[hadith]وَ قَالَ (علیه السلام) -وَ قَدْ رَجَعَ مِنْ صِفِّینَ فَأَشْرَفَ عَلَی الْقُبُورِ بظَاهِرِ الْکُوفَةِ-: یَا أَهْلَ الدِّیَارِ الْمُوحِشَةِ وَ الْمَحَالِّ الْمُقْفِرَةِ وَ الْقُبُورِ الْمُظْلِمَةِ، یَا أَهْلَ التُّرْبَةِ، یَا أَهْلَ الْغُرْبَةِ، یَا أَهْلَ الْوَحْدَةِ، یَا أَهْلَ الْوَحْشَةِ، أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ سَابقٌ وَ نَحْنُ لَکُمْ تَبَعٌ لَاحِقٌ؛ أَمَّا الدُّورُ فَقَدْ سُکِنَتْ، وَ أَمَّا الْأَزْوَاجُ فَقَدْ نُکِحَتْ، وَ أَمَّا الْأَمْوَالُ فَقَدْ قُسمَتْ. هَذَا خَبَرُ مَا عِنْدَنَا، فَمَا خَبَرُ مَا عِنْدَکُمْ؟ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی أَصْحَابهِ فَقَالَ: أَمَا [وَ اللَّهِ] لَوْ أُذنَ لَهُمْ فِی الْکَلَامِ لَأَخْبَرُوکُمْ أَنَّ خَیْرَ الزَّاد التَّقْوی.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 21، ص: 198
الخامسة و العشرون بعد المائة من حکمه علیه السّلام:
(125) و قال علیه السّلام و قد رجع من صفّین فأشرف علی القبور بظاهر الکوفة:
یا أهل الدّیار الموحشة، و المحالّ المقفرة، و القبور المظلمة یا أهل التّربة، یا أهل الغربة، یا أهل الوحدة، یا أهل الوحشة، أنتم لنا فرط سابق، و نحن لکم تبع لاحق، أمّا الدّور فقد سکنت، و أمّا الأزواج فقد نکحت، و أمّا الأموال فقد قسمت، هذا خبر ما عندنا فما خبر ما عندکم؟. ثمّ التفت إلی أصحابه فقال: أما لو أذن لهم فی الکلام لأخبروکم أنّ خیر الزّاد التّقوی. (76943- 76862)
المعنی:
قد رجع علیّ علیه السّلام من صفّین و ملؤ قلبه الأسف علی ما جری فی هذه المعرکة الدامیة الرهیبة من سفک الدّماء و قتل الأبریاء الأتقیاء بید العصابة القاسطة الباغیة أتباع معاویة، و زاد علیه قضیة الحکمین و فتنة الخوارج بما یتفرس منها ما سیقع فی المستقبل القریب من تشتت أصحابه و تفرّق جمعه، فهجم علی قلبه الشریف هموما کأداء.
فلمّا أشرف علی القبور توجّه إلی الأموات و ناداهم بهذه الکلمات لیخفّف عمّا یجول فی صدره الشریف من الأسفات، و لینبّه أصحابه علی ما هو آت و یعظهم بلسان الأموات لعلّه یعالج ما عرض لهم من الجهالات و الشهوات، فیئوبون إلی الحقّ و الطاعة لتدارک ما فات، و لکن هیهات، هیهات.
الترجمة:
چون از میدان نبرد صفّین بازگشت و در نزدیک کوفه بگورستان رسید فرمود:
أی أهالی خانه های هراسناک، و محلّه های بی آب و نان، و گورهای تاریک، أی گرفتاران در زیر خاک، أیا أهالی غربت و آواره گی، أیا أهالی تنهائی و یگانگی، أیا أهالی بیم و هراس، شما پیش غراولان ما همه هستید که جلو رفتید، و ما همه بدنبال شما در کوچیم و بشما خواهیم پیوست «بدانید» خانه های شما نشیمن دیگران شد، همسران شما شوهر کردند، أموال شما همه تقسیم شد، اینست خبری که ما برای شما داریم، آیا پیش شما چه خبری هست؟
سپس رو بیارانش کرد و فرمود: ألا اگر اجازه سخن داشتند بشما گزارش می دادند که: بهترین توشه راه آخرت همان پرهیزکاریست.
چون علی برگشت از صفّین نزار بر مقابر پشت کوفه رهگذار
رو بسوی أهل گورستان نمود با زبانش عقده دل را گشود
گفت ای اهل دیار پر هراس ای گرفتاران جای آس و پاس
گورتان تاریک و بر سر خاکتان وحدت و وحشت شده هم چاکتان
پیشتازانی ز ما هستید و نک ما بدنبال شما بی ریب و شک
خانه هاتان شد نشیمنگاه غیر با زنانتان شوهران در گشت و سیر
مالتان بر وارثان قسمت شده اعتبار و جاه بی قیمت شده
این گزارش نزد ما بهر شما است چه گزارش از شماها بهر ما است؟
رو بیاران کرد و می فرمود اگر رخصتیشان بود در پخش خبر
این گزارش بودشان اندر زمان بهترین توشه است تقوی ای فلان
