[hadith]و من کلام له (علیه السلام) فی مثل ذلک:
أَرْضُکُمْ قَرِیبَةٌ مِنَ الْمَاءِ بَعِیدَةٌ مِنَ السَّمَاءِ، خَفَّتْ عُقُولُکُمْ وَ سَفِهَتْ حُلُومُکُمْ، فَأَنْتُمْ غَرَضٌ لِنَابلٍ وَ أُکْلَةٌ لِآکِلٍ وَ فَرِیسَةٌ لِصَائِلٍ.[/hadith]
ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن میثم)، ج 1، صفحه 586-585
معنای فرموده امام (ع) که فرمود: زمین شما به آب نزدیک و از آسمان دور است از فرمایش رسول خدا قبلًا دانسته شد. نزدیکی زمینشان به آب اشاره به این است که زمین بصره از سطح دجله پست تر است و به دریا نزدیک، دجله نسبت به آن بلندتر است و این وضعیّت دلیل سرازیر شدن آب به باغها و آب دادن نخلستانها روزی یک یا دو بار است. امّا دور بودن بصره از آسمان به دلیل پست تر بودن آن از سرزمینهای دیگر است. گفته اند دورترین نقطه زمین از آسمان زمینهای کنار دریاست و این از چیزهایی است که علم رصد بر آن دلالت دارد و علمای نجوم با استدلال آن را ثابت کرده اند.
بعضی از علما گفته اند کلام امام (ع) در این جا برای نکوهش است و نظر به معنای ظاهر ندارد. چون اهل بصره دارای اوصاف نکوهیده ای بوده اند که امام (ع) در باره آنها بر شمرد. به این دلیل از نزول رحمت آسمان وجود الهی به دورند و مستحقّ نزول عذاب الهی اند. در عرف نیز صحیح است به کسی که دارای اوصاف پست باشد گفته شود که از آسمان به دور است.
فرموده است: «خفّت عقولکم»،
اشاره به این است که استعداد مردم بصره برای درک انواع مصالح خود اندک و عقلشان در نظم امور ضعیف است. غفلتشان از کارهای لازم، موجب می شود که در کارهای غیر لازم عجله کنند و این باعث وصف آنها به کند فهمی شده است.
فرموده است: «سفهت حلومکم»،
بیانگر توصیف مردم بصره به کم خردی، سبکی و کم صبری است.
فرموده است: «فانتم غرض لنابل و اکلة لاکل و فریسة لصائل»،
صفات سه گانه فوق نتیجه سبک مغزی و کم ثباتی آنان است و به همین دلیل به دنبال دو جمله قبل آورده است، زیرا هر کس قصد اذیّت آنها را داشته باشد، با آگاهی به کم خردی آنها در فهم مصالحشان، با نقشه صحیح بدان کار دست می زند.
این که امام فرمود شما هدف هر تیری هستید کنایه از این است که هدف هر کسی که بخواهد آنها را اذیّت کند واقع می شوند.
و این که فرمود خوراک هر خورنده ای هستید، کنایه از این است که هر کس بخواهد می تواند در اموال و ثروت و نعمتهای خدادادیشان دست اندازی کند. و این که فرمود صید هر صیّادی قرا می گیرید، کنایه از این است که هر کس بخواهد می تواند آنها را به دام اندازد و نابود سازد.
الفاظ: «غرض»، «اکله» و «فریسه» را برای مردم بصره استعاره آورده است و مناسبت تشبیه در آنها روشن است.
امام (ع) در این گفتار رعایت سجع را فرمود به طوری که در دو جمله اوّل و دو جمله بعدی سجع مطرّف و در سه جمله آخر سجع متوازی وجود دارد.
