[hadith]فَیَا عَجَباً عَجَباً، وَ اللَّهِ یُمِیتُ الْقَلْبَ وَ یَجْلِبُ الْهَمَّ مِنَ اجْتِمَاعِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ عَلَی بَاطِلِهِمْ وَ تَفَرُّقِکُمْ عَنْ حَقِّکُمْ، فَقُبْحاً لَکُمْ وَ تَرَحاً حِینَ صِرْتُمْ غَرَضاً یُرْمَی یُغَارُ عَلَیْکُمْ وَ لَا تُغِیرُونَ وَ تُغْزَوْنَ وَ لَا تَغْزُونَ وَ یُعْصَی اللَّهُ وَ تَرْضَوْنَ؛ فَإِذَا أَمَرْتُکُمْ بالسَّیْرِ إِلَیْهِمْ فِی أَیَّامِ الْحَرِّ قُلْتُمْ هَذهِ حَمَارَّةُ الْقَیْظِ أَمْهِلْنَا یُسَبَّخْ عَنَّا الْحَرُّ وَ إِذَا أَمَرْتُکُمْ بالسَّیْرِ إِلَیْهِمْ فِی الشِّتَاءِ قُلْتُمْ هَذهِ صَبَارَّةُ الْقُرِّ أَمْهِلْنَا یَنْسَلِخْ عَنَّا الْبَرْدُ؛ کُلُّ هَذَا فِرَاراً مِنَ الْحَرِّ وَ الْقُرِّ، فَإِذَا کُنْتُمْ مِنَ الْحَرِّ وَ الْقُرِّ تَفِرُّونَ فَأَنْتُمْ وَ اللَّهِ مِنَ السَّیْفِ أَفَرُّ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 3، ص: 399
فیا عجبا عجبا و اللّه یمیت القلب و یجلب الهمّ من اجتماع هؤلاء علی باطلهم، و تفرّقکم عن حقّکم، فقبحا لکم و ترحا، حین صرتم غرضا یرمی، یغار علیکم و لا تغیرون، و تغزون و لا تغزون، و یعصی اللّه و ترضون، فإذا أمرتکم بالسّیر فی أیّام الحرّ قلتم هذه حمارّة القیظ أمهلنا یسبخ عنّا الحرّ، و إذا أمرتکم بالسّیر إلیهم فی الشّتاء قلتم هذه صبّارة القرّ أمهلنا ینسلخ عنّا البرد، کلّ هذا فرارا من الحرّ و القرّ، فإذا کنتم من الحرّ و القرّ تفرّون فأنتم و اللّه من السّیف أفرّ.
اللغة:
و (التّرح) محرکة ضدّ الفرح و (الغرض) الهدف و (خمارة القیظ) بتشدید الرّاء شدّة حرّه و (تسبخ الحرّ) بالسّین و الباء و الخاء المعجمة سکن و فتر کسبخ تسبیخا و (صبّارة) الشّتاء بالتّشدید شدّة برده و (القرّ) بضمّ القاف البرد أو یخصّ بالشّتاء.
الاعراب:
و قبحا و ترحا منصوبان علی المصدریّة،
المعنی:
(فیا عجبا عجبا) أیّ عجب (و اللّه یمیت) ذلک العجب (القلب و یجلب الهمّ من اجتماع هؤلاء القوم علی باطلهم) مع علمهم بأنّهم علی الباطل (و تفرّقکم عن حقّکم) مع معرفتکم بأنّکم علی الحقّ (فقبحا لکم و ترحا) و همّا (حین) تثاقلتم عن الجهاد حتّی (صرتم غرضا یرمی) بالنّبال ألا تستحیون من سوء عملکم و لا تخجلون من قبح فعلکم (یغار علیکم و لا تغیرون و تغزون و لا تغزون و یعصی اللّه) بقتل الأنفس و نهب الأموال و هتک العرض و تخریب البلاد (و) أنتم (ترضون) بذلک إذ لو لا رضاکم لما تمکّن العدوّ منکم و لما هجم علیکم (فاذا أمرتکم بالسّیر إلیهم فی أیّام الحرّ) تخلّفتم عن أمری و اعتذرتم و (قلتم هذه حمارة القیظ) و هجمة الصیف (أمهلنا حتّی یسبخ عنّا الحرّ) و یفتر عنّا الهجر (و إذا أمرتکم بالسّیر إلیهم فی) أیّام (الشّتاء) عصیتم أمری و (قلتم هذه صبارة القرّ أمهلنا ینسلخ عنّا البرد) و ینقضی القرّ و (کلّ هذا) الاستمهال و إلاعتذار (فرارا من الحرّ و القرّ فاذا کنتم من الحرّ و القرّ تفرّون) مع هوانهما (فأنتم و اللّه من السّیف أفرّ) علی شدّته إذ لا مناسبة بین شدّة الحرّ و القرّ و بین القتل بالسّیف و المجاهدة مع الأبطال.
الترجمة:
ای بسا تعجب ای قوم تعجب کنید چه تعجبی بخدای لا یزال که می میراند دل را، و می کشد اندوه را از انفاق آن گروه بر باطل خود، و از تفرقه شما از حق خود، پس زشت باد روی شما و حزن باد بر شما هنگامی که گشتید هدف تیرانداخته شده، غارت میکنند بر شما و غارت نمی کنید و جنگ میکنند با شما و جنگ نمی نمائید، و نافرمانی کرده می شود خدا و شما خوشنود می باشید.
پس هرگاه امر میکنم شما را برفتن سوی دشمنان در ایام تابستان می گوئید که این شدت گرماست مهلت ده ما را تا سبک شود از ما گرما، و هر وقتی که امر میکنم شما را بسیر نمودن بطرف خصمان در وقت زمستان می گوئید که این شدت سرماست ما را بگذار تا برطرف شود از ما سرما. این همه عذرها از برای گریختن است از گرما و سرما پس چون بودید از گرما و سرما می گریزید پس شما بخدا سوگند از شمشیر گریزانتر هستید.
