[hadith]و منها فی ذکر الرسول (صلی الله علیه وآله):
مُسْتَقَرُّهُ خَیْرُ مُسْتَقَرٍّ وَ مَنْبتُهُ أَشْرَفُ مَنْبتٍ فِی مَعَادنِ الْکَرَامَةِ وَ مَمَاهِد السَّلَامَةِ، قَدْ صُرِفَتْ نَحْوَهُ أَفْئِدَةُ الْأَبْرَارِ وَ ثُنِیَتْ إِلَیْهِ أَزمَّةُ الْأَبْصَارِ، دَفَنَ اللَّهُ بهِ الضَّغَائِنَ وَ أَطْفَأَ بهِ [النَّوَائِرَ] الثَّوَائِرَ، أَلَّفَ بهِ إِخْوَاناً وَ فَرَّقَ بهِ أَقْرَاناً، أَعَزَّ بهِ الذِّلَّةَ وَ أَذَلَّ بهِ الْعِزَّةَ، کَلَامُهُ بَیَانٌ وَ صَمْتُهُ لِسَانٌ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 7، ص: 117
منها فی ذکر الرّسول صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: مستقرّه خیر مستقرّ، و منبته أشرف منبت، فی معادن الکرامة، و مماهد السّلامة، قد صرفت نحوه أفئدة الأبرار، و ثنیت إلیه أزمّة الأبصار، دفن به الضّغاین، و أطفأ به النّوائر، ألّف به إخوانا، و فرّق به أقرانا، أعزّ به الذّلّة، و أذلّ به العزّة، کلامه بیان، و صمته لسان. (18617- 18541)
اللغة:
(المهد) و المهاد الفراش و موضع تهیّأ للصبیّ، و جمع الأوّل مهود کفلس و فلوس و جمع الثانی مهد ککتاب و کتب، و أمّا المماهد فلم یضبط فیما رأیته من کتب اللغة، قال الشّارح البحرانیّ: جمع ممهد و المیم زایدة، و قال الشّارح المعتزلیّ: المهاد الفراش و لما قال علیه السّلام: فی معادن و هی جمع معدن قال بحکم القرینة و الازدواج و مماهد و إن لم یکن الواحد منها ممهدا کما قالوا: الغدایا و العشایا و مأجورات و مأزورات و نحو ذلک (و ثنیت) الشیء ثنیا من باب رمی إذا عطفته و رددته و (الضغائن) جمع الضّغینة و هی الحقد و (النوایر) جمع النائرة و هی العداوة و المخاصمة.
الاعراب:
قوله: فی معادن الکرامة خبر بعد خبر، و یجوز کونه صفة أو حالا من الخبر لکونه نکرة غیر محضة، و جملة قد صرفت فی محلّ النّصب علی الحال، و قد للتحقیق.
المعنی:
قال السیّد (ره) (منها) أی ببعض فصول تلک الخطبة (فی ذکر الرّسول صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) و بیان شرفه و مناقبه الجمیلة و هو قوله (مستقرّه خیر مستقرّ و منبته أشرف منبت) یمکن أن یکون المراد بالمستقرّ و المنبت الأصلاب الشامخة و الأرحام المطهّرة، و أن یکون المراد بالأول مکّة و بالثانی الطیبة (فی معادن الکرامة) أی الرسالة أو ما هو أعمّ من هذه (و مماهد السّلامة) أی المهد المتّصفة بالسّلامة من الأدناس و الأرجاس، و البراءة من العیوب الظاهرة و الباطنة (قد صرفت نحوه أفئدة الأبرار) أی صرف اللّه سبحانه أفئدتهم إلیه کنایه (و ثنیت إلیه أزمّة الأبصار) أی عطفت إلیه أزمّة مطایا البصایر و القلوب، و هذا کلّه کنایة من التفات الخلق إلیه و تلقّیهم له بقلوبهم و محبّة الأبرار له علیه السّلام إجابة لدعوة إبراهیم الخلیل علیه السّلام حیث قال: «رَبَّنا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بوادٍ غَیْرِ ذی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِیُقِیمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاس تَهْوِی إِلَیْهِمْ» .
أی أسکنت بعض ولدی و هو إسماعیل علیه السّلام و من ولد منه، و عن العیّاشی عن الباقر علیه السّلام نحن هم و نحن بقیة تلک الذرّیة، و فی المجمع عنه علیه السّلام أنّه قال نحن بقیة تلک العترة. و قال کانت دعوة إبراهیم لنا خاصّة.
و قوله: فاجعل افئدة من الناس أراد بعضهم و هم المؤمنون الأبرار کما اشیر فی کلام الامام علیه السّلام و صرّح به الباقر علیه السّلام فی روایة العیاشی قال: أما أنه لم یعن الناس کلّهم أنتم أولئک و نظراؤکم إنما مثلکم فی النّاس مثل الشعرة البیضاء فی الثور الأسود أو مثل الشّعرة السّوداء فی الثور الأبیض، ینبغی للناس أن یحجّوا هذا البیت و یعظموه لتعظیم اللّه إیاه، و أن تلقونا حیث کنّا نحن الأدلّاء علی اللّه.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 7، ص: 119
و فی الصّافی عن الکافی عنه علیه السّلام فی قوله تعالی: تهوی إلیهم، و لم یعن البیت فیقول إلیه، فنحن و اللّه دعوة إبراهیم.
و عن الاحتجاج عن أمیر المؤمنین علیه السّلام و الأفئدة من الناس تهوی إلینا، و ذلک دعوة ابراهیم حیث قال افئدة من النّاس تهوی إلیهم.
و روی علیّ بن إبراهیم عن الصّادق علیه السّلام أنه تعالی عنی بقوله: و ارزقهم من الثمرات، ثمرات القلوب أی أحبّهم إلی النّاس لیأتوا إلیهم (دفن به الضغائن و أطفأ به النّوائر) أی أخفی بوجوده الشّریف الاحقاد العربیّة بعد أن کانت ظاهرة علانیة، و أطفأ به نوائر العداوات و خصومات الجاهلیة بعد أن کانت مشتعلة ملتهبة و (الف به) علی الاسلام (اخوانا) کما کان بین أمیر المؤمنین علیه السّلام و سلمان (و فرق به) علی الشرک (أقرانا) کما کان بین حمزة و أبی لهب (أعزّ به الذلة و أذلّ به العزّة) أی أعزّ به ذلّة الاسلام و أذلّ به عزّة الکفر، فقد رفع الاسلام سلمان فارس و قد وضع الکفر أبا لهب (کلامه بیان) للأحکام (و صمته لسان) لحدود الحلال و الحرام، أراد أنّ سکوته صلّی اللّه علیه و آله و سلّم کان کالتکلّم و البیان فی الاشتمال علی الفائدة، فانّ سکوت المعصوم فی مقام التقریر حجّة کقوله و أیضا ربما کان یسکت عن بعض المطالب إفهاما للناس عدم جواز خوضهم فیها.
الترجمة:
(و بعض دیگر) از این خطبه در ذکر رسالتمآب صلوات اللّه و سلامه علیه و آله است: محل استقرار او بهترین محل استقرارها است، و مکان روئیدن او شریفترین روئیدنها اسب، ثابت است در معدنهای بزرگواری و کرامت، و مواضع أمنیّت و سلامت، در حالتی که گردانیده شده بطرف او قلبهای نیکوکاران، و میل داده شده بسوی او مهارهای بصیرتهای مؤمنان، دفن کرد و بر طرف فرمود بوجود شریف او کینه های دیرینه را، و خاموش نمود و زایل فرمود بسبب ذات او آتشهای عداوت در سینه های پر کینه، و الفت داد بواسطه او میان برادران از أهل ایمان، و پراکنده ساخت بجهة او اقران را از مشرکان، عزیز گردانید بأو ذلّت اسلام را، و ذلیل گردانید بأو عزّت کفر را کلام او بیان شرایع و أحکام است، و سکوت او زبانیست حدود حلال و حرام را، از جهة این که تقریر معصوم مثل فعل او و قول او حجّت و سند شرعیست.
