[hadith]و مِنها:
وَ لَوْ تَعْلَمُونَ مَا أَعْلَمُ مِمَّا طُوِیَ عَنْکُمْ غَیْبُهُ، إذاً لَخَرَجْتُمْ إِلَی الصُّعُدَاتِ تَبْکُونَ عَلَی أَعْمَالِکُمْ وَ تَلْتَدمُونَ عَلَی أَنْفُسکُمْ وَ لَتَرَکْتُمْ أَمْوَالَکُمْ لَا حَارِسَ لَهَا وَ لَا خَالِفَ عَلَیْهَا وَ لَهَمَّتْ کُلَّ امْرِئٍ مِنْکُمْ نَفْسُهُ لَا یَلْتَفِتُ إِلَی غَیْرِهَا، وَ لَکِنَّکُمْ نَسیتُمْ مَا ذُکِّرْتُمْ وَ أَمِنْتُمْ مَا حُذِّرْتُمْ، فَتَاهَ عَنْکُمْ رَأْیُکُمْ وَ تَشَتَّتَ عَلَیْکُمْ أَمْرُکُمْ؛ وَ لَوَددْتُ أَنَّ اللَّهَ فَرَّقَ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ أَلْحَقَنِی بمَنْ هُوَ أَحَقُّ بی مِنْکُمْ قَوْمٌ وَ اللَّهِ مَیَامِینُ الرَّأْیِ مَرَاجِیحُ الْحِلْمِ مَقَاوِیلُ بالْحَقِّ مَتَارِیکُ لِلْبَغْیِ، مَضَوْا قُدُماً عَلَی الطَّرِیقَةِ وَ أَوْجَفُوا عَلَی الْمَحَجَّةِ، فَظَفِرُوا بالْعُقْبَی الدَّائِمَةِ وَ الْکَرَامَةِ الْبَارِدَةِ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 91
منها: و لو تعلمون ما أعلم ممّا طوی عنکم غیبه إذا لخرجتم إلی الصّعدات تبکون علی أعمالکم، و تلتدمون علی أنفسکم، و لترکتم أموالکم لا حارس لها و لا خالف علیها، و لهمّت کلّ امرء منکم نفسه، لا یلتفت إلی غیرها، و لکنّکم نسیتم ما ذکّرتم، و أمنتم ما حذّرتم، فتاه عنکم رأیکم، و تشتّت علیکم أمرکم، و لوددت أنّ اللّه فرّق بینی و بینکم، و ألحقنی بمن هو أحقّ بی منکم، قوم و اللّه میامین الرّأی، مراجیح الحلم، مقاویل بالحقّ، متاریک للبغی، مضوا قدما علی الطّریقة، و أوجفوا علی المحجّة، فظفروا بالعقبی الدّائمة، و الکرامة الباردة.
اللغة:
و (الصّعدات) جمع الصّعد و هو جمع صعید قال الشارح المعتزلی: الصّعید التّراب و یقال وجه الأرض و الجمع صعد و صعدات کطریق و طرق و طرقات، و عن النهایة فیه ایّاکم و القعود بالصّعدات هی الطّرق و هی جمع صعد و صعد جمع صعید کطریق و طرق و طرقات و قیل هی جمع صعدة کظلمة و هی فناء باب الدّار و ممرّ النّاس بین یدیه، و منه الحدیث لخرجتم إلی الصّعدات تجأرون.
و (الالتدام) ضرب النساء وجوههنّ فی النّیاحة (و لهمّت کلّ امرء) قال الشارح المعتزلی أی أذابته و انحلته، هممت الشّحم أی اذبته، و یروی: و لا همّت کلّ امرء و هو أصحّ من الرّوایة الاولی، أهمّنی الأمر اذا حزننی، انتهی. و فیه نظر لأنّ همّ أیضا یکون بمعنی أهمّ قال الفیروز آبادی: همّه الأمر همّا حزنه کأهمّه فاهتمّ و السقم جسمه أذا به و أذهب لحمه و الشّحم أذابه فانهمّ ذاب. (و مراجیح) الحلم قال الجوهری: راجحته فرجحته أی کنت ارزن منه و منه قوم مراجیح الحلم و (المقاویل) جمع مقوال و (المتاریک) جمع متراک و (قدما) بالضّم و بضمّتین.
المعنی:
(و الفصل الثانی) اخبار عن الغیب و اظهار لما یبتلی به أهل الکوفة بسوء أعمالهم و قبح فعالهم و هو قوله علیه السّلام (و لو تعلمون ما أعلم ممّا طوی) و اخفی (عنکم غیبه) و باطنه (إذا الخرجتم إلی الصّعدات) أی خرجتم عن البیوت و ترکتم الاستراحة و الجلوس علی الفرش للقلق و الانزعاج و جلستم فی الطریق أو علی التراب (تبکون علی أعمالکم) التی کان الواجب ترکها (و تلتدمون علی أنفسکم) للتقصیر فیما یجب علیکم فعله (و لترکتم أموالکم لا حارس لها) یحرسها (و لا خالف علیها) یستخلفها (و لهمّت کلّ امریء منکم نفسه) أی أذابته أو حزنته لا یلتفت إلی غیرها (و لکنّکم نسیتم ما ذکّرتم و أمنتم ما حذّرتم) أراد بذلک ما ذکّرهم علیه السّلام به ممّا فیه نظام امورهم و تحذیرهم مما أوجب إدالة الأعداء منهم و تسلّط الولاة السّوء علیهم، و هو النّفاق و تشتّت الأهواء، و اختلاف الآراء.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 94
(فتاه) «1» أی ضلّ و تخیّر أو هلک و اضطرب (عنکم رأیکم) أی عقلکم و تدبیرکم (و تشتّت علیکم أمرکم) بغلبة العدوّ علی بلادکم.
ثمّ تمنّی مفارقتهم بقوله (و لوددت أنّ اللّه فرّق بینی و بینکم و ألحقنی بمن هو أحقّ) و أحری (بی منکم) أراد به رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و حمزة و جعفر و من لم یفارق الحقّ من الصّحابة (قوم و اللّه میامین الرأی) و مبارک الآراء (مراجیح الحلم) و ثقال الحلوم لا یستخفنّهم جاهلیة الجهلاء (مقاویل بالحقّ متاریک للبغی) أی أکثرون قولا بالحقّ و الصّدق و ترکا للبغی و الظلم (مضوا قدما) أی متقدّمین (علی الطریقة) الوسطی (و أوجفوا) أی أسرعوا (علی المحجّة) البیضاء غیر ملتفتین عنها (فظفروا) و فازوا (بالعقبی الدائمة و الکرامة الباردة) التی لیس فیها تعب و لا مشقة حرب.
(1) تاه فلان یتیه إذا تحیّر و اضطرب و تاه یتوه اذا هلک و اضطرب عقله منه.
الترجمة:
و اگر بدانید آنچه من می دانم از چیزی که کتمان شده از شما غیب آن در آن هنگام هر آینه خارج می شدید بسوی راهها یعنی ترک استراحت می کردید در خانه ها در حالتی که گریه می کردید بر عملهای خودتان، و می زدید بر نفسهای خود، و هر آینه ترک می نمودید مالهای خود را در حالتی که هیچ مستحفظی نباشد آنها را، و هیچ جانشینی نباشد بر آنها، و هر آینه محزون و غمگین می ساخت یا این که می گداخت هر مردی را از شما نفس او که أصلا التفات نمی کند بغیر خود، و لیکن شما فراموش گردید چیزی را که پند داده شدید بآن، و ایمن گشتید از چیزی که ترسانیده شدید از آن، پس حیران گشت از شما اندیشه و تدبیر شما، و پراکنده شد بر شما کار شما، هر آینه دوست می دارم این که خدای تعالی جدائی افکند میان من و میان شما، و لا حق نماید مرا بکسانی که ایشان سزاوارترند بمن از شما، ایشان قومی بودند قسم بخدا که صاحبان رأی مبارک بودند و موصوفان بافزونی بردباری بسیار سخن گوینده بودند براستی، و زیاد ترک کننده بودند ظلم و گمراهی را گذشتند در حالتی که پیش قدم بودند بر راه راست، و شتافتند بر طریقه درست و فایز شدند بآخرت بی نهایت، و بکرامت خالی از زحمت.
