[hadith]من خطبة له (علیه السلام) فی رسول اللّه و أهل بیته:
الْحَمْدُ لِلَّهِ النَّاشرِ فِی الْخَلْقِ فَضْلَهُ وَ الْبَاسطِ فِیهِمْ بالْجُود یَدَهُ، نَحْمَدُهُ فِی جَمِیعِ أُمُورِهِ وَ نَسْتَعِینُهُ عَلَی رِعَایَةِ حُقُوقِهِ،
وَ نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، أَرْسَلَهُ بأَمْرِهِ صَادعاً وَ بذکْرِهِ نَاطِقاً، فَأَدَّی أَمِیناً وَ مَضَی رَشیداً.[/hadith]
و من اخری و هی التاسعة و التسعون من المختار فی باب الخطب خطب بها فی الجمعة الثالثة من خلافته کما فی شرح المعتزلی:
الحمد للّه النّاشر فی الخلق فضله، و الباسط فیهم بالجود یده، نحمده فی جمیع أموره، و نستعینه علی رعایة حقوقه، و نشهد أن لا إله غیره، و أنّ محمّدا عبده و رسوله، أرسله بأمره صادعا، و بذکره ناطقا، فأدّی أمینا، و مضی رشیدا.
اللغة:
(الرّشد) إصابة الصّواب و قیل الاستقامة علی طریق الحقّ مع تصلّب فیه، و بهما فسّر قوله سبحانه: وَ لَقَدْ آتَیْنا إِبْراهِیمَ رُشْدَهُ مِنْ قَبْلُ».
الاعراب:
فضله و یده منصوبان علی المفعولیة، و غیره منصوب علی الوصف، و صادعا و ناطقا حالان من مفعول ارسله و یحتمل کون الأول حالا من امره و الثّانی من ذکره علی نحو قوله: «هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بالْحَقِ» . و أمینا و رشیدا منصوبان علی الحال أیضا.
المعنی:
اعلم أنّ هذه الخطبة الشریفة من جملة الأخبار الغیبیّة لأمیر المؤمنین علیه السّلام أخبر فیها بما یکون بعده علیه السّلام من أمر الأئمة علیهم السّلام و أعلم النّاس بموته علیه السّلام بعد اشتهار أمره و اجتماع الخلق له، و افتتح بالحمد و الثّناء، و الشهادة بالتّوحید و الرّسالة و ذکر وصف الرسول صلّی اللّه علیه و آله و سلّم أولا فقال علیه السّلام:
(الحمد للّه الناشر) أی المفرّق (فی الخلق فضله) و احسانه مجاز من باب اطلاق اسم السّبب علی المسبّب- کنایة (و الباسط فیهم بالجود یده) أی نعمته من باب اطلاق اسم السّبب علی المسبّب أو بسط الید کنایة عن العطاء (نحمده) سبحانه (فی جمع اموره) الصادرة عنه سواء کان من قبیل العطاء و النعمة أو البلاء و الشّدة، فانّ کلّ ما صدر عنه سبحانه نعمة کان أو غیرها جمیل اختیاریّ یستحق به حمدا و ثناء، و لازم حقّ العبودیّة و مقتضی کمال المعرفة القیام بوظایف الحمد فی کلّ باب، و الرّضاء بالقضاء علی جمیع الأحوال و لا حاجة إلی ما تمحّله الشّارح البحرانی «ره» و تکلّفه من أنّ الحمد بالشّداید اللّاحقة باعتبار کونها من نعمه أیضا فانها إذا قوبلت بصبر جمیل استلزمت ثوابا جزیلا کما قال تعالی: و بشّر الصّابرین، و ظاهر أنّ أسباب النّعم نعم.
(و نستعینه علی رعایة حقوقه) الواجبة و الاتیان بها سواء کانت حقوقا مالیة کالخمس و الزّکاة و الحجّ و نحوها، أو غیر مالیة کسایر ما أوجبه علی عباده (و نشهد أن لا إله غیره و أنّ محمّدا) صلّی اللّه علیه و آله و سلّم (عبده و رسوله) ذکر الشهادتین فی هذه الخطبة کأکثر الخطب لما روی من أن کلّ خطبة لیس فیها تشهد فهی کالید الجذماء (أرسله) سبحانه (بأمره صادعا) أی مظهرا مجاهرا امتثالا لقوله سبحانه «فَاصْدَعْ بما تُؤْمَرُ».
(و بذکره ناطقا) اطاعة لما أمره بقوله: «فَذَکِّرْ بالْقُرْآنِ مَنْ یَخافُ وَعِید». (فادی) ما حمّله (امینا) مؤتمنا (و مضی) إلی الحقّ (رشیدا) صائبا استعاره.
الترجمة:
از جمله خطب شریفه دیگر آن امام أنام است که فرموده:
حمد و سپاس خداوند را سزاست که پراکنده کننده است در میان خلق فضل و اکرام خود را، و گستراننده در میان ایشان بجود و بخشش احسان و انعام خود را حمد می کنیم او را در همه کارهای او، و طلب یاری می کنیم از او بر رعایت حقّهای او، و شهادت می دهیم آنکه نیست هیچ معبودی بحق غیر از او، و آنکه محمّد بن عبد اللّه صلوات اللّه علیه و آله بنده و رسول او است، فرستاده او را در حالتی که اظهار کننده بود امر او را، و گوینده بود ذکر او را، یا این که فرستاده او را بأمر خود در حالتی که شکافنده بود آن امر بیضه شرک را، و بذکر خود در حالتی که گوینده بود آن ذکر حقّ را.پس أدا نمود حضرت خاتم نبوّت أوامر و أحکام حق را در حالتی که امین بود در تبلیغ رسالت، و گذشت بسوی حقّ در حالتی که راستکار یا مستقیم بود بر طریق هدایت.
