[hadith]علم الوصی:

أَیُّهَا النَّاسُ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی، فَلَأَنَا بطُرُقِ السَّمَاءِ أَعْلَمُ مِنِّی بطُرُقِ الْأَرْضِ، قَبْلَ أَنْ تَشْغَرَ برِجْلِهَا فِتْنَةٌ تَطَأُ فِی خِطَامِهَا وَ تَذْهَبُ بأَحْلَامِ قَوْمِهَا.[/hadith]

پیام امام امیرالمؤمنین علیه ‏السلام، ج‏7، ص: 292-288

هر چه می خواهید بپرسید:

سپس در سومین و آخرین نکته، خطاب به عموم مردم می فرماید: «ای مردم از من سؤال کنید پیش از آن که مرا از دست دهید، زیرا من به راههای آسمان از راه های زمین آشناترم (آری بپرسید) پیش از آن که فتنه و فساد سرزمین شما را همچون شتر لجام گسیخته لگد مال کند (و سایه شوم خود را همه جا بگستراند) و عقلهای مردم را برباید»; (أَیُّهَا النَّاسُ، سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی، فَلاََنَا بطُرُقِ السَّمَاءِ أَعْلَمُ مِنِّی بطُرُقِ الاَْرْضِ، قَبْلَ أَنْ تَشْغَرَ(1) برِجْلِهَا فِتْنَةٌ تَطَأُ فِی خِطَامِهَا،(2) وَ تَذْهَبُ بأَحْلاَمِ(3) قَوْمِهَا).

این سخن از همان احادیث صعب و مستصعب است که ناآگاهان به مقامات معصومین آن را بر نمی تابند; ولی بارها علی(علیه السلام) آن را فرموده و به هر سؤالی از هر کس پاسخ داده است.

جالب اینکه این سخن تنها در منابع شیعه نیامده است; دانشمندان اهل سنّت نیز از آن حضرت نقل کرده اند; یحیی بن سعید بن مسیّب مطابق نقل «الاستیعاب» می گوید: «ما کانَ أَحَدٌ مِنَ النّاس یَقُولُ سَلُونی غَیْرَ عَلیِّ بنِ أبی طالِب رَضِیَ اللهُ تَعالی عَنْهُ; از مردم جمله «هر چه را می خواهد از من بپرسید» بر زبان جاری نکرد جز علی بن ابی طالب».(4)

در همان کتاب از ابوالطفیل نقل می کند که من، علی(علیه السلام) را دیدم خطبه می خواند و می گفت: «سَلُونی فَوَاللهِ لا تَسْئَلُونی عَنْ شَیْء إلاّ أخْبَرْتُکُمْ ; وَ سَلُونی عَنْ کِتاب اللهِ فَوَاللهِ ما مِن آیَة إلاّ وَ أنَا أَعْلَم أَبلیل نُزلَتْ أمْ بنَهار أمْ فی سَهْل أمْ فی جَبَل ; هر چه می خواهید از من سؤال کنید، به خدا سوگند از چیزی سؤال نمی کنید مگر اینکه پاسخ آن را به شما می گویم، از قرآن از من بپرسید به خدا قسم من می دانم کدام آیه در شب نازل شد و کدام در روز و کدام در دشت و کدام در کوه».(5)

در حدیثی از عبدالله بن عباس در همان کتاب استیعاب آمده است که می گوید: «وَاللهِ لَقد اُعْطِیَ عَلیُّ بْنُ أبی طالِب تِسْعَةُ أعْشارِ الْعِلْمِ وَ أیْمُ اللهِ لَقَدْ شارَکَکُمْ فِی الْعُشْرِ الْعاشرِ ; به خدا سوگند علی بن ابی طالب(علیه السلام) از نه دهم علوم و دانشها (به لطف پروردگار) بهره مند است و به خدا سوگند در یک دهم باقی مانده (که در اختیار مردم است) شریک است».(6)

این سخن را با حدیث دیگری پایان می دهیم. محمد بن یوسف بلخی شافعی در کتاب خود چنین آورده است:

«از علی(علیه السلام) روایت شده است که روزی در مجلسی عمومی فرمود: «سَلُونی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونی...; از من سؤال کنید پیش از آن که مرا از دست دهید»، از من درباره آسمانها سؤال کنید که به همه بخشهای آن آشنا هستم. مردی از میان جمعیت برخاست و گفت: ای پسر ابوطالب اکنون که چنین ادعایی کردی بگو ببینم در این ساعت جبرئیل کجاست؟ امام(علیه السلام) مقدار کمی سکوت کرد و در فکر فرو رفت. سپس سر برداشت و فرمود: من همه آسمانهای هفتگانه را جستجو کردم و جبرئیل را نیافتم و تصور می کنم تو جبرئیل باشی. سؤال کننده گفت: آفرین آفرین بر تو ای فرزند ابوطالب، پروردگارت به تو بر فرشتگان مباهات می کند. این سخن را گفت و سپس از نظر حاضران پنهان شد.(7)

در ضمن آگاه تر بودن حضرت به طرق آسمانها به جهت اهمیّتی است که آسمانها نسبت به زمین دارند.

پی نوشت:

  1. «تشغر» از «شغور» بر وزن «شعور»، معانی مختلفی دارد از جمله معنای هجوم است که مناسب با جمله بالاست و نیز از معانی آن بلند کردن و بالا بردن است و بالا بردن پا به معنای شروع حرکت است; یعنی پیش از حرکت فتنه.

  2. «خطام» به معنای «زمام» و دهنه شتر و مانند آن است و جمله «تَطَأُ فی خِطامِها» کنایه از این است که آن فتنه همچون شتر افسار گسیخته همه جا لگدمال می کند.

  3. «احلام» جمع «حُلُم» بر وزن «نهم» به معنای عقل است و گاه به معنای خواب و رؤیا نیز آمده است و در اینجا مراد، معنای اوّل است.

  4. استیعاب، جلد 2، صفحه 50.

  5. همان، صفحه 52.

  6. همان، صفحه 50.

  7. احقاق الحق، جلد 7، صفحه 621. همین روایت با کمی تفاوت در بحارالانوار (از کتاب فضایل شاذان بن جبرئیل) جلد 39، صفحه 108، حدیث 13 نقل شده است.