[hadith]بَیْنَ قَتِیلٍ مَطْلُولٍ وَ خَائِفٍ مُسْتَجِیرٍ، یَخْتِلُونَ بعَقْد الْأَیْمَانِ وَ بغُرُورِ الْإِیمَانِ. فَلَا تَکُونُوا أَنْصَابَ الْفِتَنِ وَ أَعْلَامَ الْبدَعِ، وَ الْزَمُوا مَا عُقِدَ عَلَیْهِ حَبْلُ الْجَمَاعَةِ وَ بُنِیَتْ عَلَیْهِ أَرْکَانُ الطَّاعَةِ، وَ اقْدَمُوا عَلَی اللَّهِ مَظْلُومِینَ وَ لَا تَقْدَمُوا عَلَیْهِ ظَالِمِینَ، وَ اتَّقُوا مَدَارِجَ الشَّیْطَانِ وَ مَهَابطَ الْعُدْوَانِ، وَ لَا تُدْخِلُوا بُطُونَکُمْ لُعَقَ الْحَرَامِ، فَإِنَّکُمْ بعَیْنِ مَنْ حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَعْصِیَةَ، وَ سَهَّلَ لَکُمْ سُبُلَ الطَّاعَة.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 9، ص: 159
منها: بین قتیل مطلول، و خائف مستجیر، یختلون بعقد الأیمان، و بغرور الإیمان، فلا تکونوا أنصاب الفتن، و أعلام البدع، و الزموا ما عقد علیه حبل الجماعة، و بنیت علیه أرکان الطّاعة، و اقدموا علی اللَّه مظلومین، و لا تقدموا علی اللَّه ظالمین، و اتّقوا مدارج الشّیطان، و مهابط العدوان، و لا تدخلوا بطونکم لعق الحرام، فإنّکم بعین من حرّم علیکم المعصیة، و سهّل لکم سبیل الطّاعة. (30479- 30146)
اللغة:
و (الطلّ) بالمهملة هدر الدّم و هو مطلول ای مهدر لا یطلب بدمه و (یختلون) فی بعض النّسخ بالبناء علی المفعول و فی بعضها بالبناء علی الفاعل من ختله خدعه و (عقد) الایمان بصیغة المصدر أو وزان صرد جمع عقدة و (الأنصاب) جمع نصب کأسباب و سبب و هو العلم المنصوب فی الطریق یهدی به، و فی بعض النّسخ بالرّاء و (مدارج الشّیطان) جمع مدرجة و هی السّبل التّی یدرج فیها و (لعق الحرام) جمع لعقة اسم لما یلعق بالاصبع أو بالملعقة و هی بکسر المیم آلة معروفة، و اللعقة بالفتح المرّة منه من لعقه العقه من باب تعب لحسه باصبع و مصدره لعق و زان فلس.
المعنی:
(منها) ما یشبه أن یکون وصفا لحال المتمسّکین بالدّین فی زمان الفتنة السّابقة و هو قوله: (بین قتیل مطلول) أی مهدر الدّم لا یطلب به (و خائف مستجیر) أی مستامن یطلب الأمان (یختلون بعقد الأیمان) إن کان یختلون بصیغة المجهول فهو إخبار عن حال المخدوعین الّذین یخدعهم غیرهم بعقد العهود و شدّها بمسح ایمانهم أو بالایمان المعقودة فیما بینهم، و علی کونه بصیغة المعلوم فهو بیان لحال الخادعین (و بغرور الایمان) أی بالایمان الّذی یظهره الخادعون فیغرّونهم بالمواعید الکاذبة أو الذی یظهره هؤلاء الموصوفون فیغرّون النّاس به علی اختلاف النّسختین (فلا تکونوا أنصاب الفتن) أی رؤسائها یشار إلیهم فیها (و أعلام البدع) الّتی یقتدی بها و هو نظیر قوله علیه السّلام فی کلماته القصار: کن فی الفتنة کابن اللّبون لا ظهر فیرکب و لا ضرع فیحلب.
(و الزموا ما عقد علیه حبل الجماعة) و هی القوانین الّتی ینتظم بها اجتماع الناس علی الحقّ استعاره بالکنایه- استعاره تخییلیة- استعاره مرشحة (و بنیت علیه أرکان الطاعة) استعارة بالکنایة و ذکر الأرکان تخییل و البناء ترشیح (و اقدموا علی اللَّه مظلومین و لا تقدموا علی اللَّه ظالمین) یعنی أنّه إذا دار الأمر بین الظالمیة و المظلومیة فکونوا راضین بالمظلومیّة، لأنّ
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 9، ص: 169
الظلم قبیح عقلا و شرعا و الظالم مؤاخذ ملعون کتابا و سنة، أو لا تظلموا الناس و إن استلزم ترک الظلم مظلومیّتکم فانّ یوم المظلوم من الظالم أشدّ من یوم الظالم من المظلوم، و المظلوم منصور من اللَّه سبحانه قال تعالی: «وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بالْحَقِّ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا».
قال أبو جعفر علیه السّلام فی روایة أبی بصیر عنه علیه السّلام: ما انتصر اللَّه من ظالم إلّا بظالم، و ذلک قول اللَّه عزّ و جلّ: «وَ کَذلِکَ نُوَلِّی بَعْضَ الظَّالِمِینَ بَعْضاً».
(و اتّقوا مدارج الشیطان) و مسالکه (و مهابط العدوان) و محاله أو المواضع الّتی یهبط صاحبه فیها (و لا تدخلوا بطونکم لعق الحرام) أی لا تدخلوا بطونکم القلیل منه فکیف بالکثیر أو الاتیان باللّعق للتّنبیه علی قلّة ما یکتسب من متاع الدّنیا المحرّم بالنّسبة الی متاع الآخرة و حقارته عنده (فانّکم بعین من حرّم علیکم المعصیة و سهّل لکم سبیل الطّاعة) أی بعلمه کقوله تعالی: «تَجْرِی بأَعْیُنِنا».
و لا یخفی ما فی هذا التّعلیل من الحسن و اللّطف فی الرّدع عن المعاصی و الحثّ علی الطاعات، فانّ العبد العالم بأنّه من مرئی من مولاه و مسمع منه یکون أکثر طاعة و أقلّ مخالفة من عبد مولاه غافل عنه و جاهل بأعماله و أفعاله و لتأکید هذا المعنی عبّر بالموصول و قال: بعین من حرّم آه و لم یقل بعین اللَّه هذا و تسهیل سبیل الطاعة باعتبار أنّ اللَّه سبحانه ما جعل علی المکلّفین فی الدّین من حرج.
الترجمة:
از جمله فقرات آن خطبه است در وصف حال مؤمنان آن زمان می فرماید:
ایشان در میان کشته شده است که خونش هدر رفته، و ترسنده که طلب أمان می کند، فریب داده می شوند با سوگندهای بسته شده دروغی، و با ایمانی که از روی فریب و غرور است، پس نباشید علامتهای فتنها و نشانهای بدعتها، و لازم شوید به آنچه که بسته شده بآن ریسمان اجتماع و ایتلاف که عبارتست از قواعد شریعت و بر آنچه که بنا شده بر آن رکنهای طاعت و عبادت، و اقدام کنید بر خدا در حالتی که مظلوم هستید، و اقدام نکنید بر او در حالتی که ظالم باشید، و بپرهیزید از راههای شیطان و از محلهای طغیان و عدوان، و داخل نکنید در شکمهای خودتان لقمه های حرام را پس بدرستی که شما در نظر کسی هستید که حرام کرده بشما گناه را، و آسان کرده از برای شما راه طاعت را چنانچه فرموده «ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ».
