[hadith]وَ إِیَّاکَ أَنْ تَغْتَرَّ بمَا تَرَی مِنْ إِخْلَاد أَهْلِ الدُّنْیَا إِلَیْهَا وَ تَکَالُبهِمْ عَلَیْهَا، فَقَدْ نَبَّأَکَ اللَّهُ عَنْهَا وَ [نَعَتَتْ لَکَ نَفْسَهَا] نَعَتْ هِیَ لَکَ عَنْ نَفْسهَا وَ تَکَشَّفَتْ لَکَ عَنْ مَسَاوِیهَا، فَإِنَّمَا أَهْلُهَا کِلَابٌ عَاوِیَةٌ وَ سبَاعٌ ضَارِیَةٌ، یَهِرُّ بَعْضُهَا عَلَی بَعْضٍ وَ یَأْکُلُ عَزیزُهَا ذَلِیلَهَا وَ یَقْهَرُ کَبیرُهَا صَغِیرَهَا، نَعَمٌ مُعَقَّلَةٌ وَ أُخْرَی مُهْمَلَةٌ، قَدْ أَضَلَّتْ عُقُولَهَا وَ رَکِبَتْ مَجْهُولَهَا، سُرُوحُ عَاهَةٍ بوَادٍ وَعْثٍ، لَیْسَ لَهَا رَاعٍ یُقِیمُهَا وَ لَا مُسیمٌ یُسیمُهَا، سَلَکَتْ بهِمُ الدُّنْیَا طَرِیقَ الْعَمَی وَ أَخَذَتْ بأَبْصَارِهِمْ عَنْ مَنَارِ الْهُدَی، فَتَاهُوا فِی حَیْرَتِهَا وَ غَرِقُوا فِی نِعْمَتِهَا وَ اتَّخَذُوهَا رَبّاً فَلَعِبَتْ بهِمْ وَ لَعِبُوا بهَا وَ نَسُوا مَا وَرَاءَهَا. رُوَیْداً، یُسْفِرُ الظَّلَامُ کَأَنْ قَدْ وَرَدَتِ الْأَظْعَانُ، یُوشکُ مَنْ أَسْرَعَ أَنْ یَلْحَقَ. وَ اعْلَمْ یَا بُنَیَّ أَنَّ مَنْ کَانَتْ مَطِیَّتُهُ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ فَإِنَّهُ یُسَارُ بهِ وَ إِنْ کَانَ وَاقِفاً، وَ یَقْطَعُ الْمَسَافَةَ وَ إِنْ کَانَ مُقِیماً وَادعا.[/hadith]
و إیّاک أن تغترّ بما تری من إخلاد أهل الدّنیا إلیها، و تکالبهم علیها، فقد نبّأک اللّه عنها، و نعت [نعتت ] لک نفسها، و تکشّفت لک عن مساویها، فإنّما أهلها کلاب عاویة، و سباع ضاریة، یهرّ بعضها بعضا، و یأکل عزیزها ذلیلها و یقهر کبیرها صغیرها، نعم معقّلة، و أخری مهملة، قد أضلّت عقولها و رکبت مجهولها، سروح عاهة، بواد وعث! لیس لها راع یقیمها، و لا مسیم یسیمها، سلکت بهم الدّنیا طریق العمی، و أخذت بأبصارهم عن منار الهدی، فتاهوا فی حیرتها، و غرقوا فی نعمتها، و اتّخذوها ربّا فلعبت بهم و لعبوا بها، و نسوا ما وراءها!! رویدا یسفر الظّلام، کان قد وردت الأظعان، یوشک من أسرع أن یلحق. (61970- 61747)
اللغة:
(أخلد)، إلی کذا: اتّخذه دار الخلد و الاقامة الدائمة، (التکالب): التنازع علی التسلط کالکلاب یتنازعون للتسلط علی الجیف، (المساوی): المعایب، (الضراوة)، الجرأة علی الاصطیاد، (المعقّدة): المربوطة بالعقال، (المجهول) و المجهل: المفازة
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 24
الّتی لا أعلام فیها، (واد وعث): (واد وعث): لا یثبت فیه خفّ و لا حافر لسهولته أو کونه مزلقا (سروح عاهة) جمع سرح و هی المواشی المبتلاة بالافة المعرضة للهلاک، (مسیم یسیمها): راع یرعاها، (رویدا) تصغیر رود و أصل الحرف من رادت الرّیح ترود تحرک حرکة خفیفة و المعنی لا تعجل (یسفر الظلام)، یقال أسفر وجهه إذا أضاء و أسفر الصبح إذا انکشف، (الأظعان): جمع ظعن، و هی الجماعات المتنقلة فی البراری.
الاعراب:
نعم معقّلة: خبر بعد خبر لقوله «أهلها»، سروح عاهة: خبر ثالث بأبصارهم: مفعول أخذت و الظاهر انّ الباء زائدة للتأکید، رویدا: منصوب بمقدر أی امهل رویدا، هذه الجملة و ما بعدها أمثال سائرة.
المعنی:
ثمّ حذّره أکیدا عن تقلید الناس فی الافتنان بالدّنیا و الاشتغال بها کأنها دار خلود لهم و لیس لهم انتقال عنها إلی دار اخری، و نبّه علی ذلک بوجوه:
1- إخبار اللّه تعالی عن فنائها.
2- توصیف الدّنیا نفسها بالفناء و الزوال آناء اللیل و النّهار.
3- المغترّون بها کلاب و أنعام ضالّة مبتلاة بالافات بلا مرشد و لا راع و لا مناص لهم من الهلاکة و الدّمار، فلا ینبغی الاقتداء بهم فی أفعالهم و أحوالهم فی حال من الأحوال.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 25
الترجمة:
مبادا فریب بخوری که دنیا طلبان بدان دل داده و آنرا جاودانه گرفته اند و بر سر آن با هم سگانه مبارزه میکنند، زیرا خدا از فناء دنیا خبر داده و خود دنیا هم خود را به بیوفائی توصیف کرده و از بدیهای خود برایت پرده بر گرفته، همانا اهل دنیا سگهائی عوعو کننده و درنده هائی پوزش آور و زیان زننده اند بروی یکدیگر زوزه کشند، و عزیزانشان خوارهایشان را بخورند، و بزرگشان خوردشان را مقهور سازند، چار پایانی باشند بسته یا مهار گسیخته و آزاد، عقل خود را گمراه کرده و در بیابانی ناشناخته می تازند، رمه هائی بیمار و آفت زده در نمکزاری لغزان سرگردانند، نه شبانی دارند که آنها را نگهداری کند و نه چوپانی که آنها را بچراند، دنیا آنها را بکوره راه ناهمواری کشانده و چشم آنها را از دیدار راه روشن هدایت بسته، در سرگردانی دنیا گم شداند و در نعمت بی عافیت آن اندرند، دنیا را پروردگار خود شناخته و دودستی آنرا گرفته اند و دنیایشان ببازی گرفته و آنها هم سرگرم بازی با دنیا شدند و فراموش کردند که در دنبال دنیا چه عالمی است؟ آرام باش، پرده تاریکی بکنار می رود، گویا کاروانهای جهان ناپیدا وارد شوند، هرکس شتاب کند بزودی بکاروانهای پیش گذر می رسد.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 26
الفصل السابع من قوله علیه السّلام:
و اعلم [یا بنیّ ] أنّ من کانت مطیّته اللّیل و النّهار فإنّه یسار به و إن کان واقفا، و یقطع المسافة و إن کان مقیما وادعا.
اللغة:
(المطیّة): ما یقطع به المسافة فاختلاف اللّیل و النّهار یوحب طیّ مدّة العمر.
المعنی:
قرّر علیه السّلام فی هذا الفصل زوال الدّنیا و فناءها بحساب ریاضی فقال: إنّ العمر عدد من اللّیالی و الأیّام المارّة علی الدّوام و یصل إلی النهایة و ینفد لا محالة و بعد ما أثبت بالبرهان الریاضی أنّ العمر منقض و أنّ الأجل محتوم فلا ینبغی الرکون إلی الدنیا و الاعتماد علیها.
الترجمة:
ای پسر جانم بدانکه هر کس بر پاکش شب و روز سوار است همیشه بسوی مرگ در رفتار است گر چه در جای خود ایستاده و استوار است، و بناخواه طی راه می نماید گر چه مقیم و آسوده می زید.
