[hadith]اللَّهُمَّ أَنْتَ أَهْلُ الْوَصْفِ الْجَمِیلِ وَ التَّعْدَاد الْکَثِیرِ، إِنْ تُؤَمَّلْ فَخَیْرُ مَأْمُولٍ وَ إِنْ تُرْجَ فَخَیْرُ مَرْجُوٍّ. اللَّهُمَّ [فَقَدْ] وَ قَدْ بَسَطْتَ لِی فِیمَا لَا أَمْدَحُ بهِ غَیْرَکَ وَ لَا أُثْنِی بهِ عَلَی أَحَدٍ سوَاکَ، وَ لَا أُوَجِّهُهُ إِلَی مَعَادنِ الْخَیْبَةِ وَ مَوَاضِعِ الرِّیبَةِ، وَ عَدَلْتَ بلِسَانِی عَنْ مَدَائِحِ الْآدَمِیِّینَ وَ الثَّنَاءِ عَلَی الْمَرْبُوبینَ الْمَخْلُوقِینَ؛ اللَّهُمَّ وَ لِکُلِّ مُثْنٍ عَلَی مَنْ أَثْنَی عَلَیْهِ مَثُوبَةٌ مِنْ جَزَاءٍ أَوْ عَارِفَةٌ مِنْ عَطَاءٍ، وَ قَدْ رَجَوْتُکَ دَلِیلًا عَلَی ذَخَائِرِ الرَّحْمَةِ وَ کُنُوز الْمَغْفِرَةِ؛ اللَّهُمَّ وَ هَذَا مَقَامُ مَنْ أَفْرَدَکَ بالتَّوْحِید الَّذی هُوَ لَکَ وَ لَمْ یَرَ مُسْتَحِقّاً لِهَذهِ الْمَحَامِد وَ الْمَمَادحِ غَیْرَکَ وَ بی فَاقَةٌ إِلَیْکَ لَا یَجْبُرُ مَسْکَنَتَهَا إِلَّا فَضْلُکَ وَ لَا یَنْعَشُ مِنْ خَلَّتِهَا إِلَّا مَنُّکَ وَ جُودُکَ؛ فَهَبْ لَنَا فِی هَذَا الْمَقَامِ رِضَاکَ وَ أَغْنِنَا عَنْ مَدِّ الْأَیْدی إِلَی سوَاکَ، إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیر.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 7، ص: 48
أللّهمّ أنت أهل الوصف الجمیل، و التّعداد الکثیر، إن تؤمل فخیر مأمول، و إن ترج فأکرم مرجوّ، ألّلهمّ و قد بسطت لی فیما لا أمدح به غیرک، و لا أثنی به علی أحد سواک، و لا أوجّهه إلی معادن الخیبة، و مواضع الرّیبة، و عدلت بلسانی عن مدائح الآدمیّین، و الثّنآء علی المربوبین المخلوقین، ألّلهمّ و لکلّ مثن علی من أثنی علیه مثوبة من جزاء، أو عارفة من عطاء، و قد رجوتک دلیلا علی ذخائر الرّحمة، و کنوز المغفرة. ألّلهمّ و هذا مقام من أفردک بالتّوحید الّذی هو لک، و لم یر مستحقّا لهذه المحامد و الممادح غیرک، و بی فاقة إلیک، لا یجبر مسکنتها إلّا فضلک، و لا ینعش من خلّتها إلّا منّک و جودک، فهب لنا فی هذا المقام رضاک، و أغننا عن مدّ الأیدی إلی سواک، إنّک علی کلّ شیء قدیر. (17844- 17461)
اللغة:
و (التّعداد) بالفتح مصدر للمبالغة و التکثیر و قال الکوفیون أصله التفعیل الذی یفید المبالغة قلبت یاؤه الفا و بالکسر شاذّ و (المحامد) جمع المحمدة بفتح العین و کسرها یقال: حمده کسمعه حمدا و محمدا و محمدا و محمدة و محمدة أثنا علیه.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 7، ص: 51
الاعراب:
و قوله: فخیر مأمول خبر لمبتدأ محذوف، و قوله: بسطت لی فیما لا أمدح کلمة فی إما زائدة أو للظرفیّة المجازیة، و مفعول بسطت محذوف أی بسطت لی القدرة أو اللّسان أو الکلام فیما لا أمدح، و الباء فی قوله: عدلت بلسانی للتعدیة، و دلیلا منصوب إمّا علی الحال من مفعول رجوتک أو مفعول له، و من فی قوله: من خلّتها زائدة، و الفاء فی قوله: فهب لنا فصیحة.
المعنی:
ثمّ إنه لما حمد اللّه و أثنا علیه و وصفه بأوصاف الکمال و نعوت الکبریاء و الجلال أردفه بالدّعاء و السؤال و التضرّع و الابتهال فقال:
(اللهمّ أنت أهل الوصف الجمیل) دون غیرک لاتّصافک بالصّفات الحسنی و الأمثال العلیا (و التعداد الکثیر) من النعم و الآلاء و المنن و العطایا (إن تؤمل) للکرم و الامتنان (ف) أنت (خیر مأمول و إن ترج) للرحمة و الغفران (ف) أنت (أکرم مرجوّ) لأنّ کرمک لا یضیق عن سؤال أحد و یدک بالعطاء أعلی من کلّ ید (اللّهمّ و قد بسطت لی) القدرة (فیما) کنایة عن بلاغة الکلام و فصاحة البیان و عذوبة اللّسان (لا أمدح به غیرک و لا اثنی به علی أحد سواک) لاختصاصک بالفضل و الکمال و تفرّدک بالعظمة و الجلال (و لا اوجّهه) أی لا أصرف ما أعطیتنی من الفصاحة و البلاغة فی الحمد و المدح (إلی معادن الخیبة و مواضع الریبة) یعنی أنی اقصر حمدی و ثنائی علیک و لا أصرفه إلی أحد غیرک من المخلوقین علما منّی بأنّهم معادن الخیبة و مظانّ الحرمان، لأنّ عطایاهم قلیلة فانیة، مع أنّهم لا یعطون غالبا فان اعطوا قلّوا و إن لم یعطوا ملّوا، و عرفانا منّی بأنهم مواضع الرّیبة و التهمة لعدم الاعتماد علی إعطائهم و عدم الوثوق بمواعیدهم، لکونهم عاجزین
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 7، ص: 57
محتاجین مفتقرین مثل السّائلین عنهم، فمن توجّه بحاجة إلیهم و أناخ مطایا الرجاء فی بابهم فقد تعرّض للحرمان و استحقّ فوت الاحسان اللهمّ (و) قد (عدلت بلسانی عن مدایح الآدمیین) إلی مدائحک (و الثناء علی المربوبین المخلوقین) إلی الثناء علیک (اللّهم و لکلّ مثن) و مادح (علی من) مدحه و (أثنا علیه مثوبة من جزاء) مکافاة علی ثنائه (أو عارفة من عطاء) مقابلة لمدحه (و قد رجوتک) و قصرت رجائی علیک لکونک (دلیلا علی ذخائر الرحمة) موصلا إلی أسبابها بالتوفیق و التأیید و العنایة و المراد بها عظایم العطایا المذخورة لیوم الحاجة و المعدّة لحال الفاقة (و) أملتک هادیا إلی (کنوز المغفرة) أراد بها خزاین الغفران و معادن الاحسان و کونه سبحانه هادیا و دلیلا علیهما باعتبار أنه بیده مفاتیح الکرم و الجود و هو ولیّ الرّحمة و المغفرة لکلّ موجد موجود (اللّهمّ و هذا) المقام الذی أنا فیه مشغول بتعظیمک و توحیدک و خطیب بمحاسن محامدک (مقام من أفردک بالتوحید الذی هولک) و التمجید الذی هو مختصّ بک (و لم یر مستحقّا لهذه المحامد و الممادح غیرک) لانحصار أوصاف الجمال و نعوت الکمال التی بها یستحقّ الحمد و الثناء فیک (و بی) فقر و (فاقة إلیک) و هی الحاجة إلی کرمه و إحسانه و رحمته و غفرانه و مرضاته و رضوانه مما لا ینجحها أحد من المخلوقین و لا یقدر علی رفعها إلّا ربّ العالمین و لذلک قصره علیه و قال:
(لا یجبر مسکنتها إلّا فضلک و لا ینعش من خلّتها إلّا منّک وجودک) أی لا یصلح ذلّ تلک الفاقة و سوء حالها إلّا فضلک و لا یرفع خصاصتها إلّا منک (فهب لنا فی هذا المقام رضاک، و أغننا عن مدّ الأیدی إلی سواک، إنّک علی کلّ شی ء قدیر) و بالاجابة حقیق جدیر.
(قال الشارح المسکین:) و أنا أتأسّی فی هذا المقام بجدّی أمیر المؤمنین و سید الوصیّین، و أتوسّل به إلی حضرة ذی الجلال، و انادیه بلسان التضرّع و الابتهال، و أقول:
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 7، ص: 58
یا ربّی و ربّ کلّ شیء قد کثرت ذنوبی، و جمّت خطیئتی، و أوقرت الخطایا ظهری، و أنت الغفور الرّحیم، العزیز الکریم، و کثیر ما أسألک یسیر فی وجدک و خطیر ما أستوهبک حقیر فی وسعک، فاجعل ما أوضحته فی شرح هذه الخطبة الشریفة من دلائل توحیدک، و براهین تفریدک، و کشفت الغطاء عنه من شواهد ربوبیّتک، و أدلّة قدرتک، و أسرار تدبیرک و حکمتک، ذخیرة مأمولة لیوم فقری و فاقتی، و عدّة مرجوّة لحال مسکنتی و حاجتی، و ممحاة لکبایر سیأتی، و وسیلة لارتفاع درجتی، و لا تقطع رجائی منک، و لا تبت سببی عنک، و تفضّل علیّ باتمام شرح الکتاب بمحمّد و آله الأطیاب، إنّک أنت المفضّل الوهّاب.
الترجمة:
بار پروردگارا توئی سزاوار اوصاف حسنه بی شمار و اهل شمار نمودن شماره های بسیار اگر امید گرفته شوی تو، پس تو بهترین امید داشته شدهائی، و اگر رجا بتو باشد پس تو گرامی ترین رجا داشته شدگانی بار خدایا و بتحقیق که گسترانیدی از برای من قدرت را در آنچه که مدح نمیکنم با او غیر تو را، و ثنا نمیکنم با او بر أحدی غیر از تو، و متوجّه نمیکنم مدح و ثناء خود را بسوی مخلوقین که معدن های نومیدی و محل های تهمت می باشند و باز داشته زبان مرا از مدحهای آدمیان و ثنا گفتن بر مخلوقان که تربیت یافته نعمت تو اند.
بار خدایا هر ثنا کننده را بر کسی که در حقّ او ثنا گفته ثوابی هست از پاداش آن یا خوبی از عطا کردن، و بتحقیق که امید گرفتم بتو از جهت این که تو رهنمائی بر ذخیرهای بخشش، و خزانهای مغفرت و آمرزش بار خدایا این مقامی که مشغول هستم بذکر حمد و ثنای تو مقام کسیست که منحصر دانست تو را بیگانگی که اختصاص دارد بتو، و ندید کسی را که مستحق باشد مر این ستایشها و ثناها را غیر از ذات تو، و مراست حاجتی بسوی تو که جبر و اصلاح نمی کند ذلّت آنرا مگر فضل تو، و بر نمی دارد فقر وفاقت آنرا مگر عطا وجود تو پس ببخش ما را در این مقام رضا و خشنودی خود را، و مستغنی کن ما را از دراز نمودن دستها بسوی غیر تو، بدرستی که تو بر آن چه می خواهی صاحب قدرت می باشی.
