[hadith]وَلاَ یَکُونَنَّ الْمُحْسنُ وَالْمُسیءُ عِنْدَکَ بمَنْزلَة سَوَاء، فَإِنَّ فِی ذَلِکَ تَزْهِیداً لاَِهْلِ الاِْحْسَانِ فِی الاِْحْسَانِ، وَتَدْرِیباً لاَِهْلِ الاِْسَاءَةِ عَلَی الاِْسَاءَةِ، وَأَلْزمْ کُلاًّ مِنْهُمْ مَا أَلْزَمَ نَفْسَهُ. وَاعْلَمْ أَنَّهُ لَیْسَ شَیْءٌ بأَدْعَی إِلَی حُسْنِ ظَنِّ رَاع برَعِیَّتِهِ مِنْ إِحْسَانِهِ إِلَیْهِمْ، وَتَخْفِیفِهِ الْمَئُونَاتِ عَلَیْهِمْ، وَتَرْکِ اسْتِکْرَاهِهِ إِیَّاهُمْ عَلَی مَا لَیْسَ لَهُ قِبَلَهُمْ؛ فَلْیَکُنْ مِنْکَ فِی ذَلِکَ أَمْرٌ یَجْتَمِعُ لَکَ بهِ حُسْنُ الظَّنِّ برَعِیَّتِکَ، فَإِنَّ حُسْنَ الظَّنِّ یَقْطَعُ عَنْکَ نَصَباً طَوِیلاً. وَإِنَّ أَحَقَّ مَنْ حَسُنَ ظَنُّکَ بهِ لَمَنْ حَسُنَ بَلاَؤُکَ عِنْدَهُ، وَإِنَّ أَحَقَّ مَنْ سَاءَ ظَنُّکَ بهِ لَمَنْ سَاءَ بَلاَؤُکَ عِنْدَهُ. وَلاَ تَنْقُضْ سُنَّةً صَالِحَةً عَمِلَ بهَا صُدُورُ هَذهِ الاُْمَّةِ، وَاجْتَمَعَتْ بهَا الاُْلْفَةُ، وَصَلَحَتْ عَلَیْهَا الرَّعِیَّةُ. وَلاَ تُحْدثَنَّ سُنَّةً تَضُرُّ بشَیْء مِنْ مَاضِی تِلْکَ السُّنَنِ، فَیَکُونَ الاَْجْرُ لِمَنْ سَنَّهَا، وَالْوِزْرُ عَلَیْکَ بمَا نَقَضْتَ مِنْهَا. وَأَکْثِرْ مُدَارَسَةَ الْعُلَمَاءِ، وَمُنَاقَشَةَ الْحُکَمَاءِ، فِی تَثْبیتِ مَا صَلَحَ عَلَیْهِ أَمْرُ بلاَدکَ، وَإِقَامَةِ مَا اسْتَقَامَ بهِ النَّاسُ قَبْلَکَ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 183
و لا یکوننّ المحسن و المسیء عندک بمنزلة سواء، فإنّ فی ذلک تزهیدا لأهل الاحسان فی الإحسان، و تدریبا لأهل الإساءة علی الإساءة و ألزم کلّا منهم ما ألزم نفسه. و اعلم أنّه لیس شیء بأدعی إلی حسن ظنّ و ال [راع ] برعیّته من إحسانه إلیهم، و تخفیفه المئونات علیهم، و ترک استکراهه إیّاهم علی ما لیس له قبلهم، فلیکن منک فی ذلک أمر یجتمع لک به حسن الظّنّ برعیّتک، فإنّ حسن الظّنّ یقطع عنک نصبا طویلا، و إنّ أحقّ من حسن ظنک به لمن حسن بلاؤک عنده، و إنّ أحقّ من ساء ظنّک به لمن ساء بلاؤک عنده. و لا تنقض سنّة صالحة عمل بها صدور هذه الأمّة، و اجتمعت بها الألفة، و صلحت علیها الرّعیّة، و لا تحدثنّ سنّة تضرّ بشیء من ماضی تلک السّنن فیکون الأجر لمن سنّها، و الوزر علیک بما نقضت منها. و أکثر مدارسة العلماء، و منافثة [مناقشة] الحکماء فی تثبیت ما صلح علیه أمر بلادک، و إقامة ما استقام به النّاس قبلک. (67155- 66386)
اللغة:
(التدریب): التّعوید، (المناقشة): المحادثة و البحث.
المعنی:
ثمّ أمره برعایة العدالة و الحقّ بینهم و لیس معناه أن ینظر إلی جمیعهم بنظرة واحدة و یکون المحسن و المسیء سواء فانّه یوجب تزهید أهل الاحسان فی الاحسان و تدریب أهل الإسائة بالإسائة.
ثمّ نبّهه علی أنّ ألزم ما یکون یتوجّه إلیه الوالی جلب حسن ظنّ الرعیّة و جلب عطفه و أدعی شیء إلی ذلک أمران:
1- الاحسان بالرعایا ببذل ما یحتاجون من المئونة و الحوائج.
2- تخفیف ما یطلب منهم من الخراج و المئونات و ترک استکراههم علی ما لیس فی عهدتهم لجلب حسن ظنّهم و اعتمادهم علی الوالی فحسن الظنّ بالوالی إذا عمّ الرعایا یسهّل الأمر علیه فی إرادتهم و لا یحتاج إلی بثّ العیون و المحافظین
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 190
علیهم، و حسن الظنّ لا بدّ و أن یکون أثر التجربة و الامتحان.
ثمّ وصّاه برعایة السنن الصالحة الّتی عمل بها صدور الامّة الاسلامیّة و شاعت بین المسلمین و ألفوا بها فلا یصحّ نقض هذه السنن و تبدیلها بالبدع أو ترکها رأسا و المقصود منها السنن الحسنة الّتی عمل بها المسلمون اقتداء بالنبیّ صلّی اللّه علیه و آله أو عملوها فی مشهد من النبیّ فأقرّهم علیها فصارت من السنن الاسلامیّة الثابتة.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 193
الترجمة:
16- مردمان درست و خوشرفتار و نادرست و بدکار را بیک چشم منگر و برابر مدان، زیرا در این صورت مردان درست و خوشرفتار بخدمت کردن و درستی بی رغبت می شوند و مردان بدکار و نادرست ببد کرداری تشویق و وادار می گردند، هر یک از این دو را بپاداش کارشان که خود برای خود خواسته اند برسان.
17- باید رعیّت را بخود خوشبین و امیدوار کنی و بهترین راهش اینست که به آنها احسان کنی و بار هزینه و مخارج آنها را تا می توانی سبک کنی و آنها را به چیزی که در عهده آنها نیست بزور وادار نکنی، در این زمینه طبعا تو هم برعیّت خوشبین خواهی شد و خوشبینی تو به آنها رنج و اندوه فراوان و دنباله داری را از دوشت بر می دارد.
18- نسبت بهر کس پیش تو آزمایش خوب داده باید خوشبین باشی و هر کس آزمایش بد داده باو بدبین باش.
19- روش نیکی که پیشروان و رهبران نخست این امّت بکار زده اند و با آن توده را بهم پیوسته اند و کار رعیّت را اصلاح کرده اند نقض مکن و روش تازه و بدی که باین دستورات نیک گذشته لطمه می زند پدید میاور تا آنانکه روشهای نیک را گذاشته اجر برند و تو و بال نقض آنرا بگردن بگیری.
20- در باره دستورات اصلاحی کشور و اداره کارهای مردم که پیش از تو بوده است با دانشمندان مطّلع بسیار گفتگو کن و با فرزانگان خیر خواه بسیار انجمن نما.
