[hadith]وَأَمَّا بَعْدُ، فَلاَ تُطَوِّلَنَّ احْتِجَابَکَ عَنْ رَعِیَّتِکَ، فَإِنَّ احْتِجَابَ الْوُلاَةِ عَنِ الرَّعِیَّةِ شُعْبَةٌ مِنَ الضِّیقِ، وَقِلَّةُ عِلْم بالاُْمُورِ؛ وَالاِحْتِجَابُ مِنْهُمْ یَقْطَعُ عَنْهُمْ عِلْمَ مَا احْتَجَبُوا دُونَهُ، فَیَصْغُرُ عِنْدَهُمُ الْکَبیرُ وَیَعْظُمُ الصَّغِیرُ، وَیَقْبُحُ الْحَسَنُ وَیَحْسُنُ الْقَبیحُ، وَیُشَابُ الْحَقُّ بالْبَاطِلِ؛ وَإِنَّمَا الْوَالِی بَشَرٌ لاَ یَعْرِفُ مَا تَوَارَی عَنْهُ النَّاسُ بهِ مِنَ الاُْمُورِ، وَلَیْسَتْ عَلَی الْحَقِّ سمَاتٌ تُعْرَفُ بهَا ضُرُوبُ الصِّدْقِ مِنَ الْکَذب؛ وَإِنَّمَا أَنْتَ أَحَدُ رَجُلَیْنِ: إِمَّا امْرُؤٌ سَخَتْ نَفْسُکَ بالْبَذْلِ فِی الْحَقِّ، فَفِیمَ احْتِجَابُکَ مِنْ وَاجِب حَقّ تُعْطِیهِ، أَوْ فِعْل کَرِیم تُسْدیهِ! أَوْ مُبْتَلًی بالْمَنْعِ، فَمَا أَسْرَعَ کَفَّ النَّاس عَنْ مَسْأَلَتِکَ إِذَا أَیِسُوا مِنْ بَذْلِکَ! مَعَ أَنَّ أَکْثَرَ حَاجَاتِ النَّاس إِلَیْکَ مِمَّا لاَ مَئُونَةَ فِیهِ عَلَیْکَ، مِنْ شَکَاةِ مَظْلِمَة، أَوْ طَلَب إِنْصَاف فِی مُعَامَلَة.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 286
الفصل الثانی عشر من عهده علیه السّلام:
[و] أمّا بعد [هذا] فلا تطوّلنّ احتجابک عن رعیّتک، فإنّ احتجاب الولاة عن الرّعیّة شعبة من الضّیق، و قلّة علم بالامور، و الاحتجاب منهم یقطع عنهم علم ما احتجبوا دونه فیصغر عندهم الکبیر، و یعظم الصّغیر، و یقبح الحسن، و یحسن القبیح، و یشاب الحقّ بالباطل، و إنّما الوالی بشر لا یعرف ما تواری عنه النّاس به من الأمور، و لیست علی الحقّ سمات تعرف بها ضروب الصّدق من الکذب، و إنّما أنت أحد رجلین: إمّا امرؤ سخت نفسک بالبذل فی الحقّ ففیم احتجابک من واجب حق تعطیه؟ أو فعل کریم تسدیه؟ أو مبتلی بالمنع؟ فما أسرع کفّ النّاس عن مسألتک إذا أیسوا من بذلک، مع أنّ أکثر حاجات النّاس إلیک ممّا لا مئونة فیه علیک، من شکاة مظلمة أو طلب إنصاف فی معاملة. (69062- 68940)
اللغة:
(الشّوب) بالفتح: الخلط یقال: شابه شوبا من باب قال خلطه، (الوری): ما تواری عنک و استتر، (سمات): جمع سمة کعدة و أصلها و سم و هی العلامات، (ضروب): أنواع، (سخت) من سخا یسخو: جادت، (الأسداء): الاعطاء.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 287
المعنی:
قد یتّخذ الوالی حاجبا علی بابه یمنع عن ورود النّاس إلیه إلّا مع الاذن، و قد یحتجب عن النّاس أی یکفّ نفسه عن الاختلاط بهم فیقطع عنه أخبارهم و أحوالهم، و قد سعی الاسلام فی رفع الحجاب بین الوالی و الرّعیّة إلی النّهایة، فکان النّبیّ صلّی اللّه علیه و آله یختلط مع النّاس کأحدهم فیجتمعون حوله للصّلاة فی کلّ یوم خمس مرّات و لاستماع آی القرآن و الوعظ و عرض الحوائج فی أیّ وقت حتّی یهجمون علی أبواب دور نسائه و یدخلونها من دون استیذان.
فنزلت الایة «یا أیّها الّذین آمنوا لا تدخلوا بیوت النبیّ إلّا أن یؤذن لکم إلی طعام غیر ناظرین إنیه و لکن إذا دعیتم فادخلوا فاذا طعمتم فانتشروا و لا مستأنسین لحدیث إنّ ذلکم کان یؤذی النبیّ فیستحیی منکم و اللّه لا یستحیی من الحقّ و إذا سألتموهنّ متاعا فسئلوهنّ من وراء حجاب» 53- الأحزاب.
و قد کانوا یصیحون علیه من وراء الباب و یستحضرونه حتّی نزلت الایة 4 و 5 الحجرات «إِنَّ الَّذینَ یُنادُونَکَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْقِلُونَ. وَ لَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّی تَخْرُجَ إِلَیْهِمْ لَکانَ خَیْراً لَهُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ».
و لکن ورد الحجاب فی الحکومة الاسلامیّة فی أیّام عمر، قال الشارح المعتزلی «ص 91 ج 17 ط مصر» حضر باب عمر جماعة من الأشراف منهم سهیل بن عمرو و عیینة بن حصن و الأقرع بن حابس فحجبوا، ثمّ خرج الاذن فنادی، أین عمّار أین سلمان، أین صهیب و أدخلهم فتمعرت وجوه القوم- تغیّرت غیظا و حنقا- فقال سهیل ابن عمرو: لم تتمعّر وجوهکم، دعوا و دعینا، فأسرعوا و أبطأنا و لئن حسدتموهم علی باب عمر الیوم لأنتم غدا لهم أحسد.
و اشتدّ الحجاب فی أیّام بنی امیّة فکان المراجعون یحجبون وراء الباب شهورا و سنة، قال الشارح المعتزلی «ص 93 ج 17 ط مصر» أقام عبد العزیز بن زرارة الکلابی علی باب معاویة سنة فی شملة من صوف لا یؤذن له.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 288
و الظاهر أنّ موضوع کلامه علیه السّلام هذا لیس الحجاب بهذا المعنی، بل المقصود النّهی عن غیبة الوالی من بین النّاس و عدم الاختلاط معهم بحیث یعرف أحوالهم و أخبارهم فانتهز خواصّه هذه الفرصة فیموّهون علیه الحقائق، کما یریدون و یعرضون علیه الامور بخلاف ما هی علیه فیستصغر عنده الکبیر و بالعکس و یقبح باضلالهم عنده الحسن و بالعکس و لا یتمیّز عنده الحقّ من الباطل قال علیه السّلام «إنّما الوالی بشر» لا یعلم الغیب و ما یخفیه عنه ذو و الأغراض و لیست للحقّ علائم محسوسة لیعلم الصّدق من الکذب.
ثمّ ردّ علیه السّلام عذر الوالی فی الاحتجاب من هجوم النّاس علیه و طلب الجوائز منه فقال: إن کان الوالی جوادا یبذل فی الحق فلا وجه لاحتجابه، و إن کان أهل المنع من العطاء فاذا لم یبذل للطّالبین أیسوا منه فلا یطلبون.
و نختم شرح هذا الفصل بنقل ما حکاه الشارح المعتزلی من وصایا أبرویز لحاجبه قال:
و قال أبرویز لحاجبه: لا تضعنّ شریفا بصعوبة حجاب، و لا ترفعنّ وضیعا بسهولته ضع الرّجال مواضع أخطارهم فمن کان قدیما شرفه ثمّ ازدرعه «اثبته» و لم یهدمه بعد آبائه فقدّمه علی شرفه الأوّل، و حسن رأیه الاخر، و من کان له شرف متقدّم و لم یصن ذلک حیاطة له، و لم یزدرعه تثمیر المغارسة، فألحق بابائه من رفعة حاله ما یقتضیه سابق شرفهم، و ألحق به فی خاصّته ما ألحق بنفسه، و لا تأذن له إلّا دبریّا و إلّا سرارا، و لا تلحقه بطبقة الأوّلین، و إذا ورد کتاب عامل من عمّالی فلا تحبسه عنّی طرفة عین إلّا أن أکون علی حال لا تستطیع الوصول إلیّ فیها، و إذا أتاک من یدّعی النّصیحة لنا فاکتبها سرّا، ثمّ أخدلها بعد أن تستأذن له، حتّی إذا کان منّی بحیث أراه فادفع إلیّ کتابه فان أحمدت قبلت و إن کرهت رفضت، و إن أتاک عالم مشتهر بالعلم و الفضل یستأذن، فأذن له، فإنّ العلم شریف و شریف صاحبه، و لا تحجبنّ عنّی أحدا من أفناء النّاس إذا أخذت مجلسی مجلس العامّة، فإنّ الملک لا یحجب إلّا عن ثلاث: عیّ یکره
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 289
أن یطّلع علیه منه، أو بخل یکره أن یدخل علیه من یسأله، أو ریبة هو مصر علیها فیشفق من إبدائها و وقوف الناس علیها، و لا بدّ أن یحیطوا بها علما، و إن اجتهد فی سترها.
الترجمة:
پس از همه اینها خود را مدتی طولانی از نظر رعیت محجوب بدار، زیرا پرده گیری کار گزاران از رعایا یک نوع فشار بر آنها است و کم اطلاعی از کارها پرده گیری از رعیت مانع از دانستن حقایق است و بزرگ را در نظر کار گزار خرد جلوه می دهد و خرد را بزرگ، و زیبا را زشت جلوه می دهد، و زشت را زیبا، و حق و باطل را بهم می آمیزد، همانا کارگزار و حکمران یک آدمی است و آنچه را مردم از او نهان دارند نخواهد دانست، حق را نشانه های آشکار و دیدنی نیست تا درست و نادرست بوسیله آنها شناخته شوند، همانا تو که حکمرانی یکی از دو کس خواهی بود: یا مردی دست باز و با سخاوتی در راه حق، چرا پشت پرده می روی برای پرداخت حقی که باید بدهی یا کار خوبی که باید بکنی.
یا مردی هستی گرفتار بخل و تنگ نظر در این صورت هم مردم چه زود از حاجت خواستن از تو صرف نظر کنند وقتی تو را بیازمایند از تو نومید گردند، با این که بیشتر حوائج مراجعان بتو خرجی ندارد، از قبیل شکایت از مظلمه ای یا در خواست انصاف و عدالت در معامله و داد ستدی.
