[hadith]القرآن:
وَ کِتَابُ اللَّهِ بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ، نَاطِقٌ لَا یَعْیَا لِسَانُهُ، وَ بَیْتٌ لَا تُهْدَمُ أَرْکَانُهُ، وَ عِزٌّ لَا تُهْزَمُ أَعْوَانُهُ.[/hadith]
پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام، ج5، ص: 458-455
قرآن کتاب جاویدان:
امام (علیه السلام) در این بخش کوتاه از کلامش، به اهمیّت کلام الله، قرآن مجید می پردازد و با سه جمله کوتاه و گویا، حق مطلب را ادا می کند می فرماید : «کتاب خداوند در میان شماست سخنگویی است که هرگز زبانش (از حق گویی) خسته نمی شود، و خانه ای است که پایه هایش هرگز فرو نمی ریزد، و قدرتی است که هیچ گاه یارانش شکست نمی خورند» (وَ کِتَابُ اللهِ بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ(1) نَاطِقٌ لاَ یَعْیَا(2) لِسَانُهُ، وَ بَیْتٌ لاَّ تُهْدَمُ أَرْکَانُهُ، وَ عِزٌّ لاَ تُهْزَمُ أَعْوَانُهُ).
در جمله اوّل اشاره به هدایت قرآن در هر زمان و هر مکان و در هر شرایط و هر دوران می نماید، گر چه ظاهراً خاموش است ولی با صد زبان، پیوسته سخن می گوید و هر کس در کنار آن بنشیند و گوش هوش به آن بسپارد آواز قرآن را می شنود که درس های زندگی سعادت بخش را پیوسته در گوش انسانها فرو می خواند.
جمله «لاَیَعْیَا لِسَانُهُ» (زبانش خسته و ناتوان نمی شود) ممکن است اشاره به این باشد که گذشت زمان هرگز حقایق قرآن را کهنه نمی کند، و چنانکه در روایات وارد شده همواره تازه و شاداب است(3).
و در جمله دوّم اشاره به نکته دیگری می کند و آن مسأله حافظیّت قرآن است، همان گونه که یک خانه مستحکم که دارای ستون های استوار است اهل خودرا از گزند حوادث، گرما، سرما، حیوانات درنده و دشمنان و سارقان حفظ می کند، قرآن مجید نیز پیروان خودرا در چنبر تعلیمات خود گرفته و از انحراف و گمراهی و وسوسه خناسان و دستبرد شیاطین محفوظ می دارد.
و در سوّمین جمله به این حقیقت اشاره می فرماید که هر کس در سایه قرآن قرار گیرد و به یاری قرآن برخیزد، قدرتی شکست ناپذیر می شود، چرا که قدرت هدایت قرآن از قدرت خداوند سرچشمه گرفته و قدرت خداوند شکست ناپذیر است، و به مصداق «(إنْ یَنْصُرْکُمْ اللهُ فَلاَ غَالِبَ لَکُمْ)(4); اگر خدا شما را یاری کند هیچ کس بر شما چیره نمی شود»، آنان که مشمول یاری قرآن شوند از هیچ دشمنی شکست نمی خورند.
نکته:
قرآن ناطق:
ممکن است جمله ای که در فراز بالا آمد که از قرآن به ناطقی خستگی ناپذیر تعبیر فرموده، این سؤال را برانگیزد که چگونه این تعبیر با بیان دیگری که از شخص امام (علیه السلام) در خطبه 158 نقل شده سازگار است، آن جا که می فرماید : «ذلِکَ القُرآنُ فَاسْتَنْطِقُوهُ وَلَنْ یَنْطِقَ وَلکِنْ اُخْبرُکُمْ عَنْهُ; این قرآن است او را به نطق درآورید ولی او هرگز سخن نمی گوید اما من شما را از آن با خبر می سازم».
و با جمله دیگری که در خطبه 183 آمده است که می فرماید : «فَالْقُرآنُ آمِرٌ زاجِرٌ وَ صامِتٌ نَاطِقٌ; قرآن امر و نهی می کند و خاموش و گویاست».
آیا این تعبیرات با هم تضاد ندارد ؟
پاسخ این سؤال با کمی دقت روشن می شود. یا به تعبیر دیگر عبارات بالا یکدیگر را تفسیر می کنند زیرا هنگامی که امام (علیه السلام) در یک عبارت از قرآن تعبیر به صامت و ناطق می کند، مفهومش این است که هر تعبیری ناظر به چیزی است مثلاً می توان گفت : قرآن از نظر ظاهر خاموش است ولی در واقع با صدای رسا سخن می گوید، یا این که در برابر افراد سطحی نگر خاموش است ولی برای اندیشمندان و متدّبران در قرآن به وضوح سخن می گوید، و یا این که قرآن در ادامه راهکارهای اصولی ناطق است ولی برای تطبیق آن بر مصادیق و استنباط احکام جزئی (مانند داستان تحکیم در جریان جنگ صفّین) باید مجتهدان آگاه از آن سخن بگویند.
این احتمالات سه گانه منافاتی با هم ندارند و همه می تواند در مفهوم جامع کلام امام (علیه السلام) جمع شوند. در ذیل همین خطبه توضیح بیشتری در این زمینه خواهد آمد.
پی نوشت:
-
«اظهر» جمع «ظهر» به معنی پشت هر چیزی است و تعبیر به «بین اظهرکم» در بسیاری از موارد به معنی دفاع کردن از چیزی بکار می رود، چرا که هنگامی که افراد، بخواهند مثلاً از شهری دفاع کنند پشت به آن شهر کرده و اطراف آن حلقه می زنند و رو به سوی دشمن می کنند. سپس این تعبیر در مواردی که شخص یا چیزی در میان جمعیّتی قرار دارد اعم از این که پشتیبان او باشند یا نباشند بکار رفته است و در خطبه بالا به همین معناست.
-
«یعیی» از مادّه «عیّ» (بر وزن حیّ) به معنی خسته شدن و ناتوان گشتن است و به گفته «راغب» در «مفردات» در اصل به معنی ناتوانی و عجزی است که بر اثر راه رفتن زیاد به جسم انسان عارض می شود سپس به هر نوع عجز و ناتوانی و تعب اطلاق شده است.
-
این سخن در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود : «هُوَ فی کُلِّ زَمَان جَدیدٌ وَعِنْدَ کُلِّ قَوم غَضٌّ إلی یَوْمِ القِیامَةِ». (بحار الانوار، جلد 2، صفحه 280).
-
آل عمران، آیه 160.
