[hadith]6- و فی حدیثه (علیه السلام): إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا کَانَ لَهُ الدَّیْنُ الظَّنُونُ، یَجِبُ عَلَیْهِ أَنْ یُزَکِّیَهُ لِمَا مَضَی إِذَا قَبَضَهُ.
[فالظنون الذی لا یعلم صاحبه أ [یقضیه] یقبضه من الذی هو علیه أم لا فکأنه الذی یظن به [ذلک] فمرة یرجوه و مرة لا یرجوه و [هو] هذا من أفصح الکلام و کذلک کل أمر تطلبه و لا تدری علی أی شیء أنت منه فهو ظنون و علی ذلک قول الأعشی:
ما یجعل الجد الظنون الذی جنب صوب اللجب الماطر
مثل الفراتی إذا ما طما یقذف بالبوصی و الماهر
و الجد البئر العادیة فی الصحراء و الظنون التی لا یعلم هل فیها ماء أم لا].[/hadith]
جلوه تاریخ درشرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 8، ص56
و منه، ان الرجل اذا کان له الدّین الظنون یجب علیه ان یزکّیه لما مضی اذا قبضه.
قال: الظنون: الذی لا یعلم صاحبه ایقضیه من الذی هو علیه ام لا، فکانّ الذی یظن به ذلک، فمرة یرجوه، و مرة لا یرجوه، و هو من افصح الکلام، و کذلک کل امر تطلبه و لا تدری علی ای شئ انت منه فهو ظنون، و علی ذلک قول الاعشی:
من یجعل الجد الظنون الذی جنّب صوب اللجب الماطر
مثل الفراتی اذا ماطما یقذف بالبوصی و الماهر
و الجد: البئر العادیه فی الصحراء. و الظنون: التی لا یعلم هل فیها ماء ام لا. «و از سخنان آن حضرت است که چون مردی از کسی طلبی دارد «ظنون» پس از گرفتن آن طلب، بر او واجب است که زکات گذشته اش را بدهد.» گوید: ظنون چیزی است که صاحب آن نداند آیا کسی که تأدیه طلب بر عهده اوست آن را می پردازد یا نه. گویی به آن گمان دارد، گاهی امید می بندد و گاه قطع امید می کند و این از فصیح ترین سخنهاست. همچنین هر چیز که در جستجوی آنی و نمی دانی سرانجام چه می شود - آیا به آن می رسی یا نمی رسی- ظنون است و شعر اعشی هم از این معنی است که گفته است: چاهی که فقط گمان آب داشتن به آن می رود و از ریزش بارانهای ابرهای بارنده به دور است، همچون رودخانه فرات نیست که چون آکنده شود قایق و شناور ورزیده را این سو و آن سو راند. جد، چاه کهنه در بیابان است و ظنون، چاهی است که ندانند در آن آب هست یا نه.
ابو عبیدة می گوید: در این سخن ملاک فقهی هم وجود دارد و آن این است که هر کس از مردم طلب دارد تا آن را نگرفته است بر او واجب نیست زکاتش را بپردازد و چون آن را گرفت زکات مدت گذشته اش را باید بدهد، هر چند به وصول آن امیدی نداشته است. این سخن عقیده کسی را که می گوید: زکات آن بر عهده مدیون است که از آن استفاده می کرده است، رد می کند.
