[hadith]وَ أَنْ أَبْتَدئَکَ بتَعْلِیمِ کِتَاب اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَأْوِیلِهِ وَ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ وَ أَحْکَامِهِ وَ حَلَالِهِ وَ حَرَامِهِ، لَا أُجَاوِزُ ذَلِکَ بکَ إِلَی غَیْرِهِ، ثُمَّ أَشْفَقْتُ أَنْ یَلْتَبسَ عَلَیْکَ مَا اخْتَلَفَ النَّاسُ فِیهِ مِنْ أَهْوَائِهِمْ وَ آرَائِهِمْ مِثْلَ الَّذی الْتَبَسَ عَلَیْهِمْ، فَکَانَ إِحْکَامُ ذَلِکَ عَلَی مَا کَرِهْتُ مِنْ تَنْبیهِکَ لَهُ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْ إِسْلَامِکَ إِلَی أَمْرٍ لَا آمَنُ عَلَیْکَ [فِیهِ] بهِ الْهَلَکَةَ، وَ رَجَوْتُ أَنْ یُوَفِّقَکَ اللَّهُ فِیهِ لِرُشْدکَ وَ أَنْ یَهْدیَکَ لِقَصْدکَ، فَعَهِدْتُ إِلَیْکَ وَصِیَّتِی هَذهِ. وَ اعْلَمْ یَا بُنَیَّ أَنَّ أَحَبَّ مَا أَنْتَ آخِذٌ بهِ إِلَیَّ مِنْ وَصِیَّتِی تَقْوَی اللَّهِ وَ الِاقْتِصَارُ عَلَی مَا فَرَضَهُ اللَّهُ عَلَیْکَ وَ الْأَخْذُ بمَا مَضَی عَلَیْهِ الْأَوَّلُونَ مِنْ آبَائِکَ وَ الصَّالِحُونَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِکَ، فَإِنَّهُمْ لَمْ یَدَعُوا أَنْ نَظَرُوا لِأَنْفُسهِمْ کَمَا أَنْتَ نَاظِرٌ وَ فَکَّرُوا کَمَا أَنْتَ مُفَکِّرٌ، ثُمَّ رَدَّهُمْ آخِرُ ذَلِکَ إِلَی الْأَخْذ بمَا عَرَفُوا وَ الْإِمْسَاکِ عَمَّا لَمْ یُکَلَّفُوا، فَإِنْ أَبَتْ نَفْسُکَ أَنْ تَقْبَلَ ذَلِکَ دُونَ أَنْ تَعْلَمَ کَمَا عَلِمُوا فَلْیَکُنْ طَلَبُکَ ذَلِکَ بتَفَهُّمٍ وَ تَعَلُّمٍ لَا بتَوَرُّطِ الشُّبُهَاتِ وَ عُلَقِ الْخُصُومَاتِ، وَ ابْدَأْ قَبْلَ نَظَرِکَ فِی ذَلِکَ بالاسْتِعَانَةِ بإِلَهِکَ وَ الرَّغْبَةِ إِلَیْهِ فِی تَوْفِیقِکَ وَ تَرْکِ کُلِّ شَائِبَةٍ أَوْلَجَتْکَ فِی شُبْهَةٍ أَوْ أَسْلَمَتْکَ إِلَی ضَلَالَةٍ، فَإِنْ أَیْقَنْتَ أَنْ قَدْ صَفَا قَلْبُکَ فَخَشَعَ وَ تَمَّ رَأْیُکَ فَاجْتَمَعَ وَ کَانَ هَمُّکَ فِی ذَلِکَ هَمّاً وَاحِداً، فَانْظُرْ فِیمَا فَسَّرْتُ لَکَ وَ إِنْ [أَنْتَ] لَمْ یَجْتَمِعْ لَکَ مَا تُحِبُّ مِنْ نَفْسکَ وَ فَرَاغِ نَظَرِکَ وَ فِکْرِکَ، فَاعْلَمْ أَنَّکَ إِنَّمَا تَخْبطُ الْعَشْوَاءَ وَ تَتَوَرَّطُ الظَّلْمَاءَ، وَ لَیْسَ طَالِبُ الدِّینِ مَنْ خَبَطَ أَوْ خَلَطَ، وَ الْإِمْسَاکُ عَنْ ذَلِکَ أَمْثَل.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 10
و أن أبتدئک بتعلیم کتاب اللَّه و تأویله، و شرائع الإسلام و أحکامه، و حلاله و حرامه، [و] لا أجاوز ذلک بک إلی غیره، ثمّ أشفقت أن یلتبس علیک ما اختلف النّاس فیه من أهوائهم و آرائهم مثل الّذی التبس علیهم، فکان إحکام ذلک علی ما کرهت من تنبیهک له أحبّ إلیّ من إسلامک إلی أمر لا آمن علیک به الهلکة، و رجوت أن یوفّقک اللَّه لرشدک، و أن یهدیک لقصدک، فعهدت إلیک وصیّتی هذه. و اعلم یا بنیّ، أنّ أحبّ ما أنت آخذ به إلیّ من وصیّتی تقوی اللَّه، و الاقتصار علی ما فرضه اللَّه علیک، و الأخذ بما مضی علیه الأوّلون من آبائک، و الصّالحون من أهل بیتک، فإنّهم لم یدعوا أن نظروا لأنفسهم کما أنت ناظر، و فکّروا کما أنت مفکّر، ثمّ ردّهم آخر ذلک إلی الأخذ بما عرفوا، و الإمساک عمّا لم یکلّفوا، فإن أبت نفسک أن تقبل ذلک دون أن تعلم کما علموا فلیکن طلبک ذلک بتفهّم و تعلّم، لا بتورّط الشّبهات، و غلوّ الخصومات، و ابدأ قبل نظرک فی ذلک، بالاستعانة بإلهک، و الرّغبة إلیه فی توفیقک و ترک کلّ شائبة أولجتک فی شبهة، أو أسلمتک إلی ضلالة، فإذا أیقنت أن قد صفا قلبک فخشع، و تمّ رأیک فاجتمع، و کان همّک فی ذلک همّا واحدا، فانظر فیما فسّرت لک، و إن أنت لم یجتمع لک ما تحبّ من نفسک و فراغ نظرک و فکرک، فاعلم أنّک إنّما تخبط العشواء، و تتورّط الظّلماء، و لیس طالب الدّین من خبط أو خلط، و الإمساک عن ذلک أمثل.
اللغة:
(الشائبة): الوهم، (خبط العشواء): کنایة عن ارتکاب الخطر.
الاعراب:
فاعلم أنک انما تخبط إلخ -بمنزلة الجزاء لقوله علیه السّلام: و إن أنت لم یجتمع إلخ-.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 13
الترجمة:
و خواستم آموزش را از قرآن خدا و تفسیر آن و از دستورهای اسلام و احکام حلال و حرامش آغاز کنی و از آن نگذری و بر تو ترسیدم که در مورد اختلافات چون مردم دچار اشتباه شوی و دنبال اهواء و آراء باطل بروی و با این که دلخواه نیست که تو را تنبیه سازم ولی تحکیم این مطلب نزد من دوست تر است از این که تو را تسلیم بوصغی کنم که برایت خطرناک باشد و امیدوارم خداوند توفیق رشدت دهد و براستی تو را هدایت فرماید برای اینست که سفارشنامه خود را بتو می سپارم.
ای پسر جانم بدانکه بهترین فصل وصیت من که بکار بندی پرهیزکاری و عمل بفرائض إلهی است و پیروی از روش پدران شایسته خاندانست، زیرا آنها هیچ بی اعتنا نبودند که خود را منظور دارند چنانچه تو ناظر خودی و برای خود بیندیشند چنانچه تو در اندیشه ای و در نتیجه آنچه را دانستند بکار بستند و از آنچه نبایست دست باز داشتند، اگر دلت نپذیرفت ندانسته پیرو آنان باشی تا خود بدانی باید از روی فهم و آموزش حقیقت را بجوئی نه بوسیله پرت شدن در شبهه و از راه امتیاز پرستی، و پیش از جستجوی حقیقت از معبودت یاری بجو و توفیق بخواه و از هر توهّمی که تو را در شبهه افکند و بگمراهی کشد دست بکش، و چون یقین کردی دلت پاک شده و خشوع دارد و رأیت تابناک است و تصمیم دارد و تشویش خاطر نداری در آنچه برایت شرح دادم نظر نما و گرنه بدانکه در رنج افتادی و در تاریکی پرتاب شدی و کسی که دچار خبط و اشتباه باشد طالب دین حقّ نباشد و بهتر است دست نگه دارد.
