[hadith]فَالنَّاظِرُ بالْقَلْب الْعَامِلُ بالْبَصَرِ یَکُونُ مُبْتَدَأُ عَمَلِهِ أَنْ یَعْلَمَ أَعَمَلُهُ عَلَیْهِ أَمْ لَهُ؟ فَإِنْ کَانَ لَهُ مَضَی فِیهِ وَ إِنْ کَانَ عَلَیْهِ وَقَفَ عَنْهُ.؛ فَإِنَّ الْعَامِلَ بغَیْرِ عِلْمٍ کَالسَّائِرِ عَلَی غَیْرِ طَرِیقٍ، فَلَا یَزیدُهُ بُعْدُهُ عَنِ الطَّرِیقِ الْوَاضِحِ إِلَّا بُعْداً مِنْ حَاجَتِهِ، وَ الْعَامِلُ بالْعِلْمِ کَالسَّائِرِ عَلَی الطَّرِیقِ الْوَاضِحِ؛ فَلْیَنْظُرْ نَاظِرٌ أَ سَائِرٌ هُوَ أَمْ رَاجِعٌ.[/hadith]
پس از این امام (ع) به کسی که از عقل و اندیشه سالم برخوردار است و با دیده بصیرت به امور می نگرد، آنچه را که باید در آغاز حرکات و سکنات خود در نظر گیرد تذکّر می دهد، و آن این که در هر کاری که قصد انجام دادن و یا ترک آن را دارد، نخست احوال درونی خود را بررسی کند و دریابد که این تصمیم یا عمل، او را به خداوند نزدیک می گرداند، و برای خشنودی او انجام می گردد، که در این صورت سزاوار است نسبت به آن اقدام کند، لیکن چنانچه او را از خداوند دور ساخته، مستلزم ناخشنودی و خشم اوست و برای رضای غیر او انجام می شود، باید دست از آن باز دارد.
سپس امام (ع) نادان را در کارهایی که انجام می دهد به کسی تشبیه فرموده که در بیراهه مشغول حرکت است، و ذکر این که پرتی او از راه، جز این که هر چه بیشتر او را از مقصودش دور سازد حاصلی برای او ندارد گویای وجه این تشبیه است، زیرا دوری او از مطلوبی که دارد به اندازه دوری او از راه وصول به این مطلوب است، برخلاف این، کسی که از روی دانش و بینش راهی را می پیماید هر اندازه بیشتر گام برمی دارد همان قدر به مقصود خود نزدیکتر می گردد، امام (ع) با این تشبیه مردم را از نادانی و ناآگاهی بیزاری می دهد و برای این که بیشتر شنوندگان را از جهالت دور و متنفّر سازد، فرموده است: آن که پویای راهی است باید خوب بنگرد که او به پیش می رود یا این که رو به بازگشت دارد، زیرا هنگامی که دانست به پیش می رود، ناگزیر باید بداند چگونه باید راه را بپیماید، و برای این که از گمگشتگی و افتادن در ورطه نابودی مصون بماند چراغ دانش را برمی افروزد و در پرتو آن گام برمی دارد.
