[hadith]وَ أَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِیَّةِ وَ الْمَحَبَّةَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بهِمْ، وَ لَا تَکُونَنَّ عَلَیْهِمْ سَبُعاً ضَارِیاً تَغْتَنِمُ أَکْلَهُمْ، فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَکَ فِی الدِّینِ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَکَ فِی الْخَلْقِ، یَفْرُطُ مِنْهُمُ الزَّلَلُ وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ وَ یُؤْتَی عَلَی أَیْدیهِمْ فِی الْعَمْد وَ الْخَطَإِ، فَأَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِکَ وَ صَفْحِکَ مِثْلِ الَّذی تُحِبُّ وَ تَرْضَی أَنْ یُعْطِیَکَ اللَّهُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِهِ، فَإِنَّکَ فَوْقَهُمْ وَ وَالِی الْأَمْرِ عَلَیْکَ فَوْقَکَ وَ اللَّهُ فَوْقَ مَنْ وَلَّاکَ وَ قَد اسْتَکْفَاکَ أَمْرَهُمْ وَ ابْتَلَاکَ بهِمْ.[/hadith]

منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 179

الفصل الثانی من عهده علیه السّلام للاشتر النخعی:

و أشعر قلبک الرّحمة للرّعیّة، و المحبّة لهم، و اللطف بهم، و لا تکوننّ علیهم سبعا ضاریا تغتنم أکلهم، فإنّهم صنفان: إمّا أخ لک فی الدّین، و إمّا نظیر لک فی الخلق، یفرط منهم الزّلل، و تعرض لهم العلل، و یؤتی علی أیدیهم فی العمد و الخطاء، فأعطهم من عفوک و صفحک مثل الّذی تحبّ أن یعطیک اللّه من عفوه و صفحه، فإنّک فوقهم، و والی الأمر علیک فوقک، و اللّه فوق من ولّاک، و قد استکفاک أمرهم، و ابتلاک بهم.

اللغة:

(الضاری): المعتاد للصّید، الجریء علیه، (الصفح): الإعراض عن الذنب و غفرانه.

الاعراب:

تغتنم أکلهم: جملة حالیة عن اسم لا تکوننّ، مثل الّذی تحبّ، صفة موصوف محذوف أی عفوا و صفحا مثل الّذی تحبّ، و والی الأمر مبتدأ و فوقک ظرف مستقر خبر له و الجملة حالیة.

المعنی:

قد تعرّض علیه السّلام هذا فی الفصل من عهده للأشتر لبیان روابطه مع رعیته و المسوسین له من العامّة و الخاصّة فی ثلاثة مراحل:

الاولی: رابطته باعتبار أنه وال علی النّاس و بیده القدرة و الأمر و النهی مع کلّ أحد، و بیّنها فی امور:

1- أن یکون ملؤ قلبه المحبّة و اللطف و الرّحمة لکافّة الرعیّة.

2- عدم سوء الاستفادة عن قدرته علیهم فیصیر ذئبا وقع علی غنم یأکلهم لأنّ رعایاه، إمّا إخوانه فی الدّین ککافة المسلمین، و إمّا إخوانه فی الإنسانیة کالذّمّی و المعاهد.

3- الصفح عن خطایاهم و العفو عن ذنوبهم لنقصان التربیة، و نبّهه علی انّ نسبتهم إلیه کنسبته إلی الوالی الامر علیه و فوقه أیضا هو اللّه، فینبغی الصفح

منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 185

عنهم، کما أنّه یرجو الصفح عنه من الوالی الامر و فوقه من اللّه القادر، و بیّن أنّ تعذیب عباد اللّه بمنزلة الحرب مع اللّه الّذی لا قدرة تجاه عقوبته، و لا غنی عن عفوه و رحمته.

الترجمة:

1- دلت را نسبت برعیّت پر از مهر و محبّت و لطف کن، نسبت به آنها چون درنده آزار کننده ای مباش که خوردن آنان را غنیمت شماری، زیرا از دو کس بیرون نیستند یا برادر دینی تو هستند یا همنوع تو محسوبند و در معرض لغزش و خطا قرار دارند و از روی عمد و یا خطا گاهی تجاوز می کنند، باندازه ای در باره آنها گذشت و عفو منظوردار که خود از خداوند توقّع گذشت و عفو گناه خود را داری، تو بالادست آنهائی و والی تو بالا دست تواست و خداوند بالا دست کسی است که تو را والی کرده و کار آنها را بتو وانهاده و بوسیله آنها تو را در معرض امتحان قرار داده است.