[hadith]إِنَّ الزَّاهِدینَ فِی الدُّنْیَا تَبْکِی قُلُوبُهُمْ وَ إِنْ ضَحِکُوا وَ یَشْتَدُّ حُزْنُهُمْ وَ إِنْ فَرِحُوا وَ یَکْثُرُ مَقْتُهُمْ أَنْفُسَهُمْ وَ إِنِ اغْتَبَطُوا بمَا رُزقُوا. قَدْ غَابَ عَنْ قُلُوبکُمْ ذکْرُ الْآجَالِ وَ حَضَرَتْکُمْ کَوَاذبُ الْآمَالِ فَصَارَتِ الدُّنْیَا أَمْلَکَ بکُمْ مِنَ الْآخِرَةِ وَ الْعَاجِلَةُ أَذْهَبَ بکُمْ مِنَ الْآجِلَةِ. وَ إِنَّمَا أَنْتُمْ إِخْوَانٌ عَلَی دینِ اللَّهِ، مَا فَرَّقَ بَیْنَکُمْ إِلَّا خُبْثُ السَّرَائِرِ وَ سُوءُ الضَّمَائِرِ فَلَا تَوَازَرُونَ وَ لَا تَنَاصَحُونَ وَ لَا تَبَاذَلُونَ وَ لَا تَوَادُّونَ.[/hadith]
إنّ الزّاهدین فی الدّنیا تبکی قلوبهم و إن ضحکوا، و یشتدّ حزنهم و إن فرحوا، و یکثر مقتهم أنفسهم و إن اغتبطوا بما رزقوا، قد غاب عن قلوبکم ذکر الآجال، و حضرتکم کواذب الآمال، فصارت الدّنیا أملک بکم من الآخرة، و العاجلة أذهب بکم من الآجلة، و إنّما أنتم إخوان علی دین اللَّه ما فرّق بینکم إلّا خبث السّرائر، و سوء الضّمائر، فلا توازرون، و لا تناصحون، و لا تباذلون، و لا توادّون.
اللغة:
و (مقته) مقتا أبغضه فهو مقیت و ممقوت. و قوله (فلا توازرون) بفتح التاء من باب التفاعل بحذف احدی التائین، و فی بعض النسخ بضمّها و کسر الزّاء مضارع باب المفاعلة، و مثله الافعال الثلاثة بعده
الاعراب:
و الفاء فی قوله: فصارت الدّنیا فصیحة، و فی قوله: فلا توازرون، عاطفة مفیدة للسّببیة نحو یقوم زید فیغضب عمرو أی صار قیامه سببا لغضب عمرو.
المعنی:
ثمّ نبّه علیه السّلام علی أوصاف خیرة العباد من العبّاد و الزّهاد لترمق أعمالهم و یقتدی لهم فی أفعالهم فقال: (إنّ الزاهدین فی الدّنیا) الرّاغبین فی الآخرة (تبکی قلوبهم) من خشیة الحقّ (و إن ضحکوا) مداراة مع الخلق (و یشتدّ حزنهم) من خوف النار و غضب الجبّار (و إن فرحوا) حینا ما من الأعصار (و یکثر مقتهم) و بغضهم (أنفسهم) لکونها أمّارة بالسّوء و الفساد صارفة عن سمت السّداد و الرشاد فلا یطیعونها و لا یلتفتون إلیها و لا یخلعون لجامها لتقتحم لهم فی العذاب الالیم و توردهم فی الخزی العظیم (و ان اغتبطوا) ای اغتبطهم الناس (بما رزقوا) من فوائد النّعم و عوائد المزید و القسم.
ثمّ وبّخهم علی ما هم علیه من حالة الغرّة و الغفلة فقال (قد غاب عن قلوبکم
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 47
ذکر الآجال) فلم تمهدوا فی سلامة الأبدان (و حضرتکم کواذب الآمال) فلم تعتبروا فی أنف الأوان (فصارت الدّنیا أملک بکم من الآخرة) لاستیلائها علیکم و نفوذ تصرّفها فیکم و اتّباعکم علیها اتّباع العبد علی سیّده و المملوک علی مولاه (و العاجلة أذهب بکم من الآجلة) لفرط محبّتکم لها و دخول حبّها شغاف قلوبکم فذهبت بقلوبکم کما یذهب المحبوب بقلب محبّه (و انّما أنتم اخوان مجتمعون علی دین اللَّه) و فطرته التی فطر النّاس علیها بقوله تعالی إنّما المؤمنون اخوة (ما فرّق بینکم إلّا خبث السّرائر و سوء الضمائر) ای لم یفرّق بینکم إلّا خبث البواطن و سوء العقائد و النّیات و من ذلک ارتفعت علیکم آثار التواخی و المودّة و لوازم المحبّة و الاخوّة (فلا توازرون و لا تناصحون و لا تباذلون و لا توادّون) أی لا یعین أحدکم صاحبه و لا یقویه و لا یناصحه و لا یبذل ماله له و لا یقوم بلوازم المودّة روی فی الکافی عن علیّ بن إبراهیم عن أبیه عن حماد بن عیسی عن إبراهیم ابن عمر الیمانی، عن أبی عبد اللَّه علیه السّلام قال: حقّ المسلم علی المسلم أن لا یشبع و یجوع أخوه و لا یروی و یعطش أخوه و لا یکتسی و یعری أخوه، فما أعظم حقّ المسلم علی أخیه المسلم.
و قال أحبّ لأخیک المسلم ما تحبّ لنفسک و إذا احتجت فاسأله و إن سألک فاعطه، لا تملّه خیرا و لا یملّه لک، کن له ظهرا فانه لک ظهر، إذا غاب فاحفظه فی غیبته، و إذا شهد فزره و أجلّه و أکرمه فانه منک و أنت منه، فان کان علیک عاتبا فلا تفارقه حتّی تسئل سمیحته «1» و إن أصابه خیر فاحمد اللَّه، و إن ابتلی فاعضده، و إن یمحل له فأعنه، و إذا قال الرّجل لأخیه: افّ انقطع ما بینهما من الولایة، و إذا قال: أنت عدوّی کفر أحدهما، فاذا اتّهمه انماث الایمان فی قلبه کما یماث الملح فی الماء.
و باسناده عن جابر عن أبی جعفر علیه السّلام قال: من حقّ المؤمن علی أخیه المؤمن أن یشبع جوعته و یواری عورته، و یفرّج عنه کربته، و یقضی دینه، فاذا مات خلفه فی أهله و ولده.
(1) تسلّ سخیمته «کذا فی الوسایل»
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 48
أقول: قد استفید من هذین الخبرین و غیرهما لم نورده شرایط الاخوّة بین المسلمین، و علم بذلک أنّ من لم یقم بوظایفها فلیس هو فی الحقیقة بأخ لصاحبه، و لذلک قال الباقر و الصّادق علیهما السّلام فیما رواه عنهما فی الکافی: لم تتواخوا علی هذا الأمر و إنما تعارفتم علیه.
الترجمة:
بدرستی صاحبان زهد در دنیا گریه میکند قلبهای ایشان و اگر چه خنده کنند بحسب ظاهر، و شدّت می یابد پریشانی ایشان و اگر چه شاد باشند بر روی ناظر، و بسیار می شود دشمنی ایشان با نفسهای خودشان و اگر چه غبطه کرده شوند و مردمان آرزوی نیکوئی حال ایشان را نمایند به آن چه که روزی داده شدند در این جهان.
بتحقیق که غائب شده از قلبهای شما یاد کردن أجلها، و حاضر شده شما را دروغهای آرزوها، پس گردید دنیا مالکتر و متصرّفتر شد بشما از آخرت، و دنیا برنده تر شد شما را بسوی خود از عقبا، و جز این نیست که شما برادرانید بر دین خدای تعالی تفرقه نینداخته در میان شما مگر ناپاکی شرها، و بدی اندیشها، پس اعانت یکدیگر نمی کنید، و بار گردن یکدیگر را بر نمی دارید، و نصیحت نمی کنید یکدیگر را، و بخشش نمی کنید بیکدیگر، و دوستی نمی ورزید با یکدیگر.
