[hadith]و من خطبة له (علیه السلام) فی المبادرة إلی صالح الأعمال:
فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ وَ بَادرُوا آجَالَکُمْ بأَعْمَالِکُمْ وَ ابْتَاعُوا مَا یَبْقَی لَکُمْ بمَا یَزُولُ عَنْکُمْ وَ تَرَحَّلُوا فَقَدْ جُدَّ بکُمْ وَ اسْتَعِدُّوا لِلْمَوْتِ فَقَدْ أَظَلَّکُمْ
،
وَ کُونُوا قَوْماً صِیحَ بهِمْ فَانْتَبَهُوا وَ عَلِمُوا أَنَّ الدُّنْیَا لَیْسَتْ لَهُمْ بدَارٍ فَاسْتَبْدَلُوا، فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ لَمْ یَخْلُقْکُمْ عَبَثاً وَ لَمْ یَتْرُکْکُمْ سُدًی.[/hadith]
خلاصه موعظه حضرت در این خطبه ایجاد نفرت نسبت به دنیا و ترغیب و تشویق نسبت به آخرت است. همچنین تشویق به اموری که سبب رسیدن به نعمتهای آخرت می شود و برحذر داشتن از انجام اعمالی که موجب بدبختی انسان در آخرت می شوند.
سخن حضرت که «فاتقو اللّه...»،
تذکّر بر وجوب انجام اعمالی صالح (که باید به کار گرفته شود) و تشویق و تحریص بر کارهای نیک است با این بیان که مرگ بر انسان سبقت گرفته، و انتظار بسرعت رسیدن اجل نیز هست. پس همواره باید مرگ را به خاطر داشت، و همین به خاطر داشتن مرگ از اموری است که انسان را قویا به سوی خداوند جذب می کند.
نسبت دادن مسابقه را به مرگ و پایان زندگی به لحاظ تشبیه کردن آن است به شخصی که قرار مسابقه می گذارد. زیرا فرا رسیدن مرگ که میان انسانها و انجام دادن کارهای نیکشان فاصله ایجاد می کند به مالی شباهت دارد که قرار مسابقه بر سر آن بسته می شود.
حضرت فرموده است: «و ابتاعوا ما بقی الی قوله عنکم»،
«خریداری کنید برای دنیای باقی خود...» که اشاره به لزوم زهد در دنیا، و دوری جستن از کالاهای غیر ماندگار آن دارد در نتیجه خرید متاعهای آخرت ضروری می نماید. تاکنون بارها به این حقیقت توجّه داشته ای که لفظ بیع در اموری که پایدار نیست به کار می رود و به معنای فروختن و از دست دادن است، و لفظ اشتری برای امور پایدار. پس مشتری خریداری می کند چیزهایی را که بماند، و پولی را که می دهد از دستش خارج می شود، در این مورد خاصّ که حفظ نفس در دنیای آخرت مطرح است، خریدار، نفوس را بیشتر دوست می دارد زیرا نفوس در دنیای آخرت ماندنی هستند، ولی خوشیهای دنیوی زودگذر و ناپایدارند، لذا حضرت عبارت «و ابتاعوا» را برای متاع دنیا به کار برده است.
حضرت فرموده: «فترحلّوا فقد جدّ بکم»،
برای کوچ کردن به آخرت آماده شوید. زیرا برای کوچ دادن شما کوشش فراوانی صورت می گیرد، فرمانی است بر کوچ کردن از دنیا، یعنی باید منازل سفر به سوی خداوند متعال را که همان سلوک و پیمودن راه حق است، منزل به منزل طی کرده پشت سر گذاشت و به تدریج از دنیای فانی رخت بربست.
حضرت وجوب کوچ کردن از دنیا را با عبارت: «فقدّ جدّبکم» بیان کرده اند، یعنی: با زور و اجبار شما را به سوی مرگ می برند و لفظ «جدّبکم» بر سریع تحقق یافتن اسبابی که مزاج انسانی را به فساد و تباهی می کشاند، و او را به دنیای آخرت، نزدیک می کند اشاره دارد چنان که راننده شتر قافله را آهسته آهسته به مقصد نزدیک می کند.
سپس می فرمایند: «و استعدوا للموت فقد اظلّکم»،
«برای مرگ آماده شوید که بر شما سایه افکنده است.» آماده شدن برای مرگ به معنای کمال بخشیدن به نفوس است چنان کمالی که نفوس سزاوار و شایسته آن هستند. تا بدان پایه و مقام که مرگ برایشان اهمیّتی نداشته، بلکه دوست داشتنی می شود، زیرا مرگ وسیله رسیدن به محبوب و ملاقات خداوند و موجب سعادت پایدار در پیشگاه قدس ربوبی است. سایه افکندن مرگ، کنایه از نزدیک بودن آن است. در این عبارت مرگ به ابر و یا پرنده ای تشبیه شده و صفت «سایه افکندن» را به عنوان استعاره به کار گرفته اند.
آن گاه فرموده اند: «کونوا قوما صیح بهم فانتبهوا»،
«شما از کسانی باشید که به ندای ندا دهنده دقّت کرده بیدار شوید» این بیان امام (ع) برای توجّه دادن انسانها به منادی حق تعالی است، یعنی زبان شریعت و ندایی که از دل طبیعت برخاسته و گوش جان، آن را می شنود.
فرموده است: «و علموا الی قوله سدی»،
برای آگاهاندن انسانها به این حقیقت است که دنیا خانه پایداری برای آنها نیست، تا اعتمادی بدان پیدا نکرده، آماده بیرون رفتن از دنیا شوند، سپس دستور تبدیل دنیا به آخرت را می دهند، تا یادآور شوند، در صورتی که آخرت می تواند عوض از دنیا باشد، واجب است که به آخرت توجّه شود. و با این بیان که خداوند شما را بیهوده نیافریده. وجوب عمل برای آخرت را ثابت می کند، زیرا انسانها برای جایگاهی فراتر از دنیا خلق شده اند.
