[hadith]و من کلام له (علیه السلام) یصف أصحاب رسول الله و ذلک یوم صفین حین أمر الناس بالصلح:
وَ لَقَدْ کُنَّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله) نَقْتُلُ آبَاءَنَا وَ أَبْنَاءَنَا وَ إِخْوَانَنَا وَ أَعْمَامَنَا، مَا یَزیدُنَا ذَلِکَ إِلَّا إِیمَاناً وَ تَسْلِیماً وَ مُضِیّاً عَلَی اللَّقَمِ وَ صَبْراً عَلَی مَضَضِ الْأَلَمِ وَ جِدّاً فِی جِهَاد الْعَدُوِّ، وَ لَقَدْ کَانَ الرَّجُلُ مِنَّا وَ الْآخَرُ مِنْ عَدُوِّنَا یَتَصَاوَلَانِ تَصَاوُلَ الْفَحْلَیْنِ یَتَخَالَسَانِ أَنْفُسَهُمَا أَیُّهُمَا یَسْقِی صَاحِبَهُ کَأْسَ الْمَنُونِ فَمَرَّةً لَنَا مِنْ عَدُوِّنَا وَ مَرَّةً لِعَدُوِّنَا مِنَّا، فَلَمَّا رَأَی اللَّهُ صِدْقَنَا أَنْزَلَ بعَدُوِّنَا الْکَبْتَ وَ أَنْزَلَ عَلَیْنَا النَّصْرَ حَتَّی اسْتَقَرَّ الْإِسْلَامُ مُلْقِیاً جِرَانَهُ وَ مُتَبَوِّئاً أَوْطَانَهُ؛ وَ لَعَمْرِی لَوْ کُنَّا نَأْتِی مَا أَتَیْتُمْ مَا قَامَ لِلدِّینِ عَمُودٌ وَ لَا اخْضَرَّ لِلْإِیمَانِ عُودٌ وَ ایْمُ اللَّهِ لَتَحْتَلِبُنَّهَا دَماً وَ لَتُتْبعُنَّهَا نَدَما.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 4، ص: 330
و من کلام له علیه السّلام و هو الخامس و الخمسون من المختار فی باب الخطب و قد قاله فی قصّة ابن الحضرمی بعد إصابة محمّد بن أبی بکر بمصر حسبما تطلع علیه لا فی یوم صفّین علی ما زعمه الشّارح البحرانی:
و لقد کنّا مع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله نقتل آبائنا و أبنائنا و إخواننا و أعمامنا ما یزیدنا ذلک إلّا إیمانا و تسلیما، و مضیّا علی اللّقم، و صبرا علی مضض الألم، و جدّا فی جهاد العدوّ، و لقد کان الرّجل منّا و الآخر من عدوّنا یتصاولان تصاول الفحلین، یتخالسان أنفسهما أیّهما یسقی صاحبه کأس المنون، فمرّة لنا من عدوّنا و مرّة لعدوّنا منّا، فلمّا رأی اللّه صدقنا أنزل بعدوّنا الکبت، و أنزل علینا النّصر، حتّی استقرّ الاسلام ملقیا جرانه، و متبوّء أوطانه و لعمری لو کنّا نأتی ما أتیتم ما قام للدّین عمود، و لا اخضرّ للإیمان عود، و أیم اللّه لتحتلبنّها دما، و لتتبعنّها ندما. (10204- 10099)
اللغة:
(لقم) الطریق بالتّحریک الجادّة الواضحة و (المضض) بفتح الأوّل و الثانی أیضا وجع الالم و (الصّولة) الحملة و التصاول مأخوذ منه و هو أنّ یحمل کلّ واحد من القرنین علی صاحبه و (التخالس) التّسالب و (الکبت) الاذلال و (جران) البعیر مقدّم عنقه من مذبحه إلی منحره و (تبوّأت) المنزل نزلته
الاعراب:
جملة یتصاولان فی محلّ النّصب علی الخبریّة، و أیّهما یسقی بالرّفع مرفوع علی الابتداء، و جملة یسقی خبره و ایّ هذه استفهامیّة لا یجوز کونها موصولة لفساد المعنی مضافا إلی أنّ الموجود فی النّسخ رفعها، و لو کانت موصولة لا بدّ من انتصابها قال نجم الأئمة الرّضیّ: یتبیّن الاستفهام من غیره فی أیّ لکونه معربا تقول فی الاستفهام علمت أیهم قام برفع أیّ، و إذا کان موصولا قلت علمت أیّهم قام بنصبه و لیس معنی الاستفهام هنا هو استفهام المتکلّم للزوم التّناقض لأنّ علمت المقدّم علی أیّهم مفید أنّ قائل هذا الکلام عارف بنسبة القیام إلی القائم المعیّن، لأنّ العلم واقع علی مضمون الجملة فلو کان أیّ لاستفهام المتکلّم لکان دالّا علی أنّه لا یعرف انتساب القیام إلیه، لأنّ ایّهم قام استفهام عن مشکوک فیه هو انتساب القیام إلی معین ربّما یعرفه الشّاک بانّه زید أو غیره، فیکون المشکوک فیه اذن النّسبة و قد کان المعلوم هو تلک النّسبة و هو تناقض فنقول اذن أداة الاستفهام لمجرّد الاستفهام
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 4، ص: 331
لا لاستفهام المتکلّم و المعنی عرفت المشکوک فیه الذی یستفهم عنه و هو أنّ نسبة القیام إلی أیّ شخص هی ثمّ قال: ثمّ اعلم أنّ جمیع أدوات الاستفهام ترد علی الوجه المذکور أی لمجرّد الاستفهام لا لاستفهام المتکلّم بعد کلّ فعل شکّ لا ترجیح فیه لأحد الجانبین علی الآخر لتبیین المشکوک فیه نحو شککت أزید فی الدّار أم عمرو، و نسیت أو تردّدت أقوم أم أقعد، کما ترد بعد کلّ فعل یفید العلم کعلمت و تبیّنت و دریت و بعد کلّ فعل یطلب به العلم کفکرت و امتحنت و بلوت و سألت و استفهمت و جمیع أفعال الحواس الخمس کلمست و أبصرت و نظرت و استمعت و شممت و ذقت، تقول: تفکرت أزید یأتینی أم عمرو، و قد یضمر الدّالّ علی التفکّر کقوله تعالی:
«یَتَواری مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بهِ أَ یُمْسکُهُ عَلی هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّراب» أی مفکّرا أ یمسکه أم یدسّه و فی نهج البلاغة: یتخالسان أنفسهما أیّهما یسقی صاحبه کأس المنون، أی مفکّرین أیّهما یسقی انتهی کلامه رفع مقامه و مرّة، منصوب علی الظرفیّة و العامل محذوف تقدیره فمرّة تکون الدوالة لنا من عدوّنا و مرّة تکون له منّا، و ملقیا و متبوء منصوبان علی الحالیّة، و دما و ندما منصوبان علی التّمیز
المعنی:
اعلم أنّ مقصوده بهذا الکلام توبیخ أصحابه علی التّثاقل عن الجهاد و التّقصیر فی الحرب، فمهّد قبل الاتیان بمقصوده مقدّمة تهییجا لهم و الهابا بالاشارة إلی حاله و حال سایر الصّحابة فی الثّبات علی الشّداید و تحمّل المشاق فی الحروب فی زمن الرّسول صلّی اللّه علیه و آله.
و ذلک قوله: (و لقد کنّا مع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله نقتل آبائنا و أبنائنا و اخواننا و أعمامنا) ابتغاء لمرضات اللّه (ما یزیدنا ذلک إلّا ایمانا) باللّه (و تسلیما) لقضاء اللّه
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 4، ص: 332
(و مضیّا علی اللّقم) و الجادّة الوسطی (و صبرا علی مضض الألم) و مرارة البلاء (و جدّا فی جهاد العدوّ) و الخصماء (و لقد کان الرّجل منّا و الآخر من عدوّنا یتصاولان تصاول الفحلین یتخالسان أنفسهما) مفکرین (أیّهما یسقی صاحبه کأس المنون) و جرع الموت (فمرّة) کانت الدّوالة (لنا من عدوّنا و مرّة) اخری کانت (لعدوّنا منّا فلمّا رأی اللّه صدقنا) و علم استعدادنا و قابلیّتنا بمشاهدة الصّبر و الثبات الذی کان منّا (أنزل بعدوّنا الکبت) و الخذلان (و أنزل علینا النّصر) و التّأیید.
کما قال سبحانه: یا أَیُّهَا النَّبیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی الْقِتالِ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذینَ کَفَرُوا بأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُونَ الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً فَإِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ صابرَةٌ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ، وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُوا أَلْفَیْنِ بإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابرِینَ (حتّی) انتظم أمر الدّین و استعاره بالکنایه- استعاره تخییلیه- استعاره ترشیحیه (استقرّ الاسلام ملقیا جرانه) تشبیه الاسلام بالبعیر استعارة بالکنایة و اثبات الجران تخییل و ذکر الالقاء ترشیح و کذلک قوله (و متبوّء أوطانه)
استعار لفظ التبوّء و نسبه إلی الأوطان تشبیها له بمن کان من النّاس خائفا متزلزلا غیر مستقرّ ثمّ اطمأنّ و استقرّ فی وطنه، و استعار لفظ الأوطان لقلوب المؤمنین و کنّی یتبوّء أوطانه عن استقراره فیها ثمّ إنّه بعد ما مهّد المقدّمة التی أشرنا الیها رجع إلی ما هو مقصوده الأصلی من سوق الکلام، و هو تنبیه الأصحاب علی التّقصیر و التفریط فقال: (و لعمری لو کنّا نأتی) مثل (ما أتیتم) یعنی لو قصرنا فی بدو الاسلام کتقصیرکم الیوم تشبیه (ما قام للدّین عمود و لا اخضرّ للایمان عود) الأوّل تشبیه للدّین بالبیت ذی العمود الذی قوائمه علیه و لولاه لا نهدم و خرب و الثانی تشبیه للایمان بالشّجرة ذات الفروع و الاغصان التی بهجتها و نضارتها بها استعاره (و أیم اللّه لتحتلبنّها دما) قال البحرانی استعار لفظ حلب الدّم لثمرة تقصیرهم و تخاذلهم عمّا یدعوهم إلیه من الجهاد، و لاحظ فی تلک الاستعارة تشبیههم لتقصیرهم فی أفعالهم
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 4، ص: 333
بالنّاقة التی اصیب ضرعها ناقة من تفریط صاحبها فیها، و الضّمیر المؤنث یرجع فی المعنی إلی أفعالهم، و کذلک الضّمیر فی قوله: (و لتتبعنّها ندما) فانّ ثمرة التّفریط النّدامة
تنبیه:
زعم الشّارح البحرانی أنّ هذا الکلام صدر منه یوم صفّین حین أقرّ النّاس بالصّلح و أنّه هو الذی قدّمنا ذکره فی شرح الخطبة الخامسة و الثلاثین بروایة نصر ابن مزاحم عند شرح کیفیّة التّحکیم، و لکنّ الأظهر بملاحظة الاختلاف بین ما هنا و ما سبق أنّه لیس بذلک، و المستفاد من روایة الواقدی الآتیة أنّه قال فی قضیّة ابن الحضرمی.
و أصل تلک القضیّة علی ما رواه ملخّصا فی البحار من کتاب الغارات لابراهیم ابن محمّد الثقفی هو أنّ معاویة لمّا أصاب محمّد بن أبی بکر بمصر بعث عبد اللّه بن عامر الحضرمی إلی أهل البصرة لیدعوهم إلی نفسه و إلی الطلب بدم عثمان، فلما أتاهم و قرء علیهم کتاب معاویة اختلفوا، فبعضهم ردّوا و أکثرهم قبلوا و أطاعوا، و کان الأمیر یومئذ بالبصرة زیاد بن عبید، و قد استخلف عبد اللّه بن العبّاس و ذهب إلی علیّ لیعزیه عن محمّد بن أبی بکر فلمّا رأی زیاد إقبال النّاس علی ابن الحضرمی استجار من الأزد و نزل فیهم، و کتب إلی ابن عبّاس و أخبره بما جری، فرفع ابن عبّاس ذلک إلی علیّ علیه السّلام و شاع فی النّاس بالکوفة ما کان من ذلک و اختلف أصحابه علیه السّلام فیمن یبعثه الیهم فقال علیه السّلام:
تناهوا أیّها النّاس و لیرد عکم الاسلام و وقاره عن التباغی و التّهاوی، و لتجتمع کلمتکم، و الزموا دین اللّه الذی لا یقبل من أحد غیره، و کلمة الاخلاص التی هی قوام الدّین، و حجّة اللّه علی الکافرین، و اذکروا إذ کنتم قلیلا مشرکین متباغضین متفرّقین، فألف بینکم بالاسلام، فکثّرتم و اجتمعتم و تحاببتم، فلا تتفرّقوا بعد إذ اجتمعتم، و لا تباغضوا بعد إذ تحاببتم، و إذا رأیتم النّاس و بینهم النّایرة و قد تداعوا إلی العشائر و القبائل فاقصدوا لهامهم و وجوههم بسیوفکم حتی یفرغوا إلی اللّه و کتابه و سنّة نبیه صلّی اللّه علیه و آله، فأمّا تلک الحمیة فانها من خطوات الشیطان فانتهوا عنها لا أبا لکم
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 4، ص: 334
ثمّ قال: و قال ابن أبی الحدید: و روی الواقدی أنّ علیّا استنفر بنی تمیم أیّاما لینهض منهم إلی البصرة من یکفیه أمر ابن الحضرمی و یردّ عاویة بنی تمیم الذین أجاروه بها، فلم یجبه أحد فخطبهم و قال:
ألیس من العجب أن ینصرنی الأزد و یخذلنی مضر، و أعجب من ذلک تقاعد بنی تمیم الکوفة بی و خلاف بنی تمیم البصرة و أن أستنجد بطائفة منهم ما یشخص إلی أحد منها فیدعوهم إلی الرّشاد فان أجابت و إلّا فالمنابذة و الحرب، فکأنی اخاطب صمّا بکما لا یفقهون حوراء و لا یجیبون نداء، کلّ ذلک حبّا عن النّاس و حبّا للحیاة، لقد کنّا مع رسول اللّه نقتل آبائنا إلی آخر ما مرّ فی المتن قال: فقام إلیه أعین بن صبیعة المجاشعی فقال: أنا إنشاء اللّه أکفیک یا أمیر المؤمنین هذا الخطب و أتکفّل لک بقتل ابن الحضرمی و إخراجه عن البصرة، فأمره بالتّهیؤ للشخوص فشخص حتّی قدم البصرة قال: قال الثّقفی فی کتاب الغارات: فلمّا قدمها دخل علی زیاد و هو بالأزد مقیم فرحّب به و أجلسه إلی جانبه فأخبره بما قال له علیّ و أنّه لیکلّمه إذ جاءه کتاب من علیّ فیه:
من عبد اللّه أمیر المؤمنین علیّ إلی زیاد بن عبید، سلام علیک أمّا بعد فانّی قد بعثت أعین بن صبیعة لیفرّق قومه عن ابن الحضرمی فارقب ما یکون منه فان فعل و بلغ من ذلک ما یظنّ به و کان فی ذلک تفریق تلک الأوباش فهو ما نحبّ، و إن ترامت الامور بالقوم إلی الشّقاق و العصیان فانبذ من أطاعک إلی من عصاک فجاهدهم، فان ظفرت فهو ما ظننت، و الّا فطاولهم و ما طلهم فکان کتائب المسلمین قد أظلت علیک، فقتل اللّه الظالمین المفسدین، و نصر المؤمنین المحقّین و السّلام فلمّا قرأه زیاد أقرئه أعین بن صبیعة فقال له: إنّی لأرجو أن یکفی هذا الأمر إنشاء اللّه، ثمّ خرج من عنده فأتی رحله فجمع إلیه رجالا من قومه فحمد اللّه و أثنی علیه ثمّ قال:
یا قوم علی ما ذا تقتلون أنفسکم و تهریقون دمائکم علی الباطل مع السّفهاء
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 4، ص: 335
و الاشرار، و إنّی و اللّه ما جئتکم حتّی عبّیت إلیکم الجنود، فان تنیبوا إلی الحقّ نقبل منکم و نکفّ عنکم، و إن أبیتم فهو و اللّه استیصالکم و بوارکم فقالوا بل نسمع و نطیع فقال: انهضوا الیوم علی برکة اللّه، فنهض بهم علی جماعة ابن الحضرمی فخرجوا إلیه فصافوه و وافقهم عامّة یومه یناشدهم اللّه و یقول: یا قوم لا تنکثوا بیعتکم و لا تخالفوا إمامکم و لا تجعلوا علی أنفسکم سبیلا، فقد رأیتم و جرّبتم کیف صنع اللّه بکم عند نکثکم بیعتکم و خلافکم، فکفّوا عنه و هم فی ذلک یشتمونه فانصرف عنهم و هو منهم منتصف فلمّا آوی إلی رحله تبعه عشرة نفر یظنّ الناس أنهم خوارج فضربوه بأسیافهم و هو علی فراشه لا یظنّ انّ الذی کان یکون فخرج یشتدّعریانا فلحقوه فی الطریق فقتلوه فکتب زیاد إلی علیّ علیه السّلام ما وقع، و کتب أنی أری أن تبعث إلیهم جاریة بن قدامة فانه نافذ البصیرة، و مطاع فی العشیرة، شدید علی عدوّ أمیر المؤمنین فلما قرء الکتاب دعا جاریة فقال علیه السّلام، یابن قدامة تمنع الأزد عاملی و بیت مالی و تشاقّنی مضروتنا بذنی و بنا ابتدأها اللّه بالکرامة، و عرفها الهدی و تدعو الی المعشر الذین حادّوا اللّه و رسوله و أرادوا إطفاء نور اللّه سبحانه حتّی علت کلمته علیهم و أهلک الکافرین.
فروی إبراهیم باسناده عن کعب بن قعین قال: خرجت مع جاریة من الکوفة فی خمسین رجلا من بنی تمیم و ما کان فیهم یمانیّ غیری و کنت شدید التّشیّع فقلت لجاریة إن شئت کنت معک و إن شئت ملت إلی قومی، فقال، بل سر معی فو اللّه لوددت أنّ الطیر و البهایم تنصرنی علیهم فضلا عن الانس، فلما دخلنا البصرة بدء بزیاد فرحّب به و أجلسه إلی جانبه و ناجاه ساعة و سائله، ثمّ خرج فقام فی الأزد فقال: جزاکم اللّه من حیّ خیر الجزاء، ثمّ قرء علیهم و علی غیرهم کتاب أمیر المؤمنین فاذا فیه:
من عبد اللّه أمیر المؤمنین إلی من قرء علیه کتابی هذا من ساکنی البصرة من المؤمنین و المسلمین، سلام علیکم أمّا بعد فانّ اللّه حلیم ذو اناة لا یعجل بالعقوبة قبل البیّنة،
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 4، ص: 336
و لا یأخذ المذنب عند أوّل و هلة، و لکنّه یقبل التّوبة، و یستدیم الاناة، و یرضی بالانابة لیکون أعظم للحجّة و أبلغ فی المعذرة.
و قد کان من شقاق جلّکم أیّها النّاس ما استحققتم أن تعاقبوا علیه، فعفوت عن مجرمکم، و رفعت السّیف عن مدبرکم، و قبلت من مقبلکم، و أخذت بیعتکم، فان تفوا ببیعتی و تقبلوا نصیحتی و تستقیموا علی طاعتی، أعمل فیکم بالکتاب و قصد الحقّ، و اقم فیکم سبیل الرّشد، فو اللّه ما أعلم أنّ والیا بعد محمّد صلّی اللّه علیه و آله أعلم بذلک منّی و لا أعلم، أقول قولی هذا صادقا غیر ذامّ لمن مضی و لا منتقصا لأعمالهم و إن خطت بکم الأهواء المردیة و سفه الرّأی الجائر إلی منا بذتی و تریدون خلافی فها أناذا قربت جیادی و رحلت رکابی.
و أیم اللّه لئن ألجأتمونی إلی المسیر إلیکم لأوقعن بکم وقعة لا یکون یوم الجمل عندها إلّا کلعقة لاعق، و إنّی لظانّ إنشاء اللّه أن لا تجعلوا علی أنفسکم سبیلا، و قد قدمت هذا الکتاب حجة علیکم، و لیس أکتب إلیکم من بعده کتابا إن أنتم استغششتم نصیحتی، و نابذتم رسولی حتّی أکون، أنا الشّاخص نحوکم إنشاء اللّه و السّلام.
فلما قرء الکتاب علی النّاس قام صبرة بن شقان فقال: سمعنا و أطعنا و نحن لمن حارب أمیر المؤمنین حرب، و لمن سالم سلم، إن کفیت یا جاریة قومک بقومک فذاک، و إن أحببت أن ننصرک نصرناک، و قام وجوه النّاس فتکلّموا مثل ذلک فلم یأذن لأحد أن یصیر معه و مضی نحو بنی تمیم و کلّمهم فلم یجیبوه، و خرج منهم أوباش فنا و شوه بعد أن شتموه، فأرسل إلی زیاد و الأزد یستصرخهم و یأمرهم أن یسیروا إلیه.
فسارت الأزد بزیاد، و خرج إلیهم ابن الحضرمی فاقتتلوا ساعة و اقتتل شریک ابن أعور الحارثی و کان من شیعة علیّ و صدیقا لجاریة، فما لبث بنو تمیم أن هزموهم و اضطروهم إلی دار سبیل السّعدی، فحصروا ابن الحضرمی فیها، و أحاط جاریة و زیاد بالدّار، و قال جاریة علیّ بالنّار، فقالت الأزد: لسنا من الحریق
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 4، ص: 337
فی شی ء و هم قومک و أنت أعلم، فحرق جاریة الدّار علیهم، فهلک ابن الحضرمی فی سبعین رجلا أحدهم عبدّ الرحمن بن عثمان القرشی، و سارت الأزد بزیاد حتّی أوطئوا قصر الامارة، و معه بیت المال و قالت له: هل بقی علینا من جوارک شی ء؟
قال: لا، فانصرفوا عنه و کتب زیاد إلی أمیر المؤمنین: أمّا بعد فانّ جاریة بن القدامة العبد الصالح قدم من عندک، فناهض جمع ابن الحضرمی ممّن نصره و أعانه من الأزد، فقصّه و اضطره إلی دار من دور البصرة فی عدد کثیر من أصحابه، فلم یخرج، حتّی حکم اللّه بینهما، فقتل ابن الحضرمی و أصحابه، منهم من احرق و منهم من القی علیه جدار و منهم من هدم علیه البیت من أعلاه، و منهم من قتل بالسّیف، و سلم منهم نفر فتابوا و أنابوا فصفح عنهم، و بعد المن عصی و غوی و السّلام علی أمیر المؤمنین و رحمة اللّه و برکاته.
فلما وصل الکتاب قرأه علی النّاس فسرّ بذلک و سرّ أصحابه و أثنی علی جاریة و علی الأزد، و ذمّ البصرة فقال إنّها أوّل القری خرابا إمّا غرقا و إما حرقا حتّی یبقی مسجدها کجؤجؤ سفینة.
الترجمة:
از جمله کلام آن حضرتست در بیان حال اصحاب سید ابرار و تحریص اصحاب خود را بر این که متابعت نمایند بر ایشان در افعال و کردار و ثابت قدم باشند در روز مصاف و کارزار که می فرماید:
و هر آینه بتحقیق بودیم ما با رسول خدا صلوات اللّه و سلامه علیه و آله در حالتی که می کشتیم پدران خود را و پسران خود را و برادرها و عموهای خود را، زیاده نمی ساخت ما را آن کشتن مگر ایمان و تسلیم و گذشتن بر راه راست مستقیم و صبر نمودن بر سوزش الم و محن و جد و جهد کردن در محاربه دشمن، و هر آینه بود در زمان پیغمبر که مردی از ما و مردی دیگر از دشمن ما حمله می آوردند بر یکدیگر مثل حمله آوردن دو نر با قوّه تمامتر که می ربودند نفس یکدیگر در حالتی که فکر می نمودند که کدام یک از ایشان می نوشاند به همراه خود کاسه مرگ را. پس یک بار نوبت گردش دولت ما را بود از دشمن ما، و بار دیگر دشمن ما را بود از ما، پس چون که دید حق سبحانه و تعالی صدق و راستی ما را نازل فرمود بر دشمن ما ذلت و خواری را، و نازل فرمود بر ما نصرت و یاری را، تا این که قرار گرفت دین اسلام در حالتی که افکنده بود پیش گردن را بر زمین مثل شتر آرام گیرنده، و جای گیرنده بود در مکانهای خود که عبارتست از قلوب مؤمنان گرونده.
و سوگند به زندگانی خودم که اگر می بودیم ما در آن زمان که می آمدیم با مثل آنچه که شما آمدید به آن یعنی تقصیر می کردیم در حرب چنانچه شما تقصیر می کنید بر پای نمی شد از برای دین هیچ ستونی، و سبز نمی شد از برای ایمان هیچ شاخ و دعوی، و بحق خدا سوگند هر آینه می دوشید از آن حالت تقصیر خون را بعوض شیر، و در می آورید پشیمانی را عقب آن حالت تفریط و تقصیر، و اللّه أعلم بحقایق کلماته.
