیتمکّن الوالی من النظر فی الواردات و الصّادرات.
و أن یکون فطنا لیقا فی تنظیم موادّ العهود و العقود بین الوالی و غیره من أصناف الرّعایا أو الأجانب، و هذا أمر یحتاج إلی بصیرة فائقة و فطنة وقّادة یقتدر صاحبها إلی تنظیم موادّ المعاهدة محکمة غیر مبهمة بحیث لا یمکن لطرف المعاهدة أن یجعل بعض جملها مبهمة و یفسّرها علی ما یرید کما أنّه یحتاج التخلّص عن المسئولیة تجاه مقررات العهود إلی بصیرة و حسن تعبیر عبّر علیه السّلام بقوله (و لا یعجز عن إطلاق ما عقد علیک).
و اشترط فی الکاتب أن یعرف قدره و یقف عند حدّه فی إعمال النفوذ لدی الوالی و لا یغترّ بصحبته مع الوالی و مجالسته معه لأداء ما یجب علیه من شغله فی إنهاء الرّسائل إلیه و أخذ الإمضاء منه فی جوابها فلا یحسب هذا الحضور و المجالسة
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 260
الّتی یقتضیها شغله دلالا علی الوالی فیطیر فوق قدره.
ثمّ نبّه علی أنّ انتخاب الکتاب و انتصابهم فی هذا الشّغل الهامّ لا بدّ و أن یکون معتمدا علی اختبار کامل فی صلاحیّتهم و لا یکتفی فی إثبات لیاقتهم بمجرّد الحدس و الفراسة و حسن الظنّ النّاشی عن التظاهر بالإخلاص و تقدیم الخدمة لأنّ الرّجال أهل تصنّع و تظاهر ربّما یغترّ الوالی بهما و هم خلو من الاخلاص فی الباطن.
و بیّن علیه السّلام أنّ الدّلیل علی صلاحیتهم سابقتهم فی تولّی الکتابة للصالحین قبل ذلک مع حسن أثرهم فی نظر العامّة و عرفان أمانتهم عند النّاس.
ثمّ أشار إلی تفنّن أمر الکتابة و وجوهها المختلفة فأمر بأن یجعل لکلّ من الامور رئیسا لائقا من الکتّاب الماهرین فی هذا الفنّ بحیث لا یقهره مشکل ورد علیه و لا یعجز عن الإدارة إذا تکثرت الواردات علیه، و نبّه علی أنّه من الواجب الفحص عن صحّة عمل الکتّاب و عدم الغفلة عنهم فلو غفل عنهم و تضرّر النّاس منهم کان تبعته علی الوالی و هو مسئول عنه.
و نذکر هنا وصیّة صدرت من ابرویز إلی کاتبه نقلا عن الشرح المعتزلی «ص 81 ج 17 ط مصر».
و قال أبرویز لکاتبه: اکتم السّر، و اصدق الحدیث، و اجتهد فی النّصیحة و علیک بالحذر، فانّ لک علیّ أن لا اعجّل علیک حتّی أستأنی لک، و لا أقبل فیک قولا حتّی أستیقن، و لا أطمع فیک أحدا فتغتال، و اعلم أنّک بمنجاة رفعة فلا تحطّها و فی ظلّ مملکة فلا تستزیلنّه، قارب النّاس مجاملة من نفسک، و باعدهم مسامحة عن عدوّک، و اقصد إلی الجمیل ازدراعا لغدک و تنزّه بالعفاف صونا لمروءتک، و تحسّن عندی بما قدرت علیه، احذر لا تسرعنّ الألسنة علیک، و لا تقبحنّ الاحدوثة عنک، و صن نفسک صون الدّرة الصّافیة، و أخلصها خلاص الفضّة البیضاء و عاتبها معاتبة الحذر المشفق، و حصّنها تحصین المدینة المنیعة، لا تدعنّ أن ترفع إلیّ الصغیر فانّه یدلّ علی الکبیر، و لا تکتمنّ عنّی الکبیر فإنّه لیس بشاغل
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 261
عن الصغیر، هذّب امورک، ثمّ القنی بها، و احکم أمرک، ثمّ راجعنی فیه، و لا تجترئنّ علی فامتعض، و لا تنقبضنّ منّی فأتّهم، و لا تمرضنّ ما تلقانی به و لا تخدجنّه، و إذا أفکرت فلا تعجل، و إذا کتبت فلا تعذر، و لا تستعن بالفضول فإنّها علاوة علی الکفایة، و لا تقصرنّ عن التحقیق فانّها هجنة بالمقالة، و لا تلبّس کلاما بکلام، و لا تبعدن معنی عن معنی، و اکرم لی کتابک عن ثلاث:
خضوع یستخفّه، و انتشار یهجنه، و معان تعقد به، و اجمع الکثیر مما ترید فی القلیل ممّا تقول، و لیکن بسطة کلامک علی کلام السّوقة کبسطة الملک الّذی تحدّثه علی الملوک، فاجعله عالیا کعلوّه، و فائقا کتفوّقه، فانما جماع الکلام کلّه خصال أربع: سؤالک الشیء، و سؤالک عن الشیء، و أمرک بالشیء، و خبرک عن الشیء، فهذه الخصال دعائم المقالات، إن التمس إلیها خامس لم یوجد، و إن نقص منها واحد لم یتمّ، فاذا أمرت فأحکم، و إذا سألت فأوضح، و إذا طلبت فأسمح و إذا أخبرت فحقّق، فانّک إذا فعلت ذلک أخذت بجراثیم القول کلّه، فلم یشتبه علیک واردة، و لم تعجزک صادرة، أثبت فی دواوینک ما أخذت، احص فیها ما أخرجت، و تیقّظ لما تعطی، و تجرّد لما تأخذ، و لا یغلبنّک النسیان عن الاحصاء و لا الاناة عن التقدّم، و لا تخرجنّ وزن قیراط فی غیر حقّ، و لا تعظمنّ إخراج الالوف الکثیرة فی الحقّ، و لیکن ذلک کلّه عن مؤامرتی.
الترجمة:
سپس در حال کاتبان آستانت نظر کن و کارهایت را به بهترین آنان بسپار و نامه های محرمانه و حاوی تدبیرات خود را مخصوص کسی کن که:
1- بیشتر از همه واجد اخلاق شایسته و نیک باشد.
2- احترام و مقام مخصوص نزد تو او را مست و بیخود نسازد تا در حضور بزرگان و سروران با تو اظهار مخالفت کند و نسبت بتو گستاخی و دلیری کند.
3- غفلت و مسامحه کاری مایه کوتاه آمدن او از عرض نامه های عمّال تو
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 262
بر تو و صدور پاسخهای درست آنها نگردد چه در باره آنچه برای تو دریافت می شود و چه در باره آنچه از طرف تو پرداخت می گردد.
4- عهد نامه ای که برای تو تنظیم میکند سست و شکننده نباشد، و از آزاد کردن تو از قید مقررات عهدنامه ها بوسیله تفسیرهای پذیرفته عاجز نماند.
5- باندازه خود و حدود مداخله او در کارها نادان و نفهمیده نباشد زیرا کسی که اندازه خود را نداند باندازه و قدر و مرتبه دیگران نادانتر باشد.
سپس باید انتخاب و انتصاب آنان در مقام منیع کاتبان متکی بخوشبینی و دلباختگی و خوش گمانی تو نباشد زیرا مردان زرنگ راه جلب فراست و خوشبینی والیان را بوسیله ظاهر سازی و تظاهر بخوش خدمتی خوب می شناشند، در صورتی که در پس این ظاهر سازی هیچ اخلاص و حقیقتی وجود ندارد و لیکن باید آنها را بوسیله تصدی کارهای مربوطه برای نیکان پیش از خود بیازمائی، و هر کدام نزد عموم مردم خوش سابقه تر و بأمانت داری معروفترند بر گزینی که این خود دلیل است بر این که نسبت به پروردگار خود بکسی که از جانب او متصدّی ولایت و فرمانگزاری شدی خیر اندیشی کردی.
و باید برای هر نوعی از کارهای خود رئیسی برای دفتر مربوطه انتخاب کنی که کارهای مهم او را مقهور و درمانده نسازند و کارهای بسیار او را پریشان نکنند، و باید بدانی هر عیبی در کاتبان تو باشد و مایه زیان گردد تو خود مسئول آنی.
