[hadith]وَ اعْلَمْ یَا بُنَیَّ أَنَّهُ لَوْ کَانَ لِرَبِّکَ شَرِیکٌ لَأَتَتْکَ رُسُلُهُ وَ لَرَأَیْتَ آثَارَ مُلْکِهِ وَ سُلْطَانِهِ وَ لَعَرَفْتَ أَفْعَالَهُ وَ صِفَاتِهِ، وَ لَکِنَّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ کَمَا وَصَفَ نَفْسَهُ، لَا یُضَادُّهُ فِی مُلْکِهِ أَحَدٌ وَ لَا یَزُولُ أَبَداً وَ لَمْ یَزَلْ، أَوَّلٌ قَبْلَ الْأَشْیَاءِ بلَا أَوَّلِیَّةٍ وَ آخِرٌ بَعْدَ الْأَشْیَاءِ بلَا نِهَایَةٍ، عَظُمَ [أَنْ تُثْبَتَ] عَنْ أَنْ تَثْبُتَ رُبُوبیَّتُهُ بإِحَاطَةِ قَلْبٍ أَوْ بَصَرٍ؛ فَإِذَا عَرَفْتَ ذَلِکَ فَافْعَلْ کَمَا یَنْبَغِی لِمِثْلِکَ أَنْ یَفْعَلَهُ فِی صِغَرِ خَطَرِهِ وَ قِلَّةِ مَقْدرَتِهِ وَ کَثْرَةِ عَجْزهِ و عَظِیمِ حَاجَتِهِ إِلَی رَبِّهِ فِی طَلَب طَاعَتِهِ [وَ الرَّهِینَةِ مِنْ عُقُوبَتِهِ] وَ الْخَشْیَةِ مِنْ عُقُوبَتِهِ وَ الشَّفَقَةِ مِنْ سُخْطِهِ، فَإِنَّهُ لَمْ یَأْمُرْکَ إِلَّا بحَسَنٍ وَ لَمْ یَنْهَکَ إِلَّا عَنْ قَبیحٍ.[/hadith]
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (خوئی)، ج 20، ص: 15
الفصل الرابع من قوله علیه السّلام:
و اعلم، یا بنیّ، أنّه لو کان لربّک شریک لأتتک رسله، و لرأیت آثار ملکه و سلطانه، و لعرفت أفعاله و صفاته، و لکنّه إله واحد کما وصف نفسه، لا یضادّه فی ملکه أحد، و لا یزول أبدا، و لم یزل، أوّل قبل الأشیاء بلا أوّلیّة، و آخر بعد الأشیاء بلا نهایة عظم عن أن تثبت ربوبیّته بإحاطة قلب أو بصر، فإذا عرفت ذلک فافعل کما ینبغی لمثلک أن یفعله فی صغر خطره، و قلّة مقدرته و کثرة عجزه، و عظیم حاجته إلی ربّه، فی طلب طاعته، و الخشیة من عقوبته، و الشّفقة من سخطه، فإنّه لم یأمرک إلّا بحسن، و لم ینهک إلّا عن قبیح.
المعنی:
قد استدلّ علیه السلام فی إثبات التوحید بما یقرب من الاستدلال فی قوله تعالی «ما اتّخذ اللّه من ولد و ما کان معه من إله إذا لذهب کلّ إله بما خلق و لعلا بعضهم علی بعض سبحان اللّه عمّا یصفون- 91 المؤمنون» فانّ المقصود نفی الشریک بنفی آثاره الّتی لا بدّ من ترتّبه علی وجوده لو کان، و هذا أحد طرق إثبات التوحید المأثورة المشهورة.
الترجمة:
پسر جانم بدانکه اگر پروردگارت را شریکی بود فرستاده هایش نزد تو می آمدند و آثار ملک و سلطنتش را می دیدی و کردار و صفاتش را می شناختی، ولی همان معبود یکتا است چنانچه خود را بیگانگی ستوده در ملکش دیگری نیست و هرگز زوال نپذیرد و تا همیشه بوده است بی نهایت آغاز هر چیز است و بی نهایت در انجام هر چیز، بزرگتر از آنست که ربوبیتش در دل و دیده گنجد، چون این را دانستی چنان کن که مانند تو بی أهمیت و بی مقدار و پر عجز و حاجتمند بپروردگار خود بایست در طلب طاعت و ترس از کیفر و نگرانی از غضبش بکار بندد زیرا تو را فرمان نداده جز بکار نیک، و نهی نکرده جز از کار بد.
