[hadith]احْمِلْ نَفْسَکَ مِنْ أَخِیکَ عِنْدَ صَرْمِهِ عَلَی الصِّلَةِ وَ عِنْدَ صُدُودهِ عَلَی اللَّطَفِ وَ الْمُقَارَبَةِ وَ عِنْدَ جُمُودهِ عَلَی الْبَذْلِ وَ عِنْدَ تَبَاعُدهِ عَلَی الدُّنُوِّ وَ عِنْدَ شدَّتِهِ عَلَی اللِّینِ وَ عِنْدَ جُرْمِهِ عَلَی الْعُذْرِ، حَتَّی کَأَنَّکَ لَهُ عَبْدٌ وَ کَأَنَّهُ ذُو نِعْمَةٍ عَلَیْکَ، وَ إِیَّاکَ أَنْ تَضَعَ ذَلِکَ فِی غَیْرِ مَوْضِعِهِ أَوْ أَنْ تَفْعَلَهُ بغَیْرِ أَهْلِهِ، لَا تَتَّخِذَنَّ عَدُوَّ صَدیقِکَ صَدیقاً فَتُعَادیَ صَدیقَکَ، وَ امْحَضْ أَخَاکَ النَّصِیحَةَ حَسَنَةً کَانَتْ أَوْ قَبیحَةً، وَ تَجَرَّعِ الْغَیْظَ فَإِنِّی لَمْ أَرَ جُرْعَةً أَحْلَی مِنْهَا عَاقِبَةً وَ لَا أَلَذَّ مَغَبَّةً، وَ لِنْ لِمَنْ غَالَظَکَ فَإِنَّهُ یُوشکُ أَنْ یَلِینَ لَکَ، وَ خُذْ عَلَی عَدُوِّکَ بالْفَضْلِ فَإِنَّهُ [أَحَدُ] أَحْلَی الظَّفَرَیْنِ، وَ إِنْ أَرَدْتَ قَطِیعَةَ أَخِیکَ فَاسْتَبْقِ لَهُ مِنْ نَفْسکَ بَقِیَّةً یَرْجِعُ إِلَیْهَا إِنْ بَدَا لَهُ ذَلِکَ یَوْماً مَا، وَ مَنْ ظَنَّ بکَ خَیْراً فَصَدِّقْ ظَنَّهُ، وَ لَا تُضِیعَنَّ حَقَّ أَخِیکَ اتِّکَالًا عَلَی مَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ فَإِنَّهُ لَیْسَ لَکَ بأَخٍ مَنْ أَضَعْتَ حَقَّهُ، وَ لَا یَکُنْ أَهْلُکَ أَشْقَی الْخَلْقِ بکَ، وَ لَا تَرْغَبَنَّ فِیمَنْ زَهِدَ عَنْکَ، وَ لَا یَکُونَنَّ أَخُوکَ أَقْوَی عَلَی قَطِیعَتِکَ مِنْکَ عَلَی صِلَتِهِ وَ لَا تَکُونَنَّ عَلَی الْإِسَاءَةِ أَقْوَی مِنْکَ عَلَی الْإِحْسَانِ، وَ لَا یَکْبُرَنَّ عَلَیْکَ ظُلْمُ مَنْ ظَلَمَکَ فَإِنَّهُ یَسْعَی فِی مَضَرَّتِهِ وَ نَفْعِکَ، وَ لَیْسَ جَزَاءُ مَنْ سَرَّکَ أَنْ تَسُوءَه.[/hadith]

منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 28

أحمل نفسک من أخیک عند صرمه علی الصّلة، و عند صدوده علی اللّطف و المقاربة، و عند جموده علی البذل، و عند تباعده علی الدّنوّ، و عند شدّته علی اللّین، و عند جرمه علی العذر، حتّی کأنّک له عبد، و کأنّه ذو نعمة علیک، و إیّاک أن تضع ذلک فی غیر موضعه، أو أن تفعله بغیر أهله لا تتّخذنّ عدوّ صدیقک صدیقا فتعادی صدیقک، و امحض أخاک النّصیحة حسنة کانت أو قبیحة، و تجرّع الغیظ فإنی لم أر جرعة أحلی منها عاقبة و لا ألذّ مغبّة، و لن لمن غالظک فإنّه یوشک أن یلین لک، و خذ علی عدوّک بالفضل فإنّه أحلی الظّفرین، و إن أردت قطیعة أخیک فاستبق له من نفسک بقیّة یرجع إلیها إن بدا له ذلک یوما ما، و من ظنّ بک خیرا فصدّق ظنّه، و لا تضیعنّ حقّ أخیک اتّکالا علی ما بینک و بینه، فإنّه لیس لک بأخ من أضعت حقّه، و لا یکن أهلک أشقی الخلق بک، و لا ترغبنّ فیمن زهد عنک و لا یکوننّ أخوک علی مقاطعتک أقوی منک علی صلته، و لا یکوننّ علی الإساءة أقوی منک علی الإحسان، و لا یکبرنّ علیک ظلم من ظلمک، فإنّه یسعی فی مضرّته و نفعک، و لیس جزاء من سرّک أن تسوءه. (62523- 61971)

منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 29

اللغة:

(الصّرم): القطع (الصدود): الاعراض، (محضه النصیحة): أخلصها له (المغبّة): العاقبة.

الاعراب:

ما فی قوله «یوما مّا» نکرة تفید القلّة.

المعنی:

و جرّ علیه السّلام کلامه إلی الوصیّة بحفظ روابط الودّ مع الأحبّاء و الأقرباء فانّه اسّ الاجتماع و التعاون المفید فی الحیاة، فقال علیه السّلام:

 (احمل نفسک من أخیک عند صرمه علی الصّلة) و بیّن کلّ ما یمکن أن یصیر سببا لقطع رابطة الاخاء وفت عضد المحبّة و الاجتماع و أراه دواءه الناجع النافع فدواء الإعراض الاقبال و المقارنة باللّطف، و دواء المنع عن العطاء هو البذل علیه و دواء التباعد الناشی عنه هو التقارب و الدّنوّ منه، و دواء شدّته و صولته هو اللّین

منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 31

و الرّفق معه، و دواء جرمه و اجترائه هو الاعتذار منه و له، و قد لخّص کلّ ذلک فی قوله: (حتّی کأنّک له عبد).

و قد ذیّل وصایته هذه بأنّ تلک المعاملة الاخائیّة لا بدّ و أن تکون مع من یلیق بها و هو المؤمن المعتقد.

الترجمة:

برای نگهداری برادر و دوست خود اگر از تو برید با او پیوست کن، و هنگام رو گردانی او با لطف و مهربانی بأو نزدیک شو، و چون مشت خود را بست بأو ببخش، و چون دوری گزید بأو نزدیک شو، و هنگام سختگیری او با او نرمش کن، و چون جرمی مرتکب شد بر او پوزش آور، تا آنجا در برابر

منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 33

او فروتن باش بمانند بنده ای در برابر آقای خود و تا آنجا که او را منعم خویش بحساب آوری، و مبادا این معامله برادرانه را با نا اهل و ناشایست آن روا داری.

با دشمن دوستت طرح دوستی مریز تا با دوستت دشمنی کرده باشی، با برادر خود پاک و صریح نصیحت کن و حق را بأو بگو چه خوش آید او باشد چه او را بد آید، خشم را فرو خور زیرا من نوششی را شیرین سرانجام تر و لذت بخش تر در دنبال از آن آن ندیدم، با کسی که درشتت بر آید نرمش کن چه بسا که نرم شود، بر دشمن خود بتفضل و احسان برتری جو، زیرا که این شیرین تر پیروزیها است اگر خواستی از دوستی ببری یک رشته از حسن رابطه را بجای گزار که بوسیله آن بوی بر گردی اگر روزی پشیمان شدی، هر گاه کسی بتو گمان خوبی دارد بأو خوبی کن و گمانش را درست در آور باعتماد دوستی و یگانگی حق دوست را زیر پا مکن زیرا کسی که حقش را ضایع سازی با تو برادری نکند.

مبادا خاندان تو بد بخترین مردم باشند نسبت بتو و از آنها رعایت دیگران را نکنی، کسی که تو را ترک گوید و از تو رو گرداند دل بأو مبند، برادر و دوست تو در قطع رابطه بر تو از پیوند تو با او پیشدستی نکند و پیش از آنکه او قطع رابطه کند جلو آنرا بگیر و مواظب باش که او در بد رفتاری با تو از خوشرفتاری تو با او پیشدستی نکند و با خوشرفتاری جلو بد رفتاریش را ببند ستم ستمگر بر تو گران نیاید زیرا که او در زیان خود و سود تو کوشش می نماید پاداش کسی که تو را شادمان می نماید این نیست که تو بأو بدی کنی و دلش را آزرده سازی.