[hadith]مِنَ الْوَالِد الْفَانِ، الْمُقِرِّ لِلزَّمَانِ، الْمُدْبرِ الْعُمُرِ، الْمُسْتَسْلِمِ [لِلدَّهْرِ الذَّامِ] لِلدُّنْیَا، السَّاکِنِ مَسَاکِنَ الْمَوْتَی وَ الظَّاعِنِ عَنْهَا غَداً، إِلَی الْمَوْلُود الْمُؤَمِّلِ مَا لَا یُدْرِکُ، السَّالِکِ سَبیلَ مَنْ قَدْ هَلَکَ، غَرَضِ الْأَسْقَامِ وَ رَهِینَةِ الْأَیَّامِ وَ رَمِیَّةِ الْمَصَائِب وَ عَبْد الدُّنْیَا وَ تَاجِرِ الْغُرُورِ وَ غَرِیمِ الْمَنَایَا وَ أَسیرِ الْمَوْتِ وَ حَلِیفِ الْهُمُومِ وَ قَرِینِ الْأَحْزَانِ وَ نُصُب الْآفَاتِ وَ صَرِیعِ الشَّهَوَاتِ وَ خَلِیفَةِ الْأَمْوَاتِ؛ أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ فِیمَا تَبَیَّنْتُ مِنْ إِدْبَارِ الدُّنْیَا عَنِّی وَ جُمُوحِ الدَّهْرِ عَلَیَّ وَ إِقْبَالِ الْآخِرَةِ إِلَیَّ مَا یَزَعُنِی عَنْ ذکْرِ مَنْ سوَایَ وَ الِاهْتِمَامِ بمَا وَرَائِی، غَیْرَ أَنِّی حَیْثُ تَفَرَّدَ بی دُونَ هُمُومِ النَّاس هَمُّ نَفْسی [فَصَدَّقَنِی] فَصَدَفَنِی رَأْیِی وَ صَرَفَنِی عَنْ هَوَایَ وَ صَرَّحَ لِی مَحْضُ أَمْرِی، فَأَفْضَی بی إِلَی جِدٍّ لَا یَکُونُ فِیهِ لَعِبٌ وَ صِدْقٍ لَا یَشُوبُهُ کَذبٌ، وَ وَجَدْتُکَ بَعْضِی بَلْ وَجَدْتُکَ کُلِّی حَتَّی کَأَنَّ شَیْئاً لَوْ أَصَابَکَ أَصَابَنِی وَ کَأَنَّ الْمَوْتَ لَوْ أَتَاکَ أَتَانِی، فَعَنَانِی مِنْ أَمْرِکَ مَا یَعْنِینِی مِنْ أَمْرِ نَفْسی، فَکَتَبْتُ إِلَیْکَ کِتَابی [هَذَا] مُسْتَظْهِراً بهِ إِنْ أَنَا بَقِیتُ لَکَ أَوْ فَنِیتُ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 3
المختار الحادی و الثلاثون و من وصیة له علیه السلام للحسن بن علی، کتبها الیه بحاضرین منصرفا من صفین:
الفصل الاول من قوله:
من الوالد الفان، المقرّ للزّمان، المدبر العمر، المستسلم للدّهر، الذّام للدّنیا، السّاکن مساکن الموتی، الظّاعن عنها غدا إلی المولود المؤمّل ما لا یدرک، السّالک سبیل من قد هلک، غرض الأسقام، و رهینة الأیّام، و رمیّة المصائب، و عبد الدّنیا، و تاجر الغرور، و غریم المنایا، و أسیر الموت، و حلیف الهموم، و قرین الأحزان، و نصب الافات، و صریع الشّهوات و خلیفة الأموات. أمّا بعد، فإنّ فیما تبیّنت من إدبار الدّنیا عنّی، و جموح الدّهر علیّ، و إقبال الاخرة إلیّ، ما یزعنی عن ذکر من سوای و الاهتمام بما ورائی، غیر أنّی حیث تفرّد بی- دون هموم النّاس- همّ نفسی، فصدفنی رأیی، و صرفنی عن هوای، و صرّح لی محض أمری، فأفضی بی إلی جدّ لا یکون فیه لعب، و صدق لا یشوبه کذب، وجدتک بعضی، بل وجدتک کلّی، حتّی کأنّ شیئا لو أصابک أصابنی، و کأنّ الموت لو أتاک أتانی، فعنانی من أمرک ما یعنینی من أمر نفسی، فکتبت إلیک کتابی مستظهرا به إن أنا بقیت لک أو فنیت. (60184- 60025)
اللغة:
(حاضرین) بصیغة التثنیة و قرء بصیغة الجمع مع اللّام و بدونها: اسم موضع بالشّام، (الفان) من الفناء حذف لامه للسّجع، (الرّمیة): الهدف، (نصب): المنصوب (یزعنی): یکفنی (المحض): الخالص (الشوب): المزج و الخلط.
الاعراب:
من الوالد: متعلق بمحذوف بقرینة الحال و هو کتب و ما یساوقه، و إلی المولود متعلق به أیضا، غرض الأسقام: صفة ثالثة للمولود و مجموعها معرّف مرکب فترک فیها العطف، فیما تبیّنت ظرف مستقر اسم إنّ، و قوله: ما، لفظه موصول خبر لها، قوله: حیث تفرّد بی، ظرف یتضمن معنی الشّرط و قوله: فکتبت إلیک بمنزلة الجزاء له.
المعنی:
هذه وصیّة عامّة تامّة أخرجها إلی ابنه الحسن علیه السّلام و جمع فیها أنواع المواعظ و النصائح الکافیة الشافیة و صنوف الحکمة العملیّة الوافیة، و کفی بها
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 4
دستورا إرشادیا لکلّ مسلم بل لکلّ إنسان، فکأنّه علیه السّلام جرّد من نفسه الزکیّة والدا للکلّ أو نموذجا لجمیع الوالدین، و جرّد من ابنه الحسن علیه السّلام ولدا لکلّ الأولاد أو نموذجا لجمیع الأبناء فی أیّ بلاد، ثمّ سرد النّصائح و نظّم المواعظ لتکون وصیّته هذا انجیلا لأمّة الاسلام: و توجیه هذه الوصیّة إلی ابنه الحسن یشیر إلی زعامته بعده و اهتضامه و اعتزاله فلا یکون إلّا إماما مبشرا منذرا بلا سلاح و لا اقتدار.
الترجمة:
سی و یکم از سفارشنامه ئی که بحسن بن علی سپرد و آنرا در هنگام بازگشت از نبرد صفین در حاضرین نگارش فرمود:
از پدری فنا پذیر و زمان افکنده و از عمر گذشته و سر بروزگار سپرده، بدگوی دنیا و سکنی گزین منازل مرده ها که فردا از آن کوچا است. بسوی فرزندی آرزومند بدانچه در نیابد آنکه براه هالکان است و بیماریهایش نشانه گرفته اند، گرو چند روز است و هدف مصائب و بنده دنیا غرور فروش است و بدهکار جان عزیز به مرگ ها و اسیر مردنست و پیوند سپار با هموم و همگام با احزان، نشانه آفات است و کشته شهوات و جانشین أموات.
أما بعد- بمن از ملاحظه برگشت دنیا و هجوم روزگار و پیشامد آخرت باندازه ای در آویخت که از یاد دیگران و از اهتمام باین و آنم باز داشت جز این که چون از همه بخود پرداختم و خود را شناختم و از هوسرانی گذشتم و کار خود را بخوبی فهمیدم بکوششی خسته ناپذیر و صداقتی بی دروغ برخاستم و تو را پاره از خویش یافتم نه بلکه همه خودم شناختم تا جائی که گزندت گزند من است و اگر بمیری من مرده باشم و بکار تو تا آنجا توجّه دارم که بکار خود، و این نامه را برای کمک بتو پرداختم که در نظر بگیری چه بمانم و چه بمیرم.
