[hadith]لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی ضِلِّیلٍ قَدْ نَعَقَ بالشَّامِ وَ فَحَصَ برَایَاتِهِ فِی ضَوَاحِی کُوفَانَ. فَإِذَا فَغَرَتْ فَاغِرَتُهُ وَ اشْتَدَّتْ شَکِیمَتُهُ وَ ثَقُلَتْ فِی الْأَرْضِ وَطْأَتُهُ عَضَّتِ الْفِتْنَةُ أَبْنَاءَهَا بأَنْیَابهَا وَ مَاجَتِ الْحَرْبُ بأَمْوَاجِهَا وَ بَدَا مِنَ الْأَیَّامِ کُلُوحُهَا وَ مِنَ اللَّیَالِی کُدُوحُهَا. فَإِذَا أَیْنَعَ زَرْعُهُ وَ قَامَ عَلَی یَنْعِهِ وَ هَدَرَتْ شَقَاشقُهُ وَ بَرَقَتْ بَوَارِقُهُ عُقِدَتْ رَایَاتُ الْفِتَنِ الْمُعْضِلَةِ وَ أَقْبَلْنَ کَاللَّیْلِ الْمُظْلِمِ وَ الْبَحْرِ الْمُلْتَطِمِ هَذَا وَ کَمْ یَخْرِقُ الْکُوفَةَ مِنْ قَاصِفٍ وَ یَمُرُّ عَلَیْهَا مِنْ عَاصِفٍ وَ عَنْ قَلِیلٍ تَلْتَفُّ الْقُرُونُ بالْقُرُونِ وَ یُحْصَدُ الْقَائِمُ وَ یُحْطَمُ الْمَحْصُود.[/hadith]
جلوه تاریخ درشرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 3، ص 375
از سخنان آن حضرت (ع) [در این خطبه که مشتمل بر پیشگویی هایی در مورد خونریزی ها و فتنه هاست و با این عبارت «الحمد لله الاول قبل کل اول» (سپاس خداوندی را که نخست پیش از همه نخستهاست) شروع می شود، پس از توضیح عبارت که بر مبنای کلام معتزله است. ضمن شرح جمله «گویی به گمراهی می نگرم که در شام بانگ برداشته و رایات خود را در نواحی کوفه به جنبش درآورده است» چنین گفته است]:
این سخن کنایه از عبد الملک بن مروان است و صفات و نشانه هایی که علی علیه السلام بیان فرموده است در او بیش از دیگران بوده است. او هنگامی مدعی خلافت برای خود شد که در شام قیام کرد و همین معنی بانگ برداشتن اوست و رایات خود را در اطراف کوفه به جنبش درآورد که یک بار شخصا به عراق آمد و مصعب را کشت و سپس امیرانی چون برادر خود، بشر بن مروان را به حکومت کوفه گماشت و سرانجام حکومت کوفه را به حجاج بن یوسف ثقفی سپرد که در آن هنگام شدت حکومت عبد الملک و پایکوبی او بود و کار به راستی دشوار شد و فتنه هایی در جنگهای با خوارج و عبد الرحمن بن اشعث بروز کرد. چون روزگار عبد الملک به سر آمد، نابود شد ولی رایات فتنه های پیچیده و دشوار همچنان پا بر جای بود نظیر جنگهای فرزندان عبد الملک با خاندان مهلب و جنگهای آنان با زید بن علی بن- حسین علیه السلام و دیگر فتنه هایی که در کوفه به روزگار حکومت یوسف بن عمر و خالد قسری و عمر بن هبیرة و امیران دیگر پدید آمد و چه ظلم و درماندگی و کشته- شدن ها و غارت اموال ها که صورت گرفت.
گفته شده است: این سخن امیر المومنین علیه السلام کنایه از معاویه و فتنه هایی است که به روزگار او پدید آمد و فتنه هایی که پس از او به دست یزید و عبید الله بن- زیاد صورت گرفت و واقعه شهادت امام حسین علیه السلام پیش آمد، ولی همان سخن اول صحیح تر است، زیرا معاویه به روزگار امیر المومنین علیه السلام در شام بانگ برداشته بود و مردم را به حکومت خود فراخوانده بود و حال آنکه سیاق سخن دلالت بر آن دارد که کسی در آینده بانگ برخواهد داشت و مگر نمی بینی که می فرماید: «گویی به گمراهی می نگرم که در شام بانگ برداشته است». [سپس ضمن خطبه از ظهور دولت دیگری وعده می دهد که کنایه از دولت بنی عباس و پیروزی آنان بر بنی امیه است و اینکه بسیاری از امیران اموی در جنگ کشته خواهند شد و اسیران آنان هم اعدام خواهند شد و این حال به روزگار عبد الله بن علی و ابو العباس سفاح صورت گرفت.]
