[hadith]و من کلام له (علیه السلام) یُوبّخ البُخَلاء بالمال و النفس:
فَلَا أَمْوَالَ بَذَلْتُمُوهَا لِلَّذی رَزَقَهَا وَ لَا أَنْفُسَ خَاطَرْتُمْ بهَا لِلَّذی خَلَقَهَا، تَکْرُمُونَ باللَّهِ عَلَی عِبَادهِ وَ لَا تُکْرِمُونَ اللَّهَ فِی عِبَادهِ، فَاعْتَبرُوا بنُزُولِکُمْ مَنَازلَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ وَ انْقِطَاعِکُمْ عَنْ أَوْصَلِ إِخْوَانِکُمْ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 100
و من کلام له علیه السّلام و هو المأة و السادس عشر من المختار فی باب الخطب:
فلا أموال بذلتموها للّذی رزقها، و لا أنفس خاطرتم بها للّذی خلقها، تکرمون باللّه علی عباده، و لا تکرمون اللّه فی عباده، فاعتبروا بنزولکم منازل من کان قبلکم، و انقطاعکم عن أوصل إخوانکم. (24407- 24375)
اللغة:
(خاطرتم بها) من المخاطرة و هی ارتکاب ما فیه خطر و هلاک و (تکرمون) الأوّل من باب فعل و الثانی من باب افعل یقال کرم الرجل کرما من باب حسن عزّ و نفس فهو کریم.
الاعراب:
أموال و أنفس منصوبان علی الاشتغال، و اللّام فی الذی رزقها تحتمل الصّلة و التعلیل، و فی للّذی خلقها للتّعلیل لا غیر کما هو غیر خفیّ، و انقطاعکم عطف علی نزولکم.
لم أنّ مدار هذا الفصل علی التوبیخ بالبخل بالأموال و الأنفس، و الأمر بالاعتبار بتقلّبات الدّهر و تغیّرات الزّمان فلا مهم أوّلا بترک بذل الأموال (فلا أموال بذلتموها للّذی رزقها) لا یخفی ما فی التّعبیر بهذه العبارة من اللطف و النکتة و هو أنّ التّعبیر بقوله: للّذی رزقها فیه من زیادة تقریر الغرض المسوق له الکلام ما لیس فی التعبیر بقوله للَّه کما فی قوله:
أعبّاد المسیح یخاف صحبی و نحن عبید من خلق المسیحا
فانه أدلّ علی عدم خوفهم النصاری من أن یقول نحن عبید اللَّه، و ذلک لأنّ غرضه علیه السّلام لومهم و توبیخهم علی البخل و الامساک عن بذل الأموال و التعبیر بالموصول آکد فی افادة ذلک المطلوب لدلالته علی اتّصافهم بغایة البخل حتی انّهم یمسکون أموالهم عن معطیها و رازقها فضلا عن غیره، فیستحقّون بذلک غایة اللّوم و المذمّة و مثله قوله (و لا أنفس خاطرتم بها للّذی خلقها) فانّه أدلّ علی البخل بالأنفس و أثبت لذلک الغرض، فانهم إذا لم یخاطروا بأنفسهم و لم یلقوا بها إلی المهالک لرضاء الخالق مع کونه أحقّ و أولی بها منهم، فکیف لغیره ثمّ أکّد التّوبیخ بقوله (تکرمون باللَّه علی عباده و لا تکرمون اللَّه فی عباده) و لذلک وصل هذا الکلام بما سبق و لم یفصل بالعاطف، لکون ذلک أو فی بتأدیة المراد ممّا سبق، یعنی أنّکم تتنافسون و تظهرون العزّو الشّرف علی عباد اللَّه
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 101
تعالی باللَّه سبحانه أی بما خوّلکم و أعطاکم و منحکم من النّعم الدّنیویّة و الاخرویة و لا تکرمون اللَّه و لا تطیعونه فی الاحسان إلی عباده و الافضال علیهم، بل بنعمته تبخلون، و عن عباده تمسکون (فاعتبروا بنزولکم منازل من کان قبلکم) من طحنتهم الآجال و ضاق بهم المجال و ارتهنوا بالأعمال کما قال عزّ من قائل: «وَ سَکَنْتُمْ فِی مَساکِنِ الَّذینَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ وَ تَبَیَّنَ لَکُمْ کَیْفَ فَعَلْنا بهِمْ وَ ضَرَبْنا لَکُمُ الْأَمْثالَ».
(و انقطاعکم عن أوصل اخوانکم) حتی انتقلوا إلی ضیق المضجع و وحشة المرجع، فستصیرون مثلهم و تنزلون منزلتهم، فاسلکوا مسلک العاجلة حمیدا، و قدّموا زاد الآجلة سعیدا.
الترجمة:
از جمله کلام بلاغت نظام آن امام است در توبیخ و عتاب مذمّت أصحاب بر عدم بذل أموال در راه ذو الجلال فرموده.
پس هیچ مالهای دنیا را بذل نکردید برای کسی که روزی شما گردانید آنها را و هیچ جانها در مهالک نیفکندید برای کسی که خلق کرد آنها را، کریم و عزیز شوید بسبب خدا بر بندگان خدا، و گرامی نمی دارید خدا را در بندگان خدا، پس عبرت بگیرید بنازل شدن خودتان بمنزلهای کسانی که بودند پیش از شما، و ببریدن خود از أقرب برادران خود.
