[hadith]أَیُّهَا النَّاسُ لا یَجْرِمَنَّکُمْ شقاقِی وَ لَا یَسْتَهْوِیَنَّکُمْ عِصْیَانِی وَ لَا تَتَرَامَوْا بالْأَبْصَارِ عِنْدَ مَا تَسْمَعُونَهُ مِنِّی؛ فَوَالَّذی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ إِنَّ الَّذی أُنَبِّئُکُمْ بهِ عَنِ النَّبیِّ الْأُمِّیِّ (صلی الله علیه وآله)، [وَ اللَّهِ] مَا کَذَبَ الْمُبَلِّغُ وَ لَا جَهِلَ السَّامِعُ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 7، ص: 169
أیّها النّاس لا یجرمنّکم شقاقی، و لا یستهوینّکم عصیانی، و لا تتراموا بالأبصار عند ما تسمعونه منّی، فوالّذی فلق الحبّة و برء النّسمة، إنّ الّذی أنبّئکم به عن النّبیّ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم، ما کذب المبلّغ، و لا جهل السّامع.
اللغة:
و (النسمة) محرّکة الرّیح کالنّسیم ثمّ سمیّت بها النّفس و الجمع نسم مثل قصبة و قصب.
الاعراب:
و الضمیر فی ما تسمعونه راجع إلی الکلام المستفاد بالسّیاق علی حدّ قوله تعالی «تَوارَتْ بالْحِجاب» أی الشّمس، أو یجعل ما موصولة و الضمیر راجعا إلیها، و عن النّبیّ متعلّق بمقدّر خبر أنّ أی صادر عن النبیّ أو مأخوذ عنه و نحو ذلک. و جملة ما کذب المبلّغ استیناف بیانی.
المعنی:
و لمّا کان قصده علیه السّلام اخبارهم عمّا یکبر فی صدورهم و یضعف عنه قلوبهم و یکاد أن ینسبوه إلی الکذب فیه لا جرم أیّههم أوّلا و حذّرهم عن التکذیب بقوله:
(أیّها الناس لا یجرمنّکم شقاقی) أی لا یحملنّکم معاداتی و خلافی علی أن تکذّبونی (و لا یستهوینکم عصیانی) أی لا یذهبّن معصیتی بهواکم و عقلکم، و قیل: أی لا تستهیمنّکم و یجعلکم هائمین و هو قریب ممّا قلناه (و لا تتراموا بالابصار عند ما تسمعونه منّی) أی لا ینظر بعضکم بعضا فعل المنکر المکذّب عند سماع الاخبار الغیبیة منّی (فوالذی فلق الحبّة) أی خلقها أو شقّها باخراج النبات منها (و برء النّسمة) أی خلق النّفس الانسانی و أوجدها (انّ الذی أنبئکم به) ما أقوله من تلقاء نفسی فتسرعوا و تبادروا إلی تکذیبی، و انما هو متلقا و مأخوذ (عن النّبیّ) الصّادق الأمین (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) أجمعین (ما کذب المبلّغ و لا جهل السّامع) أراد بالمبلّغ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فی تبلیغه عن اللّه سبحانه و بالسّامع نفسه الشّریف، فیکون فیه إشعار بأنّ ما یخبرهم به مأخوذ من اللّه سبحانه.
قال الشّارح المعتزلی: و المبلّغ و السّامع نفسه، یقول: ما کذبت علی الرّسول تعمدا و لا جهلت ما قاله فانقل عنه غلطا، و الأوّل أظهر هذا.
الترجمة:
ای مردمان باید که باعث نشود شما را عداوت و مخالفت من بر تکذیب من، و متحیّر نگرداند شما را نافرمانی کردن با من، و میندازید دیدها را بیکدیگر نزد شنیدن اخبار غریبه از من، پس قسم بحق آن کسیکه شکافت دانه را و خلق فرمود انسان را بدرستی که آنچه خبر می دهم شما را بآن اخذ شده است از پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم دروغ نگفته رساننده آن خبر که عبارتست از پیغمبر، و جاهل نبوده شنونده آن که عبارتست از نفس نفیس خود.
