[hadith]وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بالدِّینِ الْمَشْهُورِ وَ الْعَلَمِ الْمَأْثُورِ وَ الْکِتَاب الْمَسْطُورِ وَ النُّورِ السَّاطِعِ وَ الضِّیَاءِ اللَّامِعِ وَ الْأَمْرِ الصَّادعِ، إِزَاحَةً لِلشُّبُهَاتِ وَ احْتِجَاجاً بالْبَیِّنَاتِ وَ تَحْذیراً بالْآیَاتِ وَ تَخْوِیفاً بالْمَثُلَاتِ.[/hadith]

پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام، ج 1، ص: 275

 

امام (علیه السلام) بعد از تحکیم پایه های شهادت به توحید و یگانگی خدا به سراغ دوّمین و مهمترین اصل بعد از توحید یعنی شهادت به نبوّت می رود و می فرماید: «من گواهی می دهم که محمّد بنده و فرستاده اوست» (وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ).

آری پیش از آن که رسول خدا باشد بنده خاصّ او بود و تا بنده خاص نباشد به مقام رسالت نمی رسد ضمناً پاسخی است به آنها که رسولان خدا را تا سرحدّ الوهیت بالا می بردند و بزرگترین افتخار آنان را که عبودیتشان بود از آنها می گرفتند.

سپس رسالت و مأموریت پیامبر را این چنین توصیف می کند، می فرماید: «او را با دین و آیین آشکار و نشانه روشن و کتاب نوشته شده و نور درخشان و روشنایی تابنده و امر و فرمان قاطع و بی پرده فرستاد» (اَرْسَلَهُ بالدّینِ الْمَشْهُورِ وَ الْعَلَمِ الْمَأثُورِ(1) وَ الْکِتاب الْمَسطُورِ، وَالنُّورِ السّاطِعِ(2) وَ الضِّیاءِ اللامِعِ، وَ الاَمْرِ الصّادعِ(3)).

در این که این تعبیرات ششگانه عمیق و پرمحتوا اشاره به چه اموری است تفسیرهای گوناگونی وجود دارد.

نخست این که «دین مشهور» اشاره به آیین اسلام و «علم مأثور» اشاره به معجزات و «کتاب مسطور» اشاره به قرآن و «نور ساطع» اشاره به علوم الهی پیامبر و «ضیاء لامع» اشاره به سنّت آن حضرت و «امر صادع» (به قرینه آیه «فَاصْدَعْ بما تُؤمَرُ»)(4) اشاره به ترک تقیّه و اظهار توحید بدون پرده در برابر مشرکان و مخالفان است.

این احتمال نیز وجود دارد که «نور ساطع» و «ضیاء لامع» توضیحات بیشتری درباره قرآن مجید باشد چرا که قرآن مایه روشنایی افکار و جوامع انسانی است.

سپس به هدف نهایی رسالت پیامبر(صلی الله علیه وآله) و آوردن قرآن مجید و معجزات و قوانین و احکام الهی می پردازد و می فرماید: هدف از این بعثت و تجهیزات همراه پیامبر، چند چیز بود. هدف این بود که «شبهات را از میان بردارد و با دلایل و منطق روشن استدلال کند و به وسیله آیات الهی مردم را از مخالفت خدا برحذر دارد و از کیفرهایی که به دنبال مخالفت دامنگیرشان می شود بترساند» (اِزاحَةً(5) لِلشُّبُهاتِ، وَ احْتِجاجاً بالْبَیِّناتِ، وَ تَحْذیراً بالآیاتِ وَ تَخْویفاً بالمَثُلاتِ(6)).

در تفسیر این چهار تعبیر نیز می توان گفت که «اِزاحةً لِلشُّبُهاتِ» اشاره به حقایقی است که در پرتو براهین الهی روشن می شود و هرگونه شک و شبهه را می زداید و «وَاحْتِجاجاً بالْبَیِّناتِ» اشاره به معجزات حسّی است که برای گروهی که استدلالات عقلی، آنان را قانع نمی کند، موجب یقین و ایمان است و «تحذیر به آیات» تهدید به مجازاتهای اخروی و «تخویف به مثلات» تهدید به مجازاتهای دنیوی است همان گونه که در قرآن به آن اشاره شده است، می فرماید: «وَیَسْتَعْجِلُونَکَ بالسَّیِئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ وَ قَدْ خَلَتْ مَنْ قَبْلِهِمُ الْمَثُلاتُ; آنها پیش از حسنه و رحمت الهی از تو تقاضای شتاب در سیئه و عذاب می کنند با این که پیش از آنها بلاهای عبرت انگیز، بر گذشتگان نازل شده است».(7)

پی نوشت:

  1. «مأثور» از ماده «اثر» به معنای علامت و نشانه ای است که از چیزی باقی می ماند و به همین دلیل علوم بازمانده از پیشینیان را «علم مأثور» می نامند.

  2. «ساطع» از مادّه «سطوع» به معنای منتشر ساختن است و به معنای بلند شدن و بر افراشته شدن نیز آمده است بنابراین نور ساطع به معنای روشنایی گسترده و منتشر است.

  3. «صادع» از مادّه «صدع» در اصل به معنای ایجاد شکاف در اجسام سفت و محکم است سپس به هر گونه قاطعیّت اطلاق شده است.

  4.  سوره حجر، آیه 94.

  5. «ازاحة» از مادّه «زیح» (بر وزن زید) به معنای دور شدن است بنابراین ازاحة به معنای دور کردن و ظاهر نمودن می آید.

  6. «مثلات» جمع «مثله» (بر وزن عضله) به معنای بلا و مصیبت و ناراحتی است که بر انسان نازل می شود و مثال و عبرتی برای دیگران می گردد (مفردات راغب، تحقیق، صحاح و مجمع البحرین).

  7. سوره رعد، آیه 6.