[hadith]و من کلام له (علیه السلام) قاله لأصحابه فی ساحة الحرب بصفّین:
وَ أَیُّ امْرِئٍ مِنْکُمْ أَحَسَّ مِنْ نَفْسهِ رَبَاطَةَ جَأْشٍ عِنْدَ اللِّقَاءِ وَ رَأَی مِنْ أَحَدٍ مِنْ إِخْوَانِهِ فَشَلًا، فَلْیَذُبَّ عَنْ أَخِیهِ بفَضْلِ نَجْدَتِهِ الَّتِی فُضِّلَ بهَا عَلَیْهِ کَمَا یَذُبُّ عَنْ نَفْسهِ، فَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَهُ مِثْلَهُ.[/hadith]
پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام، ج 5، ص: 245-241
وَمِنْ کلام لَهُ عَلَیْهِ السَّلامُ قاله لأصحابه فی ساحة الحرب بصفّین.
از سخنان امام است که در میدان نبرد صفین به یاران خود فرمود
.
خطبه در یک نگاه:
این، خطبه بخشی از خطبه طولانی تری است که مرحوم سیّد رضی قسمتهایی از آن را برگزیده است و در این قسمت به چند نکته مهم اشاره شده است
:
1-
کسانی که در جنگ، قدرت و جرأت بیشتری نصیبشان شده باید از افراد ضعیفتر حمایت و دفاع کنند
.
2-
کسانی که به خاطر ترس از مرگ، از جهاد فرار می کنند در اشتباهند، زیرا
از مرگ نمی توان فرار کرد چرا که انسان هر جا باشد دامن او را خواهد گرفت
.
3-
مرگی پرافتخارتر و گرامی تر، از شهادت نیست، هزار شمشیر بر بدن انسان وارد شود بهتر از آن است که در بستر بمیرد
.
4-
پیش بینی ذلت و زبونی مردم کوفه در آینده به خاطر سستی آنها در نبرد با ظالمان
.
شکرانه‌ی قدرت!
این کلام خواه در آستانه جنگ «صفّین» از سوی امام (علیه السلام) ایراد شده باشد، همان گونه که در بالا اشاره شد، یا به گفته بعضی از محققان در آستانه جنگ «جمل» بعد از سروصداهای لشکر «عایشه»، و یا در هر دو ایراد شده باشد ـ چرا که تناسب با هر نبردی دارد ـ در هر حال مشتمل بر نکات مهمی است.
نخست، لزوم هماهنگی در میان نفرات لشکر، به گونه ای که قویترها از ضعیفترها حمایت کنند تا ضایعات به حدّ اقل برسد. می فرماید : «هر کدام از شما که در صحنه جنگ قوت قلب بیشتری در خود احساس می کند و در بعضی از برادرانش ضعف و سستی می بیند باید به شکرانه برتری و شجاعتی که خدا به او بخشیده است، از وی دفاع و حمایت کند، آن گونه که از خود دفاع می کند» (وَأَیُّ امْرِیء مِنْکُمْ أَحَسَّ مِنْ نَفْسهِ رَبَاطَةَ جَأْش(1) عِنْدَ اللِّقَاءِ وَرَأَی مِنْ أَحَد مِنْ إخْوَانِهِ فَشَلاً فَلْیَذُبَّ عَنْ أَخِیهِ بفَضْلِ نَجْدَتِهِ(2) الَّتی فُضِّلَ بهَا عَلَیْهِ کَمَا یَذُبُّ عَنْ نَفْسهِ).
سپس اضافه می فرماید : «زیرا اگر خدا می خواست او را همانند برادرش ضعیف قرار می داد» (فَلَوْ شَاءَ اللهُ لَجَعَلَهُ مِثْلَهُ).
حال که قوّت و قدرت به او بخشیده باید شکر آن را ادا کند.
اشاره به این که : افعال خداوند گر چه همه از روی حکمت است، با این حال کسی که از مواهب بیشتری برخوردار شده است، باید به شکرانه آن، دیگران را هم زیر چتر آن موهبت قرار دهد تا عملاً شکر نعمت را به جای آورده باشد.
از سوی دیگر، اگر همکاری و هماهنگی تنگاتنگ در میان نفرات لشکر نباشد، همه آسیب می بینند، زیرا دشمن به آن بخشی که احساس می کند، ضعیفتر است حمله می کند، هنگامی که آن را در هم شکست، دور می زند و بقیه را در حلقه محاصره قرار می دهد، بنابراین علاوه، بر مسأله شکرانه، سیاست جنگی نیز ایجاب می کند که بخشهای نیرومندتر لشکر، مراقب بخشهای ضعیفتر باشند و در حمایت و دفاع از آنان، کوتاهی نکنند، که ضربات بر خود آنان وارد خواهد آمد، بخصوص این که : اگر دشمن بتواند بخشی از لشکر را از کار بیندازد، ضربه سنگینی بر روحیه دیگران وارد می شود.(3)
پی نوشت:
-
«رباطه» از «ربط» به معنی محکم بستن چیزی است و «جأش» (بر وزن عرش) به معنی قلب و سینه است و هنگامی که این دو واژه با هم استعمال می شود به معنی قوت قلب و شجاعت می باشد.
-
«نجدة» به معنی شجاعت از «نجد» (بر وزن مجد) به معنی غلبه گرفته شده است.
این کلام را به صورت پراکنده در کتب دیگر، می توان یافت از جمله
: 1-
کافی فی باب فضل الجهاد
. 2-
عقد الفرید ابن عبدربّه
. 3-
الجمل مفید به نقل از کتاب الجمل واقدی
. 4-
ارشاد شیخ مفید
. 5-
تجارب الامم ابن مسکویه طبق نقل تأسیس الشیعه
. 6-
امالی شیخ طوسی رحمه الله. (مصادر نهج البلاغه، جلد 2، صفحه 273
).
