[hadith]من خطبة له (علیه السلام) فی اللّه و فی الرسول الأکرم:
اللّه تعالی:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَوَّلِ فَلَا شَیْءَ قَبْلَهُ
،
وَ الْآخِرِ فَلَا شَیْءَ بَعْدَهُ، وَ الظَّاهِرِ فَلَا شَیْءَ فَوْقَهُ، وَ الْبَاطِنِ فَلَا شَیْءَ دُونَهُ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 7، ص: 116
و من اخری و هی الخامسة و التسعون من المختار فی باب الخطب:
الحمد للّه الأوّل فلا شیء قبله، و الآخر فلا شیء بعده، و الظّاهر فلا شیء فوقه، و الباطن فلا شیء دونه.
المعنی:
صدر هذه الخطبة الشریفة مسوق للثناء علی الواجب تعالی باعتبار نعوت العظمة و الجلال و صفات العزّة و الکمال، و ذیلها بمدح الرسول و الاشارة إلی فواید البعثة فقال (الحمد للّه الأوّل فلا شیء قبله و الآخر فلا شیء بعده) و قد مرّ معنی الأوّل و الآخر فی شرح الخطبة الرابعة و الستّین و فی شرح الفصل الأوّل من فصول الخطبة التسعین بما لا مزید علیه (و الظاهر فلا شیء فوقه و الباطن فلا شی ء دونه) و قد مرّ معنی الظاهر و الباطن فی شرح الخطبة الرابعة و السّتین أیضا و أقول هنا: یحتمل أن یکون المراد بالظاهر و الباطن کونه تعالی ظاهرا بآیاته و آثار قدرته فلا شیء فوقه من حیث الظهور و الجلاء، بل هو أجلی الأشیاء و أظهرها، و باطنا من حیث ذاته و حقیقته فلا شیء دونه من حیث البطون و الخفاء، و قد أوضحناه فی شرح قوله علیه السّلام: کلّ ظاهر غیره غیر باطن آه من الخطبة التی أشرنا إلیها، و أن یکون المراد بالظاهر الغالب القاهر علی کلّ شیء فکلّ شیء مقهور دون قدرته، ذلیل تحت عزّته، و بالباطن العالم بما بطن من خفیّات الامور فلا شیء دونه أی أقرب منه سبحانه إلیه، هذا.
الترجمة:
از جمله خطبهای دیگر آن حضرتست حمد و ثنا خداوند را سزاست که أوّلست پس نیست هیچ چیز پیش از او، و آخر است پس نیست هیچ چیز بعد از او، و ظاهریست پس نیست هیچ چیز بالاتر از او در ظهور و جلا، و باطنی است پس نیست هیچ چیز نزدیکتر از او بأشیاء.
