[hadith]وَ اعْلَمْ یَقِیناً أَنَّکَ لَنْ تَبْلُغَ أَمَلَکَ وَ لَنْ تَعْدُوَ أَجَلَکَ وَ أَنَّکَ فِی سَبیلِ مَنْ کَانَ قَبْلَکَ؛ فَخَفِّضْ فِی الطَّلَب وَ أَجْمِلْ فِی الْمُکْتَسَب، فَإِنَّهُ رُبَّ طَلَبٍ قَدْ جَرَّ إِلَی حَرَبٍ وَ لَیْسَ کُلُّ طَالِبٍ بمَرْزُوقٍ وَ لَا کُلُّ مُجْمِلٍ بمَحْرُومٍ؛ وَ أَکْرِمْ نَفْسَکَ عَنْ کُلِّ دَنِیَّةٍ وَ إِنْ سَاقَتْکَ إِلَی الرَّغَائِب، فَإِنَّکَ لَنْ تَعْتَاضَ بمَا تَبْذُلُ مِنْ نَفْسکَ عِوَضاً؛ وَ لَا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللَّهُ حُرّاً؛ وَ مَا خَیْرُ خَیْرٍ لَا یُنَالُ إِلَّا بشَرٍّ، وَ یُسْرٍ لَا یُنَالُ إِلَّا بعُسْرٍ؛ وَ إِیَّاکَ أَنْ تُوجِفَ بکَ مَطَایَا الطَّمَعِ فَتُورِدَکَ مَنَاهِلَ الْهَلَکَةِ؛ وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَلَّا یَکُونَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللَّهِ ذُو نِعْمَةٍ فَافْعَلْ، فَإِنَّکَ مُدْرِکٌ قَسْمَکَ وَ آخِذٌ سَهْمَکَ، وَ إِنَّ الْیَسیرَ مِنَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ [أَکْرَمُ وَ أَعْظَمُ] أَعْظَمُ وَ أَکْرَمُ مِنَ الْکَثِیرِ مِنْ خَلْقِهِ، وَ إِنْ کَانَ کُلٌّ مِنْه.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 29
و اعلم یقینا أنّک لن تبلغ أملک، و لن تعدو أجلک، و أنّک فی سبیل من کان قبلک فخفّض فی الطّلب، و أجمل فی المکتسب، فإنّه ربّ طلب قد جرّ إلی حرب، و لیس کلّ طالب بمرزوق، و لا کلّ مجمل بمحروم، و أکرم نفسک عن کلّ دنیّة و إن ساقتک إلی الرّغائب، فإنّک لن تعتاض بما تبذل من نفسک عوضا، و لا تکن عبد غیرک، و قد جعلک اللّه حرّا، و ما خیر خیر لا ینال إلّا بشرّ، و یسر لا ینال إلّا بعسر! و إیّاک أن توجف بک مطایا الطّمع فتوردک مناهل الهلکة، و إن استطعت أن لا یکون بینک و بین اللّه ذو نعمة فافعل، فإنّک مدرک قسمک، و آخذ سهمک، و إنّ الیسیر من اللّه -سبحانه- أعظم و أکرم من الکثیر من خلقه، و إن کان کلّ منه.
اللغة:
(تعدو): تجاوز (التخفیض و الاجمال): ترک الحرص فی طلب الدّنیا، (الحرب): سلب المال و فنائه، (أوجفت): أسرعت.
الاعراب:
و قد جعلک اللّه حرّا، جملة حالیّة، استفهام انکاری- نفی و ما خیر خیر: یحتمل أن یکون کلمة ما استفهامیة للانکار فالخیر الأوّل مضاف إلی الثانی و لو جعلت نافیة ففی الاضافة غموض و فی العبارة إبهام و الاعراب فی قوله «و یسر لا ینال» أغمض فتدبّر.
المعنی:
ثمّ توجّه إلی ابطال ما یفتتن به أهل الدّنیا من الامال و بیّن أنّ الانسان فی هذه الدّنیا لا یبلغ إلی آماله لأنّ الأمل غیر محدود، و الأجل محدود، و وصّاه بترک الحرص و الکدّ فی طلب الدّنیا، فإنّ الرزق المقدّر یصل بأدنی طلب و ما یطلب بجدّ و کدّ ربّما یتلف و یضیع و یعرضه الحرب.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 30
قال ابن میثم: و ذلک کما شوهد فی وقتنا أنّ تاجرا کان رأس ماله سبعة عشر دینارا فسافر بها إلی الهند مرارا حتّی بلغت سبعة عشر ألفا فعزم حینئذ علی ترک السّفر و الاکتفاء بما رزقه اللّه، فسوّلت له نفسه الأمّادة بالسّوء فی العود و حبّبت إلیه الزّیادة فعاود السّفر فلم یلبث أن خرجت علیه السّراق فی البحر فأخذوا جمیع ما کان معه، فرجع و قد حرب ماله، و ذلک ثمرة الحرص المذموم.
ثمّ تعرّض علیه السّلام للوصیّة بحفظ کرامة النفس و الاحتفاظ بالشخصیّة الّتی هی شرف وجود الانسان و امتیازه عن سائر أنواع الحیوان فقال علیه السّلام: (و أکرم نفسک عن کلّ دنیّة و إن ساقتک إلی الرغائب) و یندرج فی وصیّته هذه الأمر بحفظ الحریّة و الاستقلال فی عالم البشریّة الّتی هی لبّ الدّیمو قراطیّة فی الاجتماع الانسانی و أشار إلی أنّ النفس أعزّ و أعلی من کلّ شیء فلا قیمة له بوجه من الوجوه و أکّد ذلک بقوله علیه السّلام (و لا تکن عبد غیرک و قد جعلک اللّه حرّا).
ثمّ أشار إلی أنّ آفة الحریّة الطمع فحذّر منه أشدّ الحذر و فی التشبث بالوسائط نوع من الضعف فی الاستقلال و الحرّیة فقال علیه السّلام (و إن استطعت أن لا یکون بینک و بین اللّه ذو نعمة فافعل).
الترجمة:
بطور یقین بدان که بارزو و آرمان خود نمی رسی و از عمر مقدر نمی گذری و براه همه کسانی که پیش از تو بوده اند می روی، در طلب دنیا آرام باش و در کسب مال هموار رفتار کن زیرا بسا طلب که بسر انجام تلف می کشد، نه هر کس دنبال روزی دود بروزی می رسد و نه هر کس آرام و هموار کار میکند از روزی وا می ماند، خود را از هر پستی در طلب دنیا گرامی دار و اگر چه آن کار پست تو را بارمانهایت برساند، زیرا اگر خود را بفروشی بهائی که ارزش شخصیت را داشته باشد بدست نیاوری، خود را بنده دیگری مساز و بأو مفروش در صورتی که خداوندت آزاد و مستقل آفریده است، چه خیر و خوبی دارد آن خیری که جز بوسیله بدی بدست نیاید، و چه آسایشی است در آنچه جز بدشواری فراهم نشود؟
مبادا اختیار خود را بمرکب سرکش طمع بسپاری تا تو را در پرتگاه هلاک و نابودی کشاند، اگر توانی هیچ منعمی را میان خود و خدا واسطه طلب روزی نسازی همین کار را بکن وزیر بار نوکری دیگران مرو، زیرا تو قسمت روزی خود را خواهی یافت و بهره ات بتو خواهد رسید همان روزی اندک از طرف خداوند سبحان بی منت دیگران بزرگتر و گرامی تر است از بهره بیشتر از دست دیگران، و گر چه همه از طرف خداوند منّانست.
هر که نان از قبل خویش خورد منّت از حاتم طائی نبرد
