[hadith]من کلام له (علیه السلام) و قد شاوَرَهُ عمرُ بن الخطاب فی الخروج إلی غَزو الروم:
وَ قَدْ تَوَکَّلَ اللَّهُ لِأَهْلِ هَذَا الدِّینِ بإِعْزَاز الْحَوْزَةِ وَ سَتْرِ الْعَوْرَةِ، وَ الَّذی نَصَرَهُمْ وَ هُمْ قَلِیلٌ لَا یَنْتَصِرُونَ، وَ مَنَعَهُمْ وَ هُمْ قَلِیلٌ لَا یَمْتَنِعُونَ، حَیٌّ لَا یَمُوتُ. إِنَّکَ مَتَی تَسرْ إِلَی هَذَا الْعَدُوِّ بنَفْسکَ فَتَلْقَهُمْ فَتُنْکَبْ، لَا [یَکُنْ] تَکُنْ لِلْمُسْلِمِینَ کَانِفَةٌ دُونَ أَقْصَی بلَادهِمْ لَیْسَ بَعْدَکَ مَرْجِعٌ یَرْجِعُونَ إِلَیْهِ، فَابْعَثْ إِلَیْهِمْ رَجُلًا مِحْرَباً وَ احْفِزْ مَعَهُ أَهْلَ الْبَلَاءِ وَ النَّصِیحَةِ، فَإِنْ أَظْهَرَ اللَّهُ فَذَاکَ مَا تُحِبُّ، وَ إِنْ تَکُنِ الْأُخْرَی کُنْتَ رِدْءاً لِلنَّاس وَ مَثَابَةً لِلْمُسْلِمِینَ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 321
و من کلام له علیه السّلام و قد شاوره عمر بن الخطاب فی الخروج الی غزو الروم بنفسه و هو المأة و الرابع و الثلاثون من المختار فی باب الخطب:
و قد توکّل اللّه لأهل هذا الدّین باعزاز الحوزة، و ستر العورة و الّذی نصرهم و هم قلیل لا ینتصرون، و منعهم و هم قلیل لا یمتنعون، حی لا یموت إنّک متی تسر إلی هذا العدوّ بنفسک، فتلقهم بشخصک فتنکب لا تکن للمسلمین کانفة دون أقصی بلادهم و لیس بعدک مرجع یرجعون إلیه، فابعث إلیهم رجلا محربا، و أحفز معه أهل البلاء و النّصیحة، فان أظهر اللّه فذاک ما تحبّ، و إن تکن الاخری کنت ردء للنّاس و مثابة للمسلمین. (27527- 27450)
اللغة:
قوله (و قد توکّل اللّه) و عن بعض النّسخ بدله کفل اللّه أی صار کفیلا و (الحوزة) النّاحیة و حوزة الاسلام حدوده و نواحیه و (کانفة) أی عاصمة حافظة من کنفه أی حفظه و آواه، و یروی کهفة بدل کانفة و هی ما یلجأ إلیه و (المحرب) بکسر الأوّل و سکون الثانی و فتح الثّالث صاحب الحرب و فی بعض النسخ مجرّبا بضم الأوّل و الجیم المعجمة و فتح الراء المشدّدة و (الرّدء) العون قال اللّه تعالی: «فأرسله معی ردءاً».
الاعراب:
الذی نصرهم مبتدأ و خبره حیّ، و جملة و هم قلیل آه حالیّة معترضة بین المبتدأ و الخبر، و تنکب بالجزم معطوف علی تسر، و الفاء فی قوله: فابعث، فصیحة، و الباقی واضح.
المعنی:
اعلم أنّ هذا الکلام قاله علیه السّلام لعمر بن الخطّاب کما أشار إلیه السیّد (ره) ارشادا له إلی وجه المصلحة و تعلیما له ما فیه صلاح الامّة، و کان ذلک فی غزاة
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 322
فلسطین التی فتح فیها بیت المقدس فأراد عمر أن یشخص بنفسه لما طال الحرب علی المسلمین و ضاق الأمر علیهم و کتبوا إلیه: إن لم تحضر بنفسک لم یفتح علینا فاستشار أمیر المؤمنین علیه السّلام فی الشّخوص إلی العدوّ فلم یره صلاحا لما فیه من الخوف علی بیضة الاسلام بالنّکتة التی أشار إلیها فی ضمن هذا الکلام بعد تقدیم مقدّمة مهّدها بقوله علیه السّلام:
(و قد توکّل اللّه لأهل هذا الدّین) أی صار وکیلا لهم قائما علیهم (باعزاز الحوزة) و البیضة و الجمعیّة (و ستر العورة) و ممّا لا ینبغی اطّلاع العدوّ علیه من الفضائح و القبائح (و الذی نصرهم و هم قلیل لا ینتصرون و منعهم و هم قلیل لا یمتنعون حیّ لا یموت) لا یخفی ما هذه الجملة من حسن الخطابة حیث أورد المسند إلیه موصولا لزیادة التّقریر أعنی تقریر الغرض المسوق له الکلام، و هو الحثّ علی التوکّل علی اللّه و الاعتماد علیه و مزید الثقة به ثمّ أکدّ ذلک المعنی بالجملة الحالیّة و باتیان المسند بما یجری مجری المثل السّائر و المراد أنّ من نصرهم فی حال قلّتهم و عدم تمکّنهم من انتقام الأعداء و منعهم فی حال ضعفهم و عدم قدرتهم علی الامتناع من سیف المعاندین حیّ لا یموت فهو أولی فی حال کثرتهم بالحفظ و الحمایة و الاعزاز و النصرة.
ثمّ أشار إلی وجه المصلحة و النّکتة فی المنع عن الخروج فقال (انّک متی تسر إلی هذا العدوّ بنفسک فتلقهم فتنکب لا تکن للمسلمین کانفة دون أقصی بلادهم) یعنی أنّ الجهاد علی وجهین فیمکن إدالة الکفّار من المسلمین و یمکن إدالة المسلمین من الکفّار فلو خرجت بنفسک و لا قیت العدوّ و أصابتک النکبة لم تبق للمسلمین جهة عاصمة یعتصمون بها و لا ملجأ یستندون إلیه (و لیس بعدک مرجع یرجعون إلیه) و فی ذلک خوف علی بیضة الاسلام.
ثمّ أشار إلی ما هو الأصلح و أقرب إلی الحزم بقوله (فابعث إلیهم) أی إلی الأعداء (رجلا محربا) إی ذا خبرة و بصیرة بالحروب أو رجلا جرّب بکثرة الوقایع و الحروب و حصل الوثوق و الاعتماد علیه (و احفز) أی ادفع معه (أهل) النّجدة و (البلاء و النّصیحة) أی المختبرین المجرّبین بالنّصح (فان أظهر) ک (اللّه) و نصرک
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 323
(فذاک ما تحبّ و إن تکن الاخری) أی النّکبة و الانکسار (کنت ردءا للناس) و عونا لهم (و مثابة) أی مرجعا (للمسلمین) و مأمنا یأوون إلیه.
الترجمة:
از جمله کلام آن امام أنام است در آن حال که مشورت نمود باو عمر بن خطّاب در باب بیرون رفتن بسوی غزوه روم بنفس خود پس فرمود آن بزرگوار:
بتحقیق که وکیل شده است خدای تبارک و تعالی از برای أهل این دین با عزیز نمودن و غالب گردانیدن ناحیه مسلمین و پوشانیدن عورت مؤمنین، و آن پروردگاری که یاری کرد مسلمانان را در آن حال که اندک بودند و قدرت نداشتند بر انتقام و حفظ نمود ایشان را در حالتی که اندک بودند و تمکّن نداشتند از دفع دشمنان از خودشان زنده ایست که هرگز نمی میرد، بدرستی که هرگاه روانه شوی تو بسوی این دشمن بنفس خود پس برسی بایشان و مصیبتی بتو وارد بیاید و مغلوب شوی نمی باشد از برای مسلمانان پناهی نزد منتهای ولایتهای ایشان، و نباشد بعد از تو مرجعی که بازگشت نمایند بسوی او، پس برانگیزان بسوی دشمنان مردی جنگ دیده کاردان، و دفع کن باو اهل آزمایش و نصیحت را، پس اگر غالب گرداند تو را خداوند تعالی پس اینست آن چیزی که می خواهی، و اگر باشد امر بطور دیگر باشی تو یاور و مدد مردمان و مرجع و پناه برای مسلمانان و پناه گاه ایشان.
