[hadith]الحَثّ علی التآلُف:
لِیَتَأَسَّ صَغِیرُکُمْ بکَبیرِکُمْ، وَ لْیَرْأَفْ کَبیرُکُمْ بصَغِیرِکُمْ؛ وَ لَا تَکُونُوا کَجُفَاةِ الْجَاهِلِیَّةِ، لَا فِی الدِّینِ یَتَفَقَّهُونَ وَ لَا عَنِ اللَّهِ یَعْقِلُونَ، کَقَیْضِ بَیْضٍ فِی أَدَاحٍ یَکُونُ کَسْرُهَا وِزْراً، وَ یُخْرِجُ حِضَانُهَا شَرّاً.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 75
و من خطبة له علیه السّلام و هی المأة و الخامسة و الستون من المختار فی باب الخطب و الظاهر أنها ملتقطة من خطبة طویلة قدّمنا روایتها فی شرح الخطبة السابعة و الثمانین من الکافی فلیراجع هناک و هذه متضمّن لفصلین:
الفصل الاول:
لیتأسّ صغیرکم بکبیرکم، و لیرؤف کبیرکم بصغیرکم، و لا تکونوا کجفاة الجاهلیّة، لا فی الدّین تتفقّهون، و لا عن اللّه تعقلون، کقیض بیض فی أداح یکون کسرها وزرا، و یخرج حضانها شرّا (35349- 35318).
اللغة:
(تتفقّهون) و (تعقلون) فی بعض النسخ بصیغة الخطاب و فی بعضها بصیغة الغیبة و (قیض البیض) بالفتح قشرة البیض العلیا الیابسة و قیل الّتی خرج ما فیها من فرخ.
و قال الشارح البحرانی تبعا للشارح المعتزلی: قیض البیض، کسره تقول قضت البیضة کسرتها و (انقاضت) تصدّعت من غیر کسر، و (تقیّضت) تکسّرت فلقا فعلی قولهما یکون القیض مصدرا و علی ما ذکرناه اسما و هذا أظهر و أولی بقرینة قوله علیه السّلام یکون کسرها وزرا فافهم.
و (الأداح) مخفّف أداحی جمع اداحی بالضمّ مثل خرطوم و خراطیم، و عرقوب و عراقیب، و قد یکسر و هو الموضع الّذی تبیض فیه النّعامة و تفرخ، و هو افعول من دحوت لانّها تدحوه برجلها أی تبسطه ثمّ تبیض فیه و لیس للنعام عشّ و (حضن) الطائر بیضه حضنا و حضانا بکسرهما ضمّه تحت جناحه فهی حاضن لأنّه وصف مختصّ و حکی (حاضنة) علی الأصل.
الاعراب:
الضمیر فی کسرها راجع إلی القیض و التّانیث امّا لکونها بمعنی القشرة أو
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 76
باعتبار کسبها التأنیث عن المضاف إلیه و هی قاعدة مطّردة قال الشاعر کما شرقت صدر القناة من الدّم و حضانها بالضمّ فاعل یخرج و علی فی قوله «علی انّ اللّه» بمعنی مع کما فی قوله تعالی وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ و قوله کقیض بیض بدل من قوله کجفاة الجاهلیّة و الباقی واضح.
المعنی:
اعلم أنّ مدار هذه الخطبة علی ما التقطها السید رحمه اللّه علی فصلین:
الفصل الاول:
مسوق لنصح المخاطبین و هدایتهم علی ما فیه انتظام امورهم و صلاح عملهم من حیث الدّین و الدّنیا و هو قوله (لیتأسّ صغیرکم بکبیرکم) أمر الصغار بتأسّی الکبار لأنّ الکبیر أکثر تجربة و أکیس فهو ألیق بأن یتأسّی به (و لیرؤف کبیرکم بصغیرکم) أمر الکبار بالرّأفة علی الصغار لأنّ الصغیر مظنّة الضعف فهو أحقّ بأن یرحم علیه و یرأف.
قال الکیدری فی محکیّ کلامه أی لیتأسّ من صغر منزلته فی العلم و العمل بمن له متانة فیهما، و لیرحم کلّ من له جاه و منزلة فی الدّنیا بالمال و القوّة کلّ من دونه تشبیه (و لا تکونوا کجفاة الجاهلیّة) أی کأهل الجاهلیة الموصوفین بالجفاء و القسوة و الفظاظة و الغلظة (لا فی الدّین تتفقّهون، و لا عن اللّه تعقلون) أشار إلی وجه الشّبه الجامع بین الفرقتین و هو جهلهم بمعالم الدّین، و غفلتهم عن أحکام ربّ العالمین قال تعالی «وَ مَثَلُ الَّذینَ کَفَرُوا کَمَثَلِ الَّذی...» استعاره- تشبیه و قوله: (کقیض بیض فی أداح یکون کسرها وزرا و یخرج حضانها شرّا) قال الشارح المعتزلی وجه الشبه أنها إن کسرها کاسر أثم لأنّه یظنّه بیض النعام و إن لم یکسر یخرج حضانها شرا اذ یخرج أفعیا قاتلا، و استعار لفظ الأداحی للاعشاش مجازا لأنّ الأداحی لا تکون إلّا للنعام.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 10، ص: 77
و قال الشارح البحرانی نهاهم علیه السّلام أن یشبهوا جفاة الجاهلیّة فی عدم تفقّههم فی الدین، فیشبهون إذا بیض الأفاعی فی أعشاشها و وجه الشّبه أنه إن کسر کاسر أثم لتأذّی الحیوان به فکذلک هؤلاء إذا شبّهوا جفاة الجاهلیّة لا یحلّ أذیهم لحرمة ظاهر الاسلام، و إن اهملوا و ترکوا علی الجهل خرجوا شیاطین.
أقول: و ببیان أوضح إنّ بیض الأفاعی کما أنّ فی کسرها سلامة من شرّ ما یخرج منها لو أبقیت علی حالها إلّا أنّ فیه وزرا علی کاسرها و فی عدم کسرها لا یکون علی أحد وزر إلّا أنّ ما یخرج منها تکون منشأ الشّرور و الأذی فکذلک هؤلاء إن اقیمت فیهم مراسم السّیاسة المدنیّة بالتّأدیب و التعزیر و التّعذیب لاستقامت الامور و انتظمت وظایف الخلافة لکن فی اقامتها وزرا علی المقیم لأنّ فیه مخالفة لأمر اللّه سبحانه أو نهیه کما قال علیه السّلام فی الکلام الثامن و الستّین: و انّی لعالم بما یصلحکم و یقیم أودکم و لکنّی لا أری إصلاحکم بافساد نفسی، و إن ترکوا علی حالهم کانوا منشأ الشرور و المفاسد فیضلّون کثیرا و یضلّوا عن سواء السّبیل.
الترجمة:
از جمله خطب شریفه آن امام مبین و ولیّ مؤمنین است در نصیحت مخاطبین و إخبار از وقایع آتیه روزگار می فرماید:
باید که متابعت نماید کوچکان شما ببزرگان شما، و باید که مهربانی نماید بزرگان شما بر کوچکان شما، و نباشید مثل جفاکاران أیّام جاهلیت که نه در دین دانا شوید و نه از خدای تعالی کسب معرفت نمائید، مانند پوست بیرون تخمها در مواضع بچه بیرون آوردن که میباشد شکستن آن تخمها وزر و وبال و بیرون می آید بچه های آنها شرارت و فساد.
