[hadith]ذمّ الدنیا:
أَمَّا بَعْدُ، فَإِنِّی أُحَذِّرُکُمُ الدُّنْیَا فَإِنَّهَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ، حُفَّتْ بالشَّهَوَاتِ وَ تَحَبَّبَتْ بالْعَاجِلَةِ وَ رَاقَتْ بالْقَلِیلِ وَ تَحَلَّتْ بالْآمَالِ وَ تَزَیَّنَتْ بالْغُرُورِ، لَا تَدُومُ حَبْرَتُهَا وَ لَا تُؤْمَنُ فَجْعَتُهَا، غَرَّارَةٌ ضَرَّارَةٌ حَائِلَةٌ زَائِلَةٌ نَافِدَةٌ بَائِدَةٌ أَکَّالَةٌ غَوَّالَةٌ، لَا تَعْدُو إِذَا تَنَاهَتْ إِلَی أُمْنِیَّةِ أَهْلِ الرَّغْبَةِ فِیهَا وَ الرِّضَاءِ بهَا أَنْ تَکُونَ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی سُبْحَانَهُ "کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بهِ نَباتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشیماً تَذْرُوهُ الرِّیاحُ وَ کانَ اللَّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ مُقْتَدراً".[/hadith]
و من خطبة له علیه السّلام و هی المأة و العاشرة من المختار فی باب الخطب و رواها المحدّث العلامة المجلسی (قد) فی البحار من کتاب مطالب السؤول باختلاف کثیر تطلع علیه انشاء اللَّه بعد شرح ما رواه الرضیّ (قد) و هو قوله:
أمّا بعد فإنّی أحذّرکم الدّنیا فإنّها حلو خضرة حفّت بالشّهوات، و تحبّبت بالعاجلة، و راقت بالقلیل، و تحلّت بالآمال، و تزیّنت بالغرور، لا تدوم حبرتها، و لا تؤمن فجعتها، غرّارة، ضرّارة، حائلة زائلة، نافدة، بائدة، أکّالة، غوّالة، لا تعدو إذا تناهت إلی أمنیّة أهل الرّغبة فیها و الرّضا بها أن تکون کما قال اللَّه تعالی سبحانه: کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بهِ نَباتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشیماً تَذْرُوهُ الرِّیاحُ وَ کانَ اللَّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ مُقْتَدراً.
اللغة:
(الحبرة) بفتح الحاء المهملة و ضمّها ایضا و سکون الباء الموحدة النعمة و الحثن و الوشی و (حائلة) من حال الشیء الحول إذا تغیّرو (غاله) غو لا من باب قال قتله و (الهشیم) من النبات الیابس المتکسّر و لا یقال له الهشیم و هو رطب و (ذرت) الرّیح الشی ء ذروا و أذرّت و ذرّته أطارته و نسفته و (الطّل) المطر الخفیف و یقال أضعف المطر.
الاعراب:
قوله: أن تکون کما قال اللَّه تعالی بحذف حرف الجرّ متعلّقة بتعدو أی لا تتجاوز عن أن تکون، و حذفها عن ان المصدریة و اختها ان مطّرد و منه قوله سبحانه: «وَ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْکِحُوهُنَ».
المعنی:
اعلم أنّ الغرض من هذه الخطبة الشریفة هو التحذیر عن الدّنیا و التنفیر عنها بالاشارة إلی عیوباتها و مساویها و التنبیه علی زوالها و فنائها و انقضائها علی ما فصّله بقوله: استعاره (أما بعد فانی أحذّرکم الدّنیا فانّها حلوة خضرة) أی متّصفة بالحلاوة و الخضرة، و استعارتهما للدّنیا باعتبار التذاذ النفس بهما و تخصیصهما من بین سایر الأوصاف لکونهما من أقوی المستلذّات و أکملها (حفّت بالشّهوات) یعنی أنّها محاطة بالشهوات لا ینال بها الّا بالانهماک فیها و لا یمکن إدراکها الّا بالاقتحام فی مشتهیاتها (و تحبّبت) إلی النّاس (بالعاجلة) أی صارت محبوبة عندهم أو أظهرت المحبة لهم بلذّاتها العاجلة الحاضرة الّتی مالت الیها القلوب بسببها، و ذلک لأنّ القلوب انما تمیل إلی العاجل دون الآجل، و النفوس ترغب إلی النقد دون النسیة قال الشاعر:
فأطعمنا من فومها و سنامها شواء و خیر الخیر ما کان عاجله
(و راقت بالقلیل) أی أعجبت أهلها بشیء قلیل حقیر عند متاع الآخرة کمّا و کیفا (و تحلّت بالآمال) أی تزیّنت لأهلها بما یؤمّلون فیها من الآمال الّتی أکثرها باطلة (و تزیّنت) عند النّاس (بالغرور) أی بما هو فی نفس الامر غرور و باطل لا حقیقة له و لا أصل «کَسَرابٍ بقِیعَةٍ یَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتَّی إِذا جاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً» (لا تدوم حبرتها) و نعمتها (و لا تؤمن فجعتها) و رزیّتها (غرّارة ضرّارة) أی کثیرة الغرور و الضرر (حائله زائلة) أی متغیّرة لا بقاء لها (نافدة بائدة) أی فانیة هالکة
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 8، ص: 19
لا دوام لها (أکّالة غوّالة) أی کثیرة الأکل و الاغتیال للنّاس مثل السّبع العقور الذی یأکل النّاس و یغتا لهم أی یأخذهم و یهلکهم من حیث لا یدرون و لا یشعرون التّشبیه المرکب (لا تعدو إذا تناهت إلی امنیّة أهل الرغبة فیها و الرّضا بها أن تکون کما قال اللَّه تعالی) یعنی أنها إذا بلغت و انتهت إلی غایة ما یریده الراغبون فیها و الرّاضون بها لا تعدو و لا تتجاوز عن کون حالها مثل المثل الذی ضرب اللَّه سبحانه لها حیث قال فی سورة الکهف: «وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلَ الْحَیاةِ الدُّنْیا کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بهِ نَباتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشیماً تَذْرُوهُ الرِّیاحُ وَ کانَ اللَّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ مُقْتَدراً».
فانّ المراد بالآیة تشبیه حالها فی نضرتها و بهجتها و زهرتها و کونها علی وفق منیة أهلها و طبق بغیة طالبیها مع ما یتعقّبها من الهلاک و الفناء بحال النّبات الحاصل من الماء یکون أخضر ناضرا شدید الخضرة و الطراوة یعجب الزّرّاع ثمّ ییبس فیکون هشیما تذروه الریاح، و هو من باب التّشبیه المرکب علی ما حقّقناه فی الدّیباجة.
الترجمة:
از جمله خطب شریفه آن بزرگوار امام انام است در مذمّت دنیا و تحذیر خلایق از آن غدّار و بی وفا که فرموده:
أما بعد از حمد و ثناء خداوند ربّ الأرباب و صلوات بر سیّد ختمی مآب، پس بدرستی که من می ترسانم شما را از دنیا پس بتحقیق که آن شیرین است و سبز یعنی نفس لذّت می برد از آن بجهت حلاوت و خضرویت و طراوت آن در حالتی که أحاطه کرده شده است بخواهشات نفسانیة، و اظهار محبّت نموده است بطالبان خود بلذّتهای عاجله خود، و بشکفت آورده مردمان را بزیورهای قلیل و اندک، و آراسته گشته بامیدهای بی بنیاد، و آرایش یافته بباطل و فساد، دوام نمی یابد سرور آن، و ایمن نمی توان شد از درد و مصیبت آن، فریبنده ایست مضرّت رساننده تغییر یابنده ایست زایل شونده، موصوف است بفنا و هلاک، و متّصف است بکثرت خوردن مردمان و أخذ نمودن و هلاک کردن ایشان، تجاوز نمی کند وقتی که متناهی شد بنهایت آرزوی کسانی که راغب هستند در آن، و خوشنودند بآن از این که باشد حال آن بقراری که خداوند متعال بیان فرموده و وصف نموده در سوره کهف که فرموده: مثل زندگانی دنیا همچه آبی است که نازل کردم آنرا از آسمان پس آمیخته شد بآن آب گیاه زمین پس برگشت آن گیاه خشک و درهم شکسته پس پراکنده می گرداند آنرا بادها و از بیخ بر میکند و هست خدا بهر چیز صاحب اقتدار محصّل مرام اینست که خدا تشبیه نموده صفت زندگانی دنیا را در بهجت و لذّت و سرور و شکفتگی آن که آخرش منتهی می شود بمرگ و هلاک بصفت گیاهی که می روید از زمین بسبب آبی که از آسمان نازل می شود که پنج روز سبز و خرّم و تر و تازه میباشد، و بعد از آن در زمان قلیلی خشک و شکسته می گردد، و بادها آن را از بیخ کنده و می پرانند.
بهار عمر بسی دلفریب و رنگین است ولی چه سود که دارد خزان مرگ از پی
