[hadith]لزومُ الطاعة:
یَا أَیُّهَا النَّاسُ، طُوبَی لِمَنْ شَغَلَهُ عَیْبُهُ عَنْ عُیُوب النَّاس، وَ طُوبَی لِمَنْ لَزمَ بَیْتَهُ وَ أَکَلَ قُوتَهُ وَ اشْتَغَلَ بطَاعَةِ رَبِّهِ وَ بَکَی عَلَی خَطِیئَتِهِ، فَکَانَ مِنْ نَفْسهِ فِی شُغُلٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَةٍ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 238
یا أیّها النّاس طوبی لمن شغله عیبه عن عیوب النّاس، و طوبی لمن لزم بیته و أکل قوته و اشتغل بطاعة ربّه و بکی علی خطیئته، فکان من نفسه فی شغل و النّاس منه فی راحة. (37982- 37525)
اللغة:
و (طوبی) وزان فعلی اسم من الطیب و الواو منقلبة عن یاء و قیل اسم شجرة فی الجنّة کما سنشیر إلیه فی بیان معناه.
المعنی:
(أیّها النّاس طوبی لمن شغله عیبه) و محاسبة نفسه (عن عیب الناس) و غیبتهم روی فی عقاب الأعمال عن الحسن بن زید عن جعفر عن أبیه علیهما السّلام قال:
قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: إنّ أسرع الخیر ثوابا البرّ و إنّ أسرع الشرّ عقابا البغی، و کفی بالمرء عیبا أن ینظر من النّاس إلی ما یعمی عینه من نفسه، و یعیر الناس بما لا یستطیع ترکه و یؤذی جلیسه بما لا یعنیه.
قال الطریحی فی قوله تعالی «طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ» أی طیب العیش، و قیل طوبی الخیر و أقصی الامنیة، و قیل اسم للجنّة بلغة أهل الهند، و فی الخبر عن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم أنها شجرة فی الجنّة أصلها فی داری و فرعها فی دار علیّ علیه السّلام فقیل له فی ذلک فقال: داری و دار علیّ فی الجنّة بمکان واحد، قال و فی الحدیث هی شجرة فی الجنّة أصلها فی دار النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و لیس مؤمن إلّا و فی داره غصن منها لا یخطر علی قلبه شهوة إلّا أتاه ذلک الغصن، و لو أنّ راکبا مجدّا سار فی ظلّها مأئة عام ما خرج و لو طار من أسفلها غراب ما بلغ أعلاها حتّی سقط هرما.
(و طوبی لمن لزم بیته) قد مرّ الکلام مشبعا فی فواید العزلة و ثمراتها فی شرح الفصل الثانی من الخطبة المأة و الثانیة.
فان قلت: أ لیس الاعتزال و ملازمة البیت ملازما للفرقة الّتی نهی عنها سابقا فکیف یجتمع النهی عن الفرقة مع الحثّ علی العزلة المستفاد من هذه الجملة الخبریّة؟
قلت: لا تنافی بینهما، لأنّ النهی السابق محمول علی الافتراق لاثارة الفتنة و طلب الباطل کما یشعر به کلامه السابق أیضا، و هذا محمول علی الاعتزال لطلب الحقّ و مناجاة الرّب و تزکیة النفس من رزائل الأخلاق.
کما یدلّ علیه قوله (و أکل قوته و اشتغل بطاعة ربّه و بکی علی) سالف
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 239
(خطیئته) و موبق معصیته (فکان من نفسه فی شغل و النّاس منه فی راحة) أی یدا و لسانا.
روی فی الکافی عن أبی البلاد رفعه قال: جاء أعرابیّ إلی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و هو یرید بعض غزواته فاخذ بغرز «1» راحلته فقال: یا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله علّمنی عملا أدخل به الجنّة، فقال صلّی اللّه علیه و آله ما أحببت أن یأتیه الناس إلیک فأته إلیهم، و ما کرهت أن یأتیه الناس إلیک فلا تأته إلیهم، خلّ سبیل الراحلة.
و فیه عن عثمان بن جبلة عن أبی جعفر علیه السّلام قال: قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ثلاث خصال من کنّ فیه أو واحدة منهنّ کان فی ظلّ عرش اللّه یوم لا ظلّ إلّا ظلّه:
رجل أعطی النّاس من نفسه ما هو سائلهم، و رجل لم یقدم رجلا و لم یؤخّر رجلا حتی یعلم أنّ ذلک للّه رضی، و رجل لم یعب أخاه المسلم بعیب حتّی ینفی ذلک العیب عن نفسه فانّه لا ینفی منها عیبا إلّا بدا له عیب و کفی بالمرء شغلا بنفسه عن الناس
(1) الغرز بالفتح و السکون رکاب الراحلة من جلد و اذا کان من خشب أو حدید فرکاب «منه ره»
الترجمة:
ای مردمان خوشا مر آن کسی را که مشغول سازد او را عیب او از عیبهای مردمان، و خوشا مر آن کسی را که ملازم بشود خانه خود یعنی منزوی شود و بخورد قوت حلال خود را و مشغول شود بطاعت پروردگار خود و گریه کند بگناهان خود، پس باشد از نفس خود در شغلی که مشغول او شود و مردمان از او در راحت.
