[hadith]التَنفیر من خُصومه:
إِنَّ هَؤُلَاءِ قَدْ تَمَالَئُوا عَلَی سَخْطَةِ إِمَارَتِی، وَ سَأَصْبرُ مَا لَمْ أَخَفْ عَلَی جَمَاعَتِکُمْ، فَإِنَّهُمْ إِنْ تَمَّمُوا عَلَی فَیَالَةِ هَذَا الرَّأْیِ انْقَطَعَ نِظَامُ الْمُسْلِمِینَ، وَ إِنَّمَا طَلَبُوا هَذهِ الدُّنْیَا حَسَداً لِمَنْ أَفَاءَهَا اللَّهُ عَلَیْهِ، فَأَرَادُوا رَدَّ الْأُمُورِ عَلَی أَدْبَارِهَا، وَ لَکُمْ عَلَیْنَا الْعَمَلُ بکِتَاب اللَّهِ تَعَالَی وَ [سُنَّةِ رَسُولِهِ] سیرَةِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله) وَ الْقِیَامُ بحَقِّهِ وَ النَّعْشُ لِسُنَّتِهِ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 107
إنّ هؤلاء قد تمالئوا علی سخطة إمارتی و سأصبر ما لم أخف علی جماعتکم فإنّهم إن تمّموا علی فیالة هذا الرّأی انقطع نظام المسلمین و إنّما طلبوا هذه الدّنیا حسدا لمن أفائها اللّه علیه فأرادوا ردّ الامور علی أدبارها و لکم علینا العمل بکتاب اللّه و سنّة رسوله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و القیام بحقّه و النّعش لسنّته. (35959- 35840)
اللغة:
و (و تمالئوا) علی الأمر تعاونوا. و قال ابن السکیت اجتمعوا و (فال) رأیه یفیل قیلولة و فیلة أخطأ و ضعف کتفیّل و رجل فیل الرّأی بالکسر و الفتح ککیس و فاله وفاء له و فاءل من غیر اضافة ضعیفة جمعه أفیال و فی روایة بدل فیالة (فیولة).
الاعراب:
و السین فی قوله و سأصبر لیست لتخلیص المضارع للاستقبال کما هو غالب موارد استعمالها و انما هی لتأکید وقوع الصبر کما نبّه به الزّمخشری حیث قال انها إذا دخلت علی فعل محبوب أو مکروه أفادت أنه واقع لا محالة.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 108
و قال فی تفسیر قوله: «فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللَّهُ» معنی السین أنّ ذلک کاین لا محالة و إن تأخر إلی حین، و فی تفسیر «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ» السین مفیدة وجود الرحمة لا محالة و هی تؤکّد الوعد کما تؤکّد الوعید إذا قلت سأنتقم منک، و حسدا منصوب علی المفعول لأجله.
المعنی:
ثمّ نبه علی ضلال طلحة و الزّبیر و عائشة و إیّاهم أراد بقوله (إنّ هؤلاء القوم قد تمالئوا) أی تعاونوا و تساعدوا و اجتمعوا (علی سخطة إمارتی) و کراهیّتها سخیمة و مقتا (و سأصبر) علی بغیهم و خروجهم (ما لم أخف علی) حوزة (جماعتکم) و علی انفصام حبل الاسلام (فانهم إن تمّموا) ما أرادوه و بلّغوه أجله مستقرّین (علی فیالة هذا الرّأی) یعنی أنهم إن أتمّوا ما تصدّوه فی مسیرهم و مخالفتهم و بقوا علی هذا الرّأی الضعیف (انقطع نظام المسلمین) و انفصم حبل الدّین، و تضعضع سواری المتقین.
ثمّ بیّن علّة سخطهم لامارته بقوله (و إنما طلبوا هذه الدّنیا) یعنی أنّ علة تمالؤهم علیّ لیست ما أظهروه من الطلب بدم عثمان و إنما هی تنافسهم فی الدّنیا و طلبهم لها (حسدا لمن أفائها اللّه علیه) و ردّها إلیه.
قال الشارح المعتزلی بعد تفسیر الفیء بمعنی الرجوع و هذا الکلام لا یشعر بأنه علیه السّلام کان یقتصد أنّ الأمر له و أنه غلب علیه ثمّ رجع إلیه و لکنه محمول علی أنه من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بمنزلة الجزء من الکلّ و أنهما من جوهر واحد فلما کان الوالی قدیما هو و رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ثمّ تخلل بین ولایتهما و لا یات غریبة سمّی ولایته فیئا و رجوعا لأنها رجعت الی الدّوحة الهاشمیّة انتهی.
و أنت خبیر بأنّ کلامه علیه السّلام صریح فی ما ذکره الشارح أوّلا و انکار الشارح للإشعار عجیب و الحمل الذی تمحّله غریب، و کم له علیه السّلام فی هذا الکتاب من کلام صریح فی اغتصاب الخلافة، و انتهاب الوراثة، و کفی بذلک شهیدا الخطبة الثالثة، و الکلام السادس، و الخطبة السادسة و العشرین، فضلا عن غیرها.
بل قد ادّعی الشارح نفسه فی شرح الخطبة المأة و الاحدی و السبعین تواتر الأخبار الواردة عنه علیه السّلام فی هذا المعنی و هو کذلک و سنحکی کلامه إذا بلغ الشرح
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 111
محلّه و ما أدری ما ذا أعدّه الشّارح للجواب یوم الحساب، مع علمه بالأخبار المتواترة فی هذا الباب، لو لم یکن ما یمحّله من التکلّفات و التأویلات، تقیّة من ذوی الأذناب، و اللّه عالم بالسرائر خبیر بالضمائر هذا.
و قوله (فأرادوا ردّ الامور علی أدبارها) أی أرادوا انتزاع أمر الخلافة منه علیه السّلام بعد إقباله إلیه کما انتزعت أوّلا أسوة بما وقع من قبل ثمّ أخبر بما لهم علیه إن قاموا بوظایف الطاعة فقال (و لکم علینا العمل بکتاب اللّه تعالی و سیرة رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و القیام بحقه) أی بحق الرّسول صلّی اللّه علیه و آله الواجب علینا القیام به (و النعش لسنّته) أی الرفع لشریعته و الاعلاء لکلمته صلواة اللّه و سلامه علیه و آله.
الترجمة:
و بدرستی که این قوم جمل اجتماع کرده اند و معین همدیگر شده اند بر غضب و بغض إمارت و خلافت من، و البته صبر می کنم بر این حرکت ایشان مادامی که نترسم بر جماعت شما پس بدرستی که ایشان اگر بانجام برسانند مقصود خودشان را بالای آن رأی ضعیف که دارند، بریده شود نظام مسلمانان و غیر از این نیست که ایشان طلب کرده اند این دنیا را از روی حسد بردن بر کسی که برگردانده حق تعالی آنرا بأو، پس اراده کردند باز گردانیدن کارها را بر پشتهای آن، و مر شما راست بر ذمه ما عمل نمودن بکتاب إلهی و طریقه حضرت رسالت پناهی و قائم شدن بحقّ آن بزرگوار، و بلند کردن سنّت آن برگزیده پروردگار.
