[hadith]ظنّ خاطئ‏:

حَتَّی یَظُنَّ الظَّانُّ أَنَّ الدُّنْیَا مَعْقُولَةٌ عَلَی بَنِی أُمَیَّةَ، تَمْنَحُهُمْ دَرَّهَا وَ تُورِدُهُمْ صَفْوَهَا وَ لَا یُرْفَعُ عَنْ هَذهِ الْأُمَّةِ سَوْطُهَا وَ لَا سَیْفُهَا، وَ کَذَبَ الظَّانُّ لِذَلِکَ، بَلْ هِیَ مَجَّةٌ مِنْ لَذیذ الْعَیْش یَتَطَعَّمُونَهَا بُرْهَةً ثُمَّ یَلْفِظُونَهَا جُمْلَةً.[/hadith]

منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 6، ص: 238

الفصل الرابع:

منها حتّی یظنّ الظّانّ إنّ الدّنیا معقولة علی بنی أمیّة، تمنحهم درّها، و توردهم صفوها، و لا یرفع عن هذه الامّة سوطها و لا سیفها، و کذب الظّانّ لذلک، بل هی مجّة من لذیذ العیش یتطعّمونها برهة، ثمّ یلفظونها جملة. (14943- 14905)

اللغة:

(عقلت) البعیر عقلا من باب ضرب حبسته بعقال و (منح) زید عمرا یمنح من باب منع أعطاه و منه المنحة بالکسر و هی الشاة أو النّاقة المعادة للبنها و (الدّر) فی الأصل اللّبن ثمّ استعمل فی کلّ خیر و نفع و منه قولهم: للّه درّه و (مجّ) الشّراب من فیه محبّا قذفه و رماه و انمجّت نقطة من القلم ترششت، و المجّة فی النسخ بفتح المیم و الأنسب أن یکون بالضّم و هو علی ما فی القاموس نقط العسل علی الحجارة و (البرهة) مدّة من الزّمان لها طول.

الاعراب:

حتّی لانتهاء الغایة و قد حذف المغیّا و ترک ذکره فی الکتاب، و الواو فی قوله: و کذب الظّان حالیة، و جملة یتطعّمونها فی محلّ الرفع صفة لمجّة.

المعنی:

اعلم أنّ المستفاد من شرح المعتزلی أنّ هذه الخطبة ملتقطة من خطبة طویله حذف السیّد منها کثیرا و لم أعثر بعد علی تمامها، و هذا الفصل من جملة أخباره الغیبیّة مسوق لبیان حال بنی أمیّة لعنهم اللَّه و ابتلاء الخلق بهم، و لعلّ ما قبل هذا الفصل انّه:

یلیکم ولاة سوء یتمادون فی الطّغیان و الغفلة، و یکون النّاس بهم فی طول عناء و شدّة (حتّی یظنّ الظانّ أنّ الدّنیا معقولة علی بنی أمیّة) أی محبوسة فی أیدیهم لا تتجاوز عنهم إلی غیرهم کالناقة المحبوسة بالعقال (تمنحهم درّها و توردهم صفوها) أی تعطیهم منفعتها و تبذلهم صافی فوایدها کما أنّ المنحة تعطی لبنها لحالبها و تبذله له (و لا یرفع عن هذه الامة سوطها و لا سیفها) أی لا یرفع عن الامّة عذاب الدّنیا بهم و تجوّز بلفظ السوط و السّیف عن القتل و الاستیصال و العذاب لکونهما آلتین لهما (و کذب الظّانّ لذلک) فی ظنّه و زعمه (بل هی مجّة من لذیذ العیش)

منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 6، ص: 239

ای حقیرة قلیلة کالریقة التی تمجّ من الفم (یتطعّمونها برهة) من الزمان و یلتذّون بها مدّة ملکهم و امارتهم کنایه (ثمّ یلفظونها جملة) أی یرمونها بکلّیتها و هو کنایة عن زوالها عنهم بالمرّة.

أقول: و قد کان الأمر علی ما أخبر به الامام علیه السّلام فانّ بنی امیّة قد تسلّطوا علی العباد، و تملّکوا البلاد، و نهبوا الأموال، و قتلوا الرّجال، و أراقوا دماء الشّیعة بکلّ بلدة، و قطعوا الأیدی و الأرجل علی الظّنة، و لم یخرج علیهم خارج إلّا و ظفروا علیه و قهروه، و لم یقم لازالة ملکهم قائم إلّا و غلبوا علیه و قتلوه، حتّی ظنّ الناس أنّ الدّنیا معقولة علیهم، و سلطنتها دائمة فی حقّهم، فأذن اللَّه فی هلاکهم و أراد زوال ملکهم فاختلفت کلمتهم و تضعضع أمرهم فزالت دولتهم:

کَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بهِ الرِّیحُ فِی یَوْمٍ عاصِفٍ  و قد کانت مدّة ملک السّلطنة ألف شهر علی ما أخبر اللَّه به نبیّه صلّی اللَّه علیه و آله.

کما قال الصّادق علیه السّلام فی روایة الکافی: أری رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم فی منامه أنّ بنی أمیّة یصعدون علی منبره من بعده و یضلّون النّاس عن الصراط القهقری فأصبح کئیبا حزینا قال علیه السّلام: فهبط علیه جبرئیل فقال: یا رسول اللَّه ما لی أراک کئیبا حزینا قال: یا جبرئیل إنّی رأیت بنی أمیّة فی لیلتی هذه یصعدون منبری یضلّون الناس عن الصّراط القهقری، فقال: و الّذی بعثک بالحقّ نبیّا إنی ما اطلعت فعرج إلی السّماء فلم یلبث أن نزل علیه بآی من القرآن یونسه بها:

قالَ «أَ فَرَأَیْتَ إِنْ مَتَّعْناهُمْ سنِینَ ثُمَّ جاءَهُمْ ما کانُوا یُوعَدُونَ ما أَغْنی عَنْهُمْ ما کانُوا یُمَتَّعُونَ»  و أنزل علیه: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَةُ الْقَدْرِ لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ». ملک بنی امیّة و بمعناه أخبار اخر.

منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 6، ص: 240

الترجمة:

این فصل متضمن اخبار از ابتلاء اهل روزگار به بنی امیّة کجرفتار و زوال ملک از آن طایفه بدکردار است می فرماید:

تا این که گمان میکند گمان کننده این که دنیا محبوس است و مربوط به بنی أمیه در حالتی که نشان می دهد بایشان منفعت خود را، و وارد میکند ایشان را بآب صافی خود، و رفع نمی شود از این امت تازیانه دنیا و نه شمشیر آن و حال آنکه دروغ گفت گمان برنده آن یعنی ظن او بدوام دولت بنی أمیّة فاسد است بلکه آن دولت ایشان چیز قلیل و حقیری است از لذت زندگانی بمنزله آبی که از دهن می اندازند، ملتذ میشوند با آن زمانی پس بیندازند آنرا بالمرّه چون انداختن لقمه از دهان، و این کنایه است از زوال ملک ایشان بالکلّیة.