[hadith]وَ لَا تَنْصِبَنَّ نَفْسَکَ لِحَرْب اللَّهِ، فَإِنَّهُ لَا [یَدَیْ] یَدَ لَکَ بنِقْمَتِهِ وَ لَا غِنَی بکَ عَنْ عَفْوِهِ وَ رَحْمَتِهِ؛ وَ لَا تَنْدَمَنَّ عَلَی عَفْوٍ، وَ لَا تَبْجَحَنَّ بعُقُوبَةٍ، وَ لَا تُسْرِعَنَّ إِلَی بَادرَةٍ وَجَدْتَ [عَنْهَا] مِنْهَا مَنْدُوحَةً؛ وَ لَا تَقُولَنَّ إِنِّی مُؤَمَّرٌ آمُرُ فَأُطَاعُ، فَإِنَّ ذَلِکَ إِدْغَالٌ فِی الْقَلْب وَ مَنْهَکَةٌ لِلدِّینِ وَ تَقَرُّبٌ مِنَ الْغِیَرِ؛ وَ إِذَا أَحْدَثَ لَکَ مَا أَنْتَ فِیهِ مِنْ سُلْطَانِکَ أُبَّهَةً أَوْ مَخِیلَةً فَانْظُرْ إِلَی عِظَمِ مُلْکِ اللَّهِ فَوْقَکَ وَ قُدْرَتِهِ مِنْکَ عَلَی مَا لَا تَقْدرُ عَلَیْهِ مِنْ نَفْسکَ، فَإِنَّ ذَلِکَ یُطَامِنُ إِلَیْکَ مِنْ طِمَاحِکَ وَ یَکُفُّ عَنْکَ مِنْ غَرْبکَ وَ یَفِیءُ إِلَیْکَ بمَا عَزَبَ عَنْکَ مِنْ عَقْلِکَ؛ إِیَّاکَ وَ مُسَامَاةَ اللهِ فِی عَظَمَتِهِ، وَالتَّشَبُّهَ بهِ فِی جَبَرُوتِهِ، فَإِنَّ اللهَ یُذلُّ کُلَّ جَبَّار وَ یُهِینُ کُلَّ مُخْتَال.[/hadith]

منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 180

و لا تنصبنّ نفسک لحرب اللّه، فإنّه لا یدی لک بنقمته، و لا غنی بک عن عفوه و رحمته، و لا تندمنّ علی عفو، و لا تبجحنّ بعقوبة، و لا تسرعنّ إلی بادرة وجدت منها مندوحة، و لا تقولنّ إنّی مؤمّر آمر فأطاع، فإنّ ذلک إدغال فی القلب، و منهکة للدّین، و تقرّب من الغیر، و إذا أحدث لک ما أنت فیه من سلطانک أبّهة أو مخیلة فانظر إلی عظم ملک اللّه فوقک و قدرته منک علی ما لا تقدر علیه من نفسک، فإنّ ذلک یطامن إلیک من طماحک، و یکفّ عنک من غربک، و یفیء إلیک بما عزب عنک من عقلک. إیّاک و مساماة اللّه فی عظمته، و التّشبّه به فی جبروته، فإنّ اللّه یذلّ کلّ جبّار، و یهین کلّ مختال.

اللغة:

(البجح) بسکون الجیم: الفرح و السرور، (البادرة): الحدّة، (المندوحة): السّعة فی الأمر و عدم الضیق و الاضطرار، (الإدغال): إدخال الفساد فی الأمر، (المنهکة): الضعف، (الابّهة) و (المخیلة): الکبر، (یطامن): یسکّن، (طماح) النفس: جماحها عن المشتهیات، طمح البصر: ارتفع، (عزب) الفرس حدته و أول جریه، (المساماة): مفاعلة من السموّ، (الجبروت): عظیم الکبر.

الاعراب:

لا یدی، نافیة للجنس و یدی مبنی علی علامة النصب و هو الیاء و حذف النّون علی التوسع و التشبیه بالمضاف. إیّاک و مساماة اللّه، منصوب علی التحذیر.

منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 185

المعنی:

4- عدم النّدامة علی عفو المجرم مهما کان.

5- عدم السرور و الانشراح لعقوبة المجرم إذا اقتضاها الضرورة.

6- ملازمة الحلم و الاجتناب عن بادرة الغضب.

7- لا تفسد قلبک بحدیث الریاسة و السلطة.

8- و إذا أحدث السلطان فیه أبهة و طغیانا فلینظر إلی عظم ملک اللّه حتّی یخضع قلبه و یدرک عجز نفسه و یکف عن جریه فی سبیل الأمارة، و یجد عقله الزائل فی سکر الریاسة.

9- حذّره عن اغتراره باحتفاف النّاس حوله و انقیادهم له فتطغی نفسه کفرعون و یبارز اللّه فی عظمته و جبروته، فانه یذلّه اللّه و یهینه کفرعون و یأخذه بنکال الاخرة و الالی و یصیر عبرة لمن یخشی.

الترجمة:

2- هرگز بجنگ و ستیز با خدا بر مخیز زیرا تاب انتقام او را نداری و از عفو و رحمتش بی نیاز نیستی.

3- هرگز از عفو خلافکار پشیمان مباش.

4- هرگز بر شکنجه و عقوبت مبال.

5- تا راه گریز داری بتندی و تحکّم مشتاب، مگو من فرماندهم و فرمانم اجراء می شود، زیرا این خود فساد در دل و سستی در دین پدید می کند و دگرگونی و آشوب ببار می آورد.

6- چون از ملاحظه حکومت و مقاومت تکبّر و سرافرازی بتو دست داد.

نگاهی بملک بزرگ خدا کن که بالا دست تو است و توجّه کن که خداوند بر تو قدرت دارد و تو در برابر او بر خود هم قدرت نداری زیرا این توجّه سرکشی ترا

فرونشاند و تندی ترا باز دارد و عقلی که بر اثر خود بینی از سرت بدر رفته به تو باز گردد.

7- مبادا با خداوند در بزرگی و جبروت سر همسری و همانندی داشته باشی زیرا خداوند هر جبّاری را خوار و هر بالنده ای را زبون می کند.