[hadith]و من کلام له (علیه السلام) و قد سأله سائل عن أحادیث البدَع و عمّا فی أیدی الناس من اختلاف الخبر، فقال (علیه السلام):
إِنَّ فِی أَیْدی النَّاس حَقّاً وَ بَاطِلًا وَ صِدْقاً وَ کَذباً وَ نَاسخاً وَ مَنْسُوخاً وَ عَامّاً وَ خَاصّاً وَ مُحْکَماً وَ مُتَشَابهاً وَ حِفْظاً وَ [وَهَماً] وَهْماً؛ وَ [قَدْ] لَقَدْ کُذبَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله) عَلَی عَهْدهِ حَتَّی قَامَ خَطِیباً فَقَالَ "مَنْ کَذَبَ عَلَیَّ مُتَعَمِّداً فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ".[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 14، ص: 25
و من کلام له علیه السّلام و هو المأتان و التاسع من المختار فی باب الخطب و رواه غیر واحد من أصحابنا بطرق مختلفة مع بسط و اختلاف کثیر حسبما تطلع علیه فی التکملة الاتیة إنشاء اللّه. قال السید رحمه اللّه: و قد سأله سائل عن أحادیث البدع و عما فی أیدی النّاس من اختلاف الخبر فقال علیه السّلام:
إنّ فی أیدی النّاس حقّا و باطلا، و صدقا و کذبا، و ناسخا و منسوخا، و عامّا و خاصّا، و محکما و متشابها، و حفظا و وهما، و لقد کذب علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم علی عهده حتّی قام خطیبا فقال: من کذب علیّ متعمّدا فلیتبوّأ مقعده من النّار.
اللغة:
(الوهم) من خطرات القلب أو مرجوح طرفی المتردّد فیه، و الجمع أوهام و وهم فی الحساب کوجل غلط، و وهمت فی الشیء من باب وعد أی ذهب و همی إلیه و وقع فی خلدی و روی و هما بالفتح و السکون کلیهما و (بوّأه) منزلا و فی منزل أنزله فیه، و بوّأته دارا اسکنته إیّاها و تبوّء بیتا اتّخذه مسکنا.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 14، ص: 27
الاعراب:
قوله: خطیبا حال من فاعل قام.
المعنی:
اعلم أنّ هذا الکلام الشّریف حسبما أشار الیه السیّد (قد) تکلّم به حین (سأله سائل) و هو سلیم بن قیس الهلالی حسبما تعرفه فی التّکملة الاتیة إنشاء اللّه تعالی و له کتاب مشهور بین أصحابنا.
قال المحدّث العلّامة المجلسیّ ره فی دیباجة البحار: و قد طعن فی کتابه جماعة و الحقّ أنّه من الاصول المعتبرة.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 14، ص: 28
و قال العلامة فی الخلاصة: سلیم بن قیس الهلالی بضم السّین روی الکشی أحادیث یشهد بشکره و صحّة کتابه إلی أن قال: و قال السیّد علیّ بن أحمد العقیقی کان سلیم بن قیس من أصحاب أمیر المؤمنین علیه السّلام طلبه الحجّاج لیقتله فهرب واوی إلی أبان بن أبی عیّاش، فلمّا حضرته الوفاة قال لأبان: إنّ لک علیّ حقّا و قد حضرنی الموت یا ابن أخی إنّه کان من الأمر بعد رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم کیت و کیت، و أعطاه کتابا فلم یروعن سلیم بن قیس أحد سوی أبان و ذکر أبان فی حدیثه قال: کان شیخا متعبّدا له نور یعلوه و قال ابن الغضایری: سلیم بن قیس الهلالی العامری روی عن أمیر المؤمنین و الحسن و الحسین و علیّ بن الحسین علیهم السّلام قال العلامة فی آخر کلامه، و الوجه عندی الحکم بتعدیل المشار الیه و التّوقّف فی الفاسد من کتابه انتهی.
و کیف کان فقد سأله علیه السّلام سلیم بن قیس (عن أحادیث البدع) أی الأحادیث المبتدعة الموضوعة أو المربوطة بالبدعات و الامور المحدثة الّتی لا أصل لها فی الشریعة کما یشعر به ما رواه جابر بن عبد اللّه أنّ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم قال فی خطبة:
إنّ أحسن الحدیث کتاب اللّه، و خیر الهدی هدی محمّد، و شرّ الامور محدثاتها و کلّ محدثة بدعة، و کلّ بدعة ضلالة.
و قوله (و عمّا فی أیدی النّاس من اختلاف الخبر) أراد به الأخبار المختلفة المخالفة لما عندهم علیهم السّلام (فقال علیه السّلام) فی جواب السائل: (انّ فی أیدی النّاس حقّا و باطلا و صدقا و کذبا) ذکر الصّدق و الکذب بعد الحقّ و الباطل من قبیل ذکر الخاصّ بعد العامّ، لأنّ الأخیرین من خواصّ الخبر و الأوّلان یصدقان علی الأفعال أیضا، و قیل: الحقّ و الباطل هنا من خواصّ الرّأی و الاعتقاد و الصّدق و الکذب من خواصّ النّقل و الرّوایة (و ناسخا و منسوخا و عامّا و خاصّا و محکما و متشابها) و قد مضی بیان معانی هذه السّتة جمیعا و تحقیق الکلام فیها فی شرح الفصل السّابع عشر من الخطبة الاولی فلیراجع هناک
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 14، ص: 29
(و حفظا و وهما) أی حدیثا محفوظا من الزّیادة و النّقصان مصونا عن الخلل و الغلط حفظه راویه علی ما سمعه، و حدیثا غیر محفوظ من ذلک لسهو الرّاوی أو غلطه و عدم حفظه له علی وجهه.
(و لقد کذب) ای افتری (علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم علی عهده) أی فی زمانه.
قال الشّارح البحرانی: و ذلک نحو ما روی أنّ رجلا سرق رداء رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و خرج إلی قوم و قال: هذا رداء محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم أعطانیه لتمکّنونی من تلک المرأة، و استنکروا ذلک، فبعثوا من سأل الرّسول صلّی اللّه علیه و آله و سلّم عن ذلک، فقام الرّجل الکاذب فشرب ماء فلدغته حیّة فمات، و کان النّبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم حین سمع بتلک الحال قال لعلیّ علیه السّلام: خذ السّیف و انطلق فان وجدته و قد کفیت فأحرقه بالنّار، فجاء علیه السّلام و أمر باحراقه.
(حتّی) لمّا سمع صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ذلک الخبر و غیره ممّا کذبوا علیه (قام خطیبا فقال) أیّها النّاس قد کثرت علیّ الکذّابة ف (من کذب علیّ متعمّدا فلیتبوّء مقعده من النّار) أی لینزل منزله من النّار، و هو إنشاء فی معنی الخبر کقوله تعالی: «قل من کان فی الضّلالة فلیمدد له الرّحمن مدّا».
و هذا الحدیث النبوی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ممّا رواه الکلّ و ادّعی تواتره و استدلّ به علی وجود الأخبار الکاذبة ردّا علی من أنکر وجودها أو استبعدها، و قد حکی أنّ علم الهدی تناظر مع علماء العامّة و بیّن لهم أنّ الأخبار التی رووها فی فضایل مشایخهم کلّها موضوعة، فقالوا: من یقدر أن یکذب علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم، فقال لهم: قد ورد فی الرّوایة عنه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم أنّه قال فی حیاته: ستکثر علیّ الکذابة بعد موتی فمن کذب علیّ متعمّدا فلیتبوّء مقعده من النّار، فهذا الحدیث إمّا صدق أو کذب و علی التقدیرین یحصل المطلوب.
الترجمة:
از جمله کلام آن إمام متّقین است در حالتی که سؤال کرد از او سؤال کننده از حدیثهای بدعتها و از آن خبری که در دست مردمان است از اختلاف أخبار نبویّه پس فرمود:
بتحقیق که در دست مردم حقّ است و باطل است و راست است و دروغ است و ناسخ است و منسوخ است و محکم است که معنی آن ظاهر و متشابه است که معنی آن مشتبه و محفوظ است از تحریف و زیاده و نقصان و موهوم است که غیر محفوظ از خطا و خلل و غلط بوده، و بتحقیق که دروغ بسته شد بر رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در حال حیاة تا این که برخاست در حالتی که خطبه خواند پس فرمود: کسی که دروغ بندد بر من عمدا پس باید منزل دهد جای نشیمن خود را در آتش جهنّم.
