[hadith]ثم قال علیه السلام:
أَیُّهَا النَّاسُ، إِنِّی قَدْ بَثَثْتُ لَکُمُ الْمَوَاعِظَ الَّتِی وَعَظَ [بهَا الْأَنْبیَاءُ] الْأَنْبیَاءُ بهَا أُمَمَهُمْ، وَ أَدَّیْتُ إِلَیْکُمْ مَا أَدَّتِ الْأَوْصِیَاءُ إِلَی مَنْ بَعْدَهُمْ، وَ أَدَّبْتُکُمْ بسَوْطِی فَلَمْ تَسْتَقِیمُوا وَ حَدَوْتُکُمْ بالزَّوَاجِرِ فَلَمْ تَسْتَوْسقُوا. لِلَّهِ أَنْتُمْ، أَ تَتَوَقَّعُونَ إِمَاماً غَیْرِی یَطَأُ بکُمُ الطَّرِیقَ وَ یُرْشدُکُمُ السَّبیلَ؟ أَلَا إِنَّهُ قَدْ أَدْبَرَ مِنَ الدُّنْیَا مَا کَانَ مُقْبلًا وَ أَقْبَلَ مِنْهَا مَا کَانَ مُدْبراً، وَ أَزْمَعَ التَّرْحَالَ عِبَادُ اللَّهِ الْأَخْیَارُ وَ بَاعُوا قَلِیلًا مِنَ الدُّنْیَا لَا یَبْقَی بکَثِیرٍ مِنَ الْآخِرَةِ لَا یَفْنَی. مَا ضَرَّ إِخْوَانَنَا الَّذینَ سُفِکَتْ دمَاؤُهُمْ وَ هُمْ بصِفِّینَ أَلَّا یَکُونُوا الْیَوْمَ أَحْیَاءً یُسیغُونَ الْغُصَصَ وَ یَشْرَبُونَ الرَّنْقَ؟ قَدْ وَ اللَّهِ لَقُوا اللَّهَ، فَوَفَّاهُمْ أُجُورَهُمْ وَ أَحَلَّهُمْ دَارَ الْأَمْنِ بَعْدَ خَوْفِهِمْ.[/hadith]
جلوه تاریخ درشرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 5، ص26
اما مقصود از جمله «الا انه قد ادبر من الدنیا ما کان مقبلا» «هان آنچه از دنیا که مایه سعادت و اقبال بود اینک پشت کرده و مایه ادبار گردیده است» این است که هدایت و راه راست که به روزگار رسول خدا (ص) و خلفای آن حضرت آشکار و روی آور بود اینک با استیلاء معاویه و پیروانش پشت کرده است. البته در نظر یاران معتزلی، معاویه منسوب به الحاد و مطعون در دین است و پیامبر (ص) دین او را مورد طعن قرار داده است که شیخ ما ابو عبد الله بصری در کتاب نقض السفیانیة خود که در رد جاحظ نوشته است آن روایات را آورده است و فراوان است و بر این موضوع دلالت دارد و ما آنها را در کتاب مناقضة السفیانیه آورده ایم.
احمد بن ابی طاهر در کتاب اخبار الملوک خود چنین آورده است: معاویه شنید مؤذن اذان می گوید و سه مرتبه گفت: «اشهد ان لا اله الا الله» همین که موذن گفت «اشهد ان محمدا رسول الله» معاویه گفت: ای پسر عبد الله خدا پدرت را بیامرزد چه بلند همت بودی و برای خود خشنود نشدی و نپسندیدی مگر اینکه نام تو مقارن با نام پروردگار جهانیان باشد.
