[hadith]أَلَسْتُمْ فِی مَسَاکِنِ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ أَطْوَلَ أَعْمَاراً وَ أَبْقَی آثَاراً وَ أَبْعَدَ آمَالًا وَ أَعَدَّ عَدیداً وَ أَکْثَفَ جُنُوداً؟ تَعَبَّدُوا لِلدُّنْیَا أَیَّ تَعَبُّدٍ وَ آثَرُوهَا أَیَّ إِیْثَارٍ، ثُمَّ ظَعَنُوا عَنْهَا بغَیْرِ زَادٍ مُبَلِّغٍ وَ لَا ظَهْرٍ قَاطِعٍ؛ فَهَلْ بَلَغَکُمْ أَنَّ الدُّنْیَا سَخَتْ لَهُمْ نَفْساً بفِدْیَةٍ أَوْ أَعَانَتْهُمْ بمَعُونَةٍ أَوْ أَحْسَنَتْ لَهُمْ صُحْبَةً، بَلْ أَرْهَقَتْهُمْ بالْقَوَادحِ وَ أَوْهَقَتْهُمْ بالْقَوَارِعِ وَ ضَعْضَعَتْهُمْ بالنَّوَائِب وَ عَفَّرَتْهُمْ لِلْمَنَاخِرِ وَ وَطِئَتْهُمْ بالْمَنَاسمِ وَ أَعَانَتْ عَلَیْهِمْ رَیْبَ الْمَنُونِ؛ فَقَدْ رَأَیْتُمْ تَنَکُّرَهَا لِمَنْ دَانَ لَهَا وَ آثَرَهَا وَ أَخْلَدَ إِلَیْهَا حِینَ ظَعَنُوا عَنْهَا لِفِرَاقِ الْأَبَد، وَ هَلْ زَوَّدَتْهُمْ إِلَّا السَّغَبَ أَوْ أَحَلَّتْهُمْ إِلَّا الضَّنْکَ أَوْ نَوَّرَتْ لَهُمْ إِلَّا الظُّلْمَةَ أَوْ أَعْقَبَتْهُمْ إِلَّا النَّدَامَةَ؟ أَ فَهَذهِ تُؤْثِرُونَ، أَمْ إِلَیْهَا تَطْمَئِنُّونَ أَمْ عَلَیْهَا تَحْرِصُونَ
؟
فَبئْسَتِ الدَّارُ لِمَنْ لَمْ یَتَّهِمْهَا وَ لَمْ یَکُنْ فِیهَا عَلَی وَجَلٍ مِنْهَا.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 15
أ لستم فی مساکن من کان قبلکم أطول أعمارا، و أبقی آثارا، و أبعد آمالا، و أعدّ عدیدا، و أکثف جنودا، تعبّدوا للدّنیا أیّ تعبّد، و آثروها أیّ إیثار، ثمّ ظعنوا عنها بغیر زاد مبلّغ، و لا ظهر قاطع، فهل بلغکم أنّ الدّنیا سخت لهم نفسا بفدیة، أو أعانتهم بمعونة، أو أحسنت لهم صحبة، بل أرهقتهم بالفوادح، و أوهنتهم بالقوارع، و ضعضعتهم بالنّوائب، و عفرتهم للمآخر، و وطئتهم بالمناسم، و أعانت علیهم ریب المنون، فقد رأیتم تنکّرها لمن دان لها و آثرها و أخلد إلیها حتّی ظعنوا عنها لفراق الأبد، هل زوّدتهم إلّا السّغب، أو أحلّتهم إلّا الضّنک، أو نوّرت لهم إلّا الظّلمة، أو أعقبتهم إلّا النّدامة، أ فهذه تؤثرون؟ أم إلیها تطمئنّون؟ أم علیها تحرصون؟ فبئست الدّار لمن لم یتّهمها و لم یکن فیها علی وجل منها.
اللغة:
و (المناسم) جمع منسم بکسر السّین کمسجد و هو باطن الخفّ و قیل هو للبعیر کالسنبک للفرس و (السغب) محرّکة الجوع فی تعب.
الاعراب:
و استفهام تقریریّ قوله: أ لستم فی مساکن، استفهام تقریریّ ، و قوله علیه السّلام: تعبّدوا للدّنیا الجملة استینافیة بیانیة و استفهام أیّ تعبّد، بنصب أیّ صفة محذوف الموصوف أی تعبّدوا للدّنیا تعبّدا أیّ تعبّد، و الظاهر أنّ أیّ هذه فی الأصل هی أیّ الاستفهامیّة، لأنّ معنی مررت برجل أیّ رجل برجل عظیم أو کامل یسأل عن حاله لأنه لا یعرفه کلّ أحد حتّی یسأل عنه ثمّ نقلت عن الاستفهامیّة الی الصفة فاعتور علیها اعراب الموصوف استفهام انکاری و الاستفهام فی قوله فهل بلغکم، علی سبیل الانکار و الابطال ، و استفهام تقریری فی قوله: هل ذوّدتهم إلّا السّغب للتقریر و استفهام توبیخ- تقریعی فی قوله: أ فهذه تؤثرون، علی سبیل التوبیخ و التقریع.
المعنی:
و لما حذّر من الدّنیا بذکر معایبها أکدّ ذلک بالتنبیه علی السّابقین فیها و قال (ألستم فی مساکن من کان قبلکم) لکونهم (أطول أعمارا) فقد لبث نوح علیه السّلام فی قومه ألف سنة الّا خمسین عاما، و مثله کثیر (و أبقی آثارا) کما یشهد به الهرمان
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 23
و الایوان و سدّ یأجوج و منارة الاسکندریّة و نحوها (و أبعد آمالا) لأنّ الأعمار إذا کانت أطول کانت الآمال أبعد لترتّب طول الأمل علی طول العمر غالبا (و أعدّ عدیدا) أی عدّد کثیرا من الجیوش (و أکثف جنودا) کفرعون و بخت نصر و غیرهما.
(تعبّدوا للدّنیا أیّ تعبّد) أی قصّروا هممهم فی الدّنیا و أظهروا العبودیّة و التذلل لها و أخذوها معبودا لهم و تعبّدوا الها کمال تعبّد (و آثروها أیّ إیثار) أی اختاروها علی الآخرة تمام اختیار (ثمّ ظعنوا) و ارتحلوا استعاره (عنها بغیر زاد مبلّغ) له إلی منزله (و لا ظهر) أی مرکوب (قاطع) لطریقه و هما استعارتان للّطاعات و القربات المؤدیة له إلی حظیرة القدس الموصلة إلی مجلس الانس استفهام انکاری (فهل بلغکم أنّ الدّنیا سخت لهم نفسا بفدیة) استفهام علی سبیل الانکار کما أشرنا إلیه سابقا، و المراد أنها جادت «1» لهم حین ارتحالهم منها بطیب نفسها فداء لیکون عوضا عنهم حتّی لا یموتوا و لا یرتحلوا، أو أنها ما بذلت لهم نفسا بأن تکون فی هذا النفس فداء لهم (أو أعانتهم بمعونة أو أحسنت لهم صحبة) مع فرط محبّتهم لها و غایة رغبتهم الیها و شدّة انسهم بها (بل أرهقتهم بالفوادح) أی أغشتهم بالمثقلات (و أوهنتهم بالقوارع) أی أضعفتهم بالمحن و الدّواهی القارعات (و ضعضعتهم بالنوائب) و المصائب (و عفرتهم للمناخر) أی ألصقتهم علی العفر و التراب لانوفهم (و وطئتهم بالمناسم) و الاخفاف و داستهم بالسّنابک و الاظلاف (و أعانت علیهم ریب المنون) أی کانت معینا لحوادث الدّهر علیهم (فقد رأیتم تنکّرها) و تغیّرها (لمن دان لها) و تقرّب بها (و آثرها) و اختارها علی غیرها (و أخلد إلیها) و اعتمد علیها (حتّی ظعنوا عنها لفراق الأبد) أی مفارقة دائمة لا عود بعدها (هل زوّدتهم إلّا السّغب) و الجوع (أو أحلّتهم إلّا الضنک) و الضّیق (أو نوّرت لهم إلّا الظّلمة) أی جعلت الظلمة نورا لهم کما جعلت الجوع لهم زادا
(1) الاول مبنی علی جعل نفسا تمیزا من قبیل طاب زید نفسا، و الثانی علی من جعله مفعول سخت لتضمّنه معنی بذلت و الأول أظهر منه
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 24
(أو أعقبتهم إلّا الندامة) و الحسرة (أ فهذه) الغدّارة الغرّارة (تؤثرون أم الیها تطمئنّون أم علیها تحرصون) مع ما رأیتم من مکائدها و جرّبتم من خیاناتها (فبئست الدار لمن لم یتّهمها) فی نفسه (و لم یکن فیها علی و جل منها) علی عرضه فکانت موجبة لهلاکه و عطبه و أمّا المتّهم لها بالخدیعة و الغرور و الخائف منها و الحذر فنعمت الدّار فی حقّه لکونه منها علی و جل دائم و خوف لازم، فیأخذ حذره بعد عدّته و یقدم الزاد لیوم المعاد و یتزوّد لحال رحیله و وجه سبیله.
الترجمة:
آیا نیستید شما در مسکنهای کسانی که بودند پیش از شما در حالتی که درازتر بودند از حیثیّت عمرها، و باقی تر بودند از حیثیّت اثرها، و دورتر بودند از حیثیّت آرزوها، و آماده تر بودند از حیثیّت شمار، و انبوه تر بودند از حیثیّت لشکر پرستیدند از برای دنیا پرستیدنی و برگزیدند آنرا چه برگزیدنی، پس از آن کوچ کردند از آن بدون توشه که بمنزل برساند، و بدون مرکبی که قطع مراحل نماید.
پس آیا رسید بشما که دنیا سخاوت ورزید از برای آنها از روی طیب نفس بفدیه دادن، و رها نمودن ایشان، یا آنکه یاری کرد ایشان را بمعاونتی، یا این که خوب نمود از برای ایشان صحبتی و معلوم است که هیچکدام از اینها ننمود بلکه پوشانید بایشان و بار نمود ایشان را کارهای سنگین، و ضعیف نمود بمحنتهای کوبنده و مضطرب کرد ایشان را بحوادث، و بخاک مالید ایشان را بسوراخهای دماغها، و لگدکوب کرد ایشان را بدستها و پایها، و اعانت نمود بضرر ایشان حادثات دوران را.
پس بتحقیق دیدید شما تغیر دنیا را مر آن کسی را که تقرّب جست بآن و برگزید او را و چسبید بآن تا این که کوچ کردند از آن بفراق دائمی آیا توشه داد ایشان را بغیر از گرسنگی، یا فرود آورد ایشان را غیر از تنگی، یا روشن کرد از برای ایشان غیر از تاریکی، یا آنکه از پی در آورد ایشان را غیر از پریشانی، آیا پس این دنیای بی اعتبار اختیار می کنید؟ یا بسوی آن مطمئن می باشید؟ یا بر او حریص می شوید؟ پس بد سرائی است آن از برای کسی که متّهم ندارد او را و نباشد در او بر ترس و هراس از آن.
