[hadith]وَ تَلَافِیکَ مَا فَرَطَ مِنْ صَمْتِکَ أَیْسَرُ مِنْ إِدْرَاکِکَ مَا فَاتَ مِنْ مَنْطِقِکَ، وَ حِفْظُ مَا فِی الْوِعَاءِ بشَدِّ الْوِکَاءِ، وَ حِفْظُ مَا فِی یَدَیْکَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ طَلَب مَا فِی یَدَیْ غَیْرِکَ، وَ مَرَارَةُ الْیَأْس خَیْرٌ مِنَ الطَّلَب إِلَی النَّاس، وَ الْحِرْفَةُ مَعَ الْعِفَّةِ خَیْرٌ مِنَ الْغِنَی مَعَ الْفُجُورِ، وَ الْمَرْءُ أَحْفَظُ لِسرِّهِ، وَ رُبَّ سَاعٍ فِیمَا یَضُرُّهُ، مَنْ أَکْثَرَ أَهْجَرَ وَ مَنْ تَفَکَّرَ أَبْصَرَ، قَارِنْ أَهْلَ الْخَیْرِ تَکُنْ مِنْهُمْ وَ بَایِنْ أَهْلَ الشَّرِّ تَبنْ عَنْهُمْ، بئْسَ الطَّعَامُ الْحَرَامُ، وَ ظُلْمُ الضَّعِیفِ أَفْحَشُ الظُّلْمِ، إِذَا کَانَ الرِّفْقُ خُرْقاً کَانَ الْخُرْقُ رِفْقاً، رُبَّمَا کَانَ الدَّوَاءُ دَاءً وَ الدَّاءُ دَوَاءً، وَ رُبَّمَا نَصَحَ غَیْرُ النَّاصِحِ وَ غَشَّ الْمُسْتَنْصَحُ، وَ إِیَّاکَ وَ الِاتِّکَالَ عَلَی الْمُنَی فَإِنَّهَا بَضَائِعُ النَّوْکَی، وَ الْعَقْلُ حِفْظُ التَّجَارِب، وَ خَیْرُ مَا جَرَّبْتَ مَا وَعَظَکَ، بَادرِ الْفُرْصَةَ قَبْلَ أَنْ تَکُونَ غُصَّةً، لَیْسَ کُلُّ طَالِبٍ یُصِیبُ وَ لَا کُلُّ غَائِبٍ یَئُوبُ، وَ مِنَ الْفَسَاد إِضَاعَةُ الزَّاد وَ مَفْسَدَةُ الْمَعَاد، وَ لِکُلِّ أَمْرٍ عَاقِبَةٌ سَوْفَ یَأْتِیکَ مَا قُدِّرَ لَکَ، التَّاجِرُ مُخَاطِرٌ، وَ رُبَّ یَسیرٍ أَنْمَی مِنْ کَثِیرٍ، لَا خَیْرَ فِی مُعِینٍ [مُهِینٍ] مَهِینٍ وَ لَا فِی صَدیقٍ ظَنِینٍ، سَاهِلِ الدَّهْرَ مَا ذَلَّ لَکَ قَعُودُهُ، وَ لَا تُخَاطِرْ بشَیْءٍ رَجَاءَ أَکْثَرَ مِنْهُ، وَ إِیَّاکَ أَنْ تَجْمَحَ بکَ مَطِیَّةُ اللَّجَاج.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 27
و تلافیک ما فرط من صمتک أیسر من إدراکک ما فات من منطقک، و حفظ ما فی الوعاء بشدّ الوکاء، و حفظ ما فی یدیک أحبّ إلیّ من طلب ما فی ید غیرک، و مرارة الیأس خیر من الطّلب إلی النّاس، و الحرفة مع العفّة خیر من الغنی مع الفجور، و المرء أحفظ لسرّه، و ربّ ساع فیما یضرّه! من أکثر أهجر، و من تفکّر أبصر، قارن أهل الخیر تکن منهم، و باین أهل الشّرّ تبن عنهم، بئس الطّعام الحرام، و ظلم الضّعیف أفحش الظّلم، إذا کان الرّفق خرقا کان الخرق رفقا، و ربّما کان الدّواء داء و الدّاء دواء، و ربّما نصح غیر النّاصح و غشّ المستنصح، و إیّاک و الإتّکال علی المنی فإنّها بضائع النّوکی، و العقل حفظ التّجارب، و خیر ما جرّبت ما وعظک، بادر الفرصة قبل أن تکون غصّة، لیس کلّ طالب یصیب، و لا کلّ غائب یؤب، و من الفساد إضاعة الزّاد و مفسدة المعاد، و لکلّ أمر عاقبة، سوف یأتیک ما قدّر لک، التّاجر مخاطر، و ربّ یسیر أنمی من کثیر. و لا خیر فی معین مهین، و لا فی صدیق ظنین، ساهل الدّهر ما ذلّ لک قعوده، و لا تخاطر بشیء رجاء أکثر منه، و إیّاک أن تجمح بک مطیّة اللّجاج،
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 29
اللغة:
(التلافی): التدارک (الوکاء): حبل یشدّ به رأس القربة، (الحرفة): الاکتساب بالتعب، (أهجر الرجل): اذا أفحش فی منطقه (الرفق): اللین و (الخرق): ضدّه، (النوکی): الحمقی (الظنین): المتهم.
الاعراب:
بشدّ الوکاء ظرف مستقر خبر لقوله «حفظ»، ما ذلّ، لفظة ما مصدریة زمانیّة، رجاء أکثر منه: مفعول له لقوله «لا تخاطر».
المعنی:
ثمّ سرد أنواعا من الفضائل و حثّ علی اکتسابها، و أنواعا من الرّذائل و وصّی الاجتناب عنها، فمن الفضائل: الصّمت، و حفظ المال، و تکلّف الحرفة و من الرّذائل: إظهار الحاجة إلی الناس، و تحصیل الغنی بالفجور و کثرة الکلام. و من الفضائل: الفکر و مصاحبة أهل الخیر، و من الرّذائل مصاحبة أهل الشرّ و الظلم بالضعیف.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 32
الترجمة:
تدارک تقصیری که از خموشی بر آید آسانتر است از تدارک آنچه از گفتار ناهنجار زاید، نگهداری رازهای درون ببستن زبانست چون بستن سر ظرف آنچه را در آنست حفظ می نماید، نگهداری آنچه در دست خود داری نزد من محبوبتر است از جستن چیزی که در دست دیگرانست، تلخی نومیدی به است از دست نیاز بمردم دراز کردن، پیشه وری و آبرومندی به است از بی نیازی بوسیله هرزگی هر مردی بهتر، راز خود را نگه می دارد، بسا کسی که در زیان بخود می کوشد هر که پر گوید ژاژ خواید، هر که اندیشه کند بینا گردد، با خیرمندان در آمیز تا از ایشان باشی، از شرّ انگیزان جدا شو تا از آنها بر کنار باشی، چه بد خوراکی است مال حرام، ستم بر ناتوان فاحش ترین ستم است، در جائی که از ملایمت کج خلقی بر آید کج خلقی ملایمت زاید، چه بسا که دارو درد گردد و درد دارو، چه بسا که اندرز از بد خواه بر آید و خیر خواه بد غلی در اندرز خود گراید، مبادا بر آرزوهای خود اعتماد کنی که آرزومندی کالای احمقان است، عقل و خرد تجربه اندوزیست، بهترین تجربه آنست که تو را پند دهد تا غصه و افسوس نیامده وقت را غنیمت شمار و از دستش مده، هر کس جوید بمقصد رسد و نه هر غائبی بخانه اش بر گردد، ضایع نمودن توشه راه ارتکاب تباه است و مفسد روز رستاخیز، هر کاری را دنباله ایست و بسر انجامی گراید، هر چه برای تو مقدّر باشد بتو خواهد رسید، بازرگان خود را بخطر می اندازد، چه بسا اندکی که پر برکت تر از بسیار است، در یاور و همکار پست و زبون خیری نباشد و نه در دوست دو دل و متهم بخیانت، تا روزگار با تو بسازد با او بساز، چیزی که در دسترس است بامید بیش از آنش در خطر میفکن، مبادا عنان خود را بدست مرکب سرکش لجبازی بسپاری.
