[hadith]وَاجْعَلْ لِنَفْسکَ فِیمَا بَیْنَکَ وَبَیْنَ اللهِ أَفْضَلَ تِلْکَ الْمَوَاقِیتِ وَأَجْزَلَ تِلْکَ الاَْقْسَامِ، وَإِنْ کَانَتْ کُلُّهَا لِلَّهِ إِذَا صَلَحَتْ فِیهَا النِّیَّةُ، وَسَلِمَتْ مِنْهَا الرَّعِیَّةُ. وَلْیَکُنْ فِی خَاصَّةِ مَا تُخْلِصُ بهِ لِلَّهِ دینَکَ إِقَامَةُ فَرَائِضِهِ الَّتِی هِیَ لَهُ خَاصَّةً، فَأَعْطِ اللهَ مِنْ بَدَنِکَ فِی لَیْلِکَ وَنَهَارِکَ، وَ وَفِّ مَا تَقَرَّبْتَ بهِ إِلَی اللهِ مِنْ ذَلِکَ کَامِلاً غَیْرَ مَثْلُوم وَلاَ مَنْقُوص، بَالِغاً مِنْ بَدَنِکَ مَا بَلَغَ. وَإِذَا قُمْتَ فِی صَلاَتِکَ لِلنَّاس، فَلاَ تَکُونَنَّ مُنَفِّراً وَلاَ مُضَیِّعاً، فَإِنَّ فِی النَّاس مَنْ بهِ الْعِلَّةُ وَ لَهُ الْحَاجَةُ.؛ وَقَدْ سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه وآله) حِینَ وَجَّهَنِی إِلَی الْیَمَنِ کَیْفَ أُصَلِّی بهِمْ؟ فَقَالَ: صَلِّ بهِمْ کَصَلاَةِ أَضْعَفِهِمْ وَ کُنْ بالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً.[/hadith]
و اجعل لنفسک فیما بینک و بین اللّه أفضل تلک المواقیت، و أجزل تلک الأقسام و إن کانت کلّها للّه إذا صلحت فیها النّیّة، و سلمت منها الرّعیّة. و لیکن فی خاصّة ما تخلص به للّه دینک إقامة فرائضه الّتی هی له خاصّة، فأعط اللّه من بدنک فی لیلک و نهارک، و وفّ ما تقرّبت به إلی اللّه من ذلک کاملا غیر مثلوم و لا منقوص بالغا من بدنک ما بلغ، و إذا قمت فی صلاتک للنّاس فلا تکوننّ منفّرا و لا مضیّعا، فإنّ فی النّاس من به العلّة و له الحاجة، و قد سألت رسول اللّه -صلّی اللّه علیه و آله- حین وجّهنی إلی الیمن کیف أصلّی بهم؟ فقال: «صلّ بهم کصلاة أضعفهم، و کن بالمؤمنین رحیما». (68939- 68697)
اللغة:
(مثلوم): ما فیه خلل.
الاعراب:
إقامة فرائضه: اسم و« لیکن» اخّر عن الخبر، و هو جملة ظرفیّة.
المعنی:
الثالث: ما یلزم علیه فیما بینه و بین اللّه فوصّاه بأنّ الولایة بما فیها من المشاغل و المشاکل لا تحول بینه و بین ربّه و أداء ما یجب علیه من العبادة و التوجّه إلی اللّه فقال علیه السّلام:
اجعل أفضل أوقاتک و أجزل أقسام عمرک بینک و بین اللّه فی التوجّه إلیه و التضرّع و الدعاء لدیه و إن کان کلّ عمل من أعمالک عبادة للّه مع النیّة الصالحة و إصلاح حال الرّعیة.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 283
و أمره باقامة الفرائض المخصوصة، و إن کانت شاقة و متعبة لبدنه کالصّوم فی الأیّام الحارّة و الصّلاة بمالها من المقدّمات فی شدّة البرد و فی الفیافی و الأسفار الطائلة بحیث لا یقع خلل فیما یؤدّیه من الأعمال و لا منقصة فیه من التّسامح و الإهمال.
قال فی الشّرح المعتزلی فی بیان قوله: (کاملا غیر مثلوم) أی لا یحملنّک شغل السّلطان علی أن تختصر الصّلاة اختصارا، بل صلّها بفرائضها و سننها و شعائرها فی نهارک و لیلک و إن أتعبک ذلک و نال من بدنک و قوّتک.
أقول: الظاهر أنّ المقصود من قوله (غیر مثلوم) هو النّهی عن الاخلال بواجب فی العبادة من شرط أو جزء بحیث یوجب البطلان و المقصود من قوله (غیر منقوص) النهی عن النقصان الغیر المبطل کالاختصار و التّعجیل فی الأداء أو التأخیر من وقت الفضیلة.
قال ابن میثم: الثامن أن یعطی اللّه من بدنه فی لیله و نهاره: أی طاعة و عبادة فحذف المفعول الثانی للعلم به و القرینة کون اللّیل و النّهار محلّین للأفعال و القرینة ذکر البدن.
أقول: لا یخلو کلامه من تکلّف و الظاهر أنّ قوله علیه السّلام کنایه [فاعط الله من بدنک ] (من بدنک) ظرف مستقر مفعول ثان لقوله (فأعط) کما تقول أعط زیدا من البرّ، و الجملة کنایة عن ریاضة بدنیّة فی العبادة بحیث یصرف فیها جزء من البدن و قواه.
ثمّ استدرک من ذلک صلاته بالنّاس فی الجماعة فأمره برعایة حال المأمومین و أدائها علی وجه لا یشقّ علی المعلولین و لا یضرّ بحوائج العمّال و المحترفین فتصیر الصّلاة فی الجماعة منفورة عندهم و لکن لا یؤدّیها علی وجه یخلّ بواجباتها و آدابها المرعیّة بحیث یکون مضیّعا لأعمالها أو وقتها.
و نختم شرح هذا الفصل بذکر قصّتین مناسبتین للمقام:
الاولی: حکی أنه استأذن بعض أعوان فتح علی شاه من المحقّق القمّی المعاصر له و هو مرجع و مفت للشیعة فی أیّامه و معتمد لدیه فی إفطار الشّاه صومه لطول
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 284
النهار و شدّة الحرّ معلّلا بأنّ الصّوم یؤثر فی حاله و یورث فیه الغضب الشّدید و خصوصا فی أوان العصر فربّما یحکم علی المتّهمین بالعقوبة قبل التحقیق عن إثباته جرمه، أو علی المجرمین بتشدید العقوبة إلی أن یصل بالقتل و الفتک بما یخرج عن حدّ العدالة، فأجاب رحمه اللّه تعالی: بأنّ الشّاه یصوم و لا یغضب حتّی یرتکب الخلاف و الظلم.
الثانیة: ما ذکره الشارح المعتزلی فی شرحه «ص 87 ج 17 ط مصر» قال: کان بعض الأکاسرة یجلس للمظالم بنفسه، و لا یثق إلی غیره، و یقعد بحیث یسمع الصّوت، فإذا سمعه أدخل المتظلّم، فاصیب بصمم فی سمعه، فنادی منادیه: أنّ الملک یقول: أیّها الرّعیّة إنی إن أصبت بصمم فی سمعی فلم أصب فی بصری، کلّ ذی ظلامة فلیلبس ثوبا أحمر، و جلس لهم فی مستشرف له.
الترجمه:
برای خود میان خود و خدای تعالی بهترین أوقات و شایان ترین قسمت عمر خود را مقرّر دار و گر چه همه اوقات تو برای خدا مصرف می شود و عبادت محسوبست در صورتی که نیت پاک باشد و کار رعیّت درست شود، و باید در خصوص آنچه با خلاصمندی در کار دین خود برای خدا انجام می دهی، انجام واجباتی که بر تو است و مخصوص خدا است منظور داری، از تن خود بخدا بده، در شب خویش و در روز خویش آنچه برای تقرّب بخدای سبحان میکنی (از نماز و روزه و غیره) کامل انجام بده بطوری که خللی در آن نباشد و کاستی نداشته باشد، بگزار هر چه بیشتر به تنت رنج عبادت رسد.
ولی هر گاه برای مردم نماز میخوانی و جماعت در پشت سر داری نباید باندازه ای طول بدهی که مایه نفرت مردم از نماز جماعت شود و نه چنان کوتاه آئی که مایه تضییع نماز گردد، مردمی که پشت سر تو نماز می خوانند برخی دچار بیماری و گرفتاری و حاجت هستند. من خود از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله هنگامی که برای سرپرستی مسلمانان بسوی یمنم گسیل داشت پرسیدم که: چگونه برای مردم نماز جماعت بخوانم؟ در پاسخ فرمود: مانند نماز ناتوان ترین آنها و نسبت بمؤمنان مهربان باش.
