[hadith]وَ أَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِیَّةِ وَ الْمَحَبَّةَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بهِمْ، وَ لَا تَکُونَنَّ عَلَیْهِمْ سَبُعاً ضَارِیاً تَغْتَنِمُ أَکْلَهُمْ، فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَکَ فِی الدِّینِ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَکَ فِی الْخَلْقِ، یَفْرُطُ مِنْهُمُ الزَّلَلُ وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ وَ یُؤْتَی عَلَی أَیْدیهِمْ فِی الْعَمْد وَ الْخَطَإِ، فَأَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِکَ وَ صَفْحِکَ مِثْلِ الَّذی تُحِبُّ وَ تَرْضَی أَنْ یُعْطِیَکَ اللَّهُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِهِ، فَإِنَّکَ فَوْقَهُمْ وَ وَالِی الْأَمْرِ عَلَیْکَ فَوْقَکَ وَ اللَّهُ فَوْقَ مَنْ وَلَّاکَ وَ قَد اسْتَکْفَاکَ أَمْرَهُمْ وَ ابْتَلَاکَ بهِمْ.[/hadith]
ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن میثم)، ج 5، صفحه 239-238
لغات:
ضاری: آماده شکار، و نسبت به شکار بی باک و جسور.
صفح: دوری از گناه
بجح: به سکون جیم: خوشحالی، شادی
بادرة: تندی، تیزی
مندوحة: گشایش
ادغال: وارد ساختن فساد و خرابی در کار
نهک: ناتوانی، سستی
ینزع: بر می گردد.
شرح:
دوم: قلبش را کانون مهر محبت و لطف نسبت به رعیت قرار دهد که تمام اینها برجستگیهای اخلاقی زیر چتر ملکه عفتند، یعنی این فضیلتها را شعار قلبت قرار بده. الفاظ شعار و سَبُع (درنده) استعاره اند. و به جهت استعاره سَبُع با عبارت: «خوردن ایشان را غنیمت شماری» اشاره فرموده است.
سوم: نسبت به مردم، با گذشت و بخشش رفتار کند، و این فضیلتی است از فضایل مربوط به شجاعت.
عبارت امام (ع): «فانّهم ... فی الخلق»، توضیحی است برای دو سبب از اسباب گذشت و محبت نسبت به مردم.
عبارت: «یفرط منهم الزلل... و الخطاء»، تفسیری برای همسان بودن مردم با وی و دوّمین سبب از اسباب محبت و گذشت است و این عبارت به منزله صغرای قیاس مضمری است که در باره نیکی، گذشت، و بخشندگی می باشد و مقصود امام (ع) از بیماریها و ناروایی هایی که در اجتماع بر آنان عارض می شود همان کارهای سرگرم کننده ای است که آنها را از اجرای اوامر مختلف حاکم آن طور که شایسته است باز می دارد.
و عبارت: «یُؤتی علی ایدیهم» (دستشان باز گذاشته شده است)، کنایه از اینست که مردم معصوم نیستند بلکه آنها کسانی هستند که خواه و ناخواه مرتکب گناه و لغزش می شوند و دستورهای فرمانروایان و مؤاخذه مردم به خاطر آنچه به عمد و یا خطا انجام دهند، به دست آنان انجام می پذیرد. کبرای قیاس نیز در حقیقت چنین است: و هر کس آن چنان باشد، سزاوار است که بخشیده شود و مشمول محبّت شخص بخشنده و مهربان قرار گیرد، و خطایش را با عفو و گذشت پاسخ دهند.
امام (ع) مالک اشتر را به گذشت امر فرموده، همچون کسی که دوست می دارد که خداوند با او به عفو و بخشندگی رفتار کند، که این بالاترین تشویق به گذشت و مهمترین کشش به سمت آن است.
و همچنین عبارت: «فانک فوقهم ... و ابتلاک بهم»، ترساندن از خدا در مقام امر به گذشت و محبّت است، و خود، صغرای قیاس مضمر دیگری در این باره است.
